Βασίλης Παπαζάχος: Από το Σμόκοβο στην παγκόσμια καταξίωση- Η ιστορία του εμβληματικού σεισμολόγου- Τι είχε συμβουλεύσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στον σεισμό του 1978 στη Θεσσαλονίκη

Κατάφερε να τελειώσει το νυχτερινό Γυμνάσιο σε πολύ δύσκολα χρόνια. Εσωτερικός μετανάστης από χωριό της Καρδίτσας, έγινε πανελληνίως γνωστός το 1978, με τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης. Μαζί με τον Γιάννη Δρακόπουλο ήταν για σχεδόν τρεις δεκαετίες το ισχυρό δίδυμο στον χώρο της ελληνικής σεισμολογίας, είχε διεθνή αναγνώριση, μελετητής των μακροχρόνιων τάσεων εξέλιξης των σεισμικών φαινομένων, πολέμιος των βραχυχρονίων προβλέψεων της αντίπαλης επιστημονικής τάσης.

Γεννήθηκε το 1930 στο Σμόκοβο Καρδίτσας, όπου τέλειωσε το Δημοτικό Σχολείο και αποφοίτησε από το 9ο νυχτερινό Γυμνάσιο Αθηνών. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πήρε διδακτορικό από το ίδιο Πανεπιστήμιο (1961). Μετεκπαιδεύτηκε στις ΗΠΑ (1961-1964) όπου έλαβε ανώτερο δίπλωμα Γεωφυσικού.
Διορίσθηκε βοηθός στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Αστεροσκοπείου Αθηνών (1956) και επιμελητής στο ίδιο Ινστιτούτο (1961). Εκλέχτηκε παμψηφεί τακτικός Καθηγητής Γεωφυσικής στο ΑΠΘ (1977), διευθυντής του Τομέα Γεωφυσικής (1983-1996), Πρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ (1982-1987) και διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών – ΙΤΣΑΚ (1983-1999).

Δίδαξε επί σειρά δεκαετιών 14 μαθήματα Γεωφυσικής, συνέγραψε 9 βιβλία πανεπιστημιακού επιπέδου και καθοδήγησε την εκπόνηση 16 διδακτορικών διατριβών. Συγκρότησε τρεις ερευνητικές ομάδες (1964, 1977, 1980) από σημαντικό αριθμό νέων επιστημόνων που κατέλαβαν υψηλές πανεπιστημιακές θέσεις ή στελέχωσαν ερευνητικούς ή άλλους φορείς.

Δημοσίευσε πάνω από 200 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Στο επιστημονικό του έργο υπάρχουν πάνω από 1000 αναφορές άλλων επιστημόνων σε διεθνείς δημοσιεύσεις. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του πρώτου Ελληνικού δικτύου σεισμογράφων (1965), του πρώτου τηλεμετρικού δικτύου σεισμογράφων (1981) και του δικτύου επιταχυνσιογράφων του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (1981).

Συνέβαλε στον αντισεισμικό σχεδιασμό πολλών μεγάλων τεχνικών έργων, στη διαμόρφωση της αντισεισμικής πολιτικής της χώρας και στην ενημέρωση των Ελλήνων πολιτών πάνω σε θέματα αντισεισμικής προστασίας. Δημοσίευσε σειρά άρθρων πάνω σε γενικότερα θέματα έρευνας και παιδείας, συμμετείχε ενεργά σε συνδικαλιστικά όργανα του κλάδου του και ανέπτυξε ευρύτερη κοινωνική δράση (μέλος διοικητικού συμβουλίου δημοτικής επιχείρησης κ.λ.π.).

Πώς τον σημάδεψε ο σεισμός του 1978 στην Θεσσαλονίκη

«Εχω περάσει τα δύο τρίτα της ζωής μου μέσα στα ρήγματα. Νομίζω ότι ξέρω, και γενικότερα η επιστήμη της σεισμολογίας ξέρει πολλά για το “τέρας” του Εγκέλαδου, αλλά όχι όλα όσα χρειαζόμαστε για να το δαμάσουμε…», μου είχε πει σε μια παλιότερη de profuntis συνέντευξη για την «Κ» και στον Σταύρο Τζίμα.

Μέχρι που «βγήκε η ψυχή» του, αναφέρει ο δημοσιογράφος, δεν έπαψε να φωνάζει: «Βραχείας διαρκείας πρόγνωση των σεισμών, που να έχει πρακτική σημασία, δεν είναι έως τώρα δυνατή. Δεν έχουμε καταφέρει, δηλαδή, ως επιστήμη πρόγνωση που να λέει ότι την τάδε ημερομηνία, την τάδε ώρα, θα γίνει στο τάδε μέρος ισχυρός σεισμός, ώστε να πούμε στον κόσμο να φύγει από το σπίτι του. Η άμυνα που διαθέτουμε σήμερα απέναντι στους σεισμούς είναι η κατασκευή γερών, ανθεκτικών κτιρίων με αυστηρούς αντισεισμικούς κανονισμούς, και οι τακτικές ασκήσεις ετοιμότητας στον πληθυσμό».

Ο Βασίλης Παπαζάχος, ο οποίος μελέτησε επί δεκαετίες το «τέρας» του Εγκέλαδου, «έφυγε» σε ηλικία 92 χρόνων.

Δεν δίστασε σε δύσκολες στιγμές, όπως στον σεισμό των 6,5 Ρίχτερ της Θεσσαλονίκης (22 Ιουνίου 1978), με τους σαράντα οκτώ νεκρούς, να πάει κόντρα στον φόβο και προτάσσοντας την επιστημονική γνώση να προτρέψει τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή να μην εκκενώσει την πόλη, όπως τον συμβούλευαν μερικοί.

«Στις 5 Ιουλίου 1978, όταν είχαν επιστρέψει αρκετοί Θεσσαλονικείς στα σπίτια τους (μετά τα 6,5 Ρίχτερ), έγινε ένας σεισμός μεγέθους 5 Ρίχτερ, που είχε την εστία του στο δυτικό μέρος του ρήγματος της Βόλβης και ήταν πολύ κοντά στην πόλη», γράφει στο βιβλίο του «Ταξίδι στο παρελθόν» και προσθέτει: «Γι’ αυτό πρότειναν στον πρωθυπουργό να εκδώσει ανακοίνωση για να συστήσει στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη. Ο Καραμανλής με κάλεσε τότε και μου είπε ότι αυτός θα αναλάβει τη σχετική πολιτική απόφαση, αλλά ήθελε πρώτα τη γνώμη μου. Του είπα ότι δεν πρέπει να εκδώσει τέτοια ανακοίνωση, γιατί η διεθνής σχετική εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες ανακοινώσεις έχουν συνήθως μεγαλύτερες αρνητικές κοινωνικές συνέπειες απ’ ό,τι οι συνέπειες ενός ισχυρού σεισμού. Του ανέφερα επίσης ότι από τις μέχρι τώρα καταγραφές (από τον φορητό σεισμογράφο των Σαράντα Εκκλησιών) προκύπτει ότι η μετασεισμική ακολουθία εξελίσσεται ομαλά. Αποφάσισε να μην εκδώσει την ανακοίνωση».