Γιατί ο ΠΟΥ κρούει τον κώδωνα για τον έλεγχο του καπνίσματος

Τα πρόσφατα ευρήματα της 6ης Παγκόσμιας Έκθεσης του ΠΟΥ, που αποκαλύπτουν τον τρέχοντα αριθμό χρηστών καπνού και τονίζουν την «επείγουσα ανάγκη για τις χώρες να επιταχύνουν τα μέτρα ελέγχου του καπνού», συνδέονται άμεσα με τις ανησυχίες που εκφράστηκαν στο Συνέδριο της Αθήνας για τη Μείωση της Βλάβης.

Ρούλα Σκουρογιάννη

Κοινές Ανησυχίες: Η κρίση της μάστιγας του καπνίσματος συνεχίζεται

Τόσο η έκθεση του ΠΟΥ όσο και οι ομιλητές του συνεδρίου στην Αθήνα συμφωνούν στο θεμελιώδες πρόβλημα: ο αγώνας κατά της μάστιγας του καπνίσματος απέχει πολύ από το να έχει κερδηθεί.

Δημοσίευση της 6ης Παγκόσμιας Έκθεσης του ΠΟΥ για τον καπνό

Συγκεκριμένα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε την 6η Παγκόσμια Έκθεση για τις Τάσεις στη Χρήση Καπνού (2000–2024), συμπεριλαμβάνοντας προβλέψεις για το 2025 και το 2030. Η έκθεση αποκαλύπτει τον τρέχοντα αριθμό χρηστών καπνού, ηλεκτρονικού τσιγάρου και καπνού χωρίς καύση, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει την πρόοδο αλλά και τις προκλήσεις στον παγκόσμιο έλεγχο του καπνίσματος.

Τα βασικά συμπεράσματα: Αγωνία για τη νέα γενιά

Τα ευρήματα της έκθεσης τονίζουν την επείγουσα ανάγκη για τις χώρες να επιταχύνουν τα μέτρα ελέγχου του καπνού και να αποτρέψουν τη νέα γενιά από την εξάρτηση στη νικοτίνη. Η έκθεση χρησιμεύει ως μια κρίσιμη υπενθύμιση ότι, παρά τις επιτυχίες σε πολλές χώρες, ο αγώνας κατά της μάστιγας του καπνίσματος απέχει πολύ από το να έχει κερδηθεί.

Τα δεδομένα και τα συμπεράσματα της έκθεσης παρουσιάστηκαν από τον Δρ. Jeremy Farrar, Βοηθό Γενικό Διευθυντή Προαγωγής Υγείας, Πρόληψης Ασθενειών και Φροντίδας του ΠΟΥ και την Alison Commar, κύρια συγγραφέα της έκθεσης του ΠΟΥ.

Το 8ο Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης στην Αθήνα

Το κύριο μήνυμα που αναδείχθηκε από το 8ο Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης (Harm Reduction), το οποίο διοργανώθηκε υβριδικά στην Αθήνα με τη συμμετοχή 200 εμπειρογνωμόνων από 51 χώρες, ήταν σαφές: ο παγκόσμιος έλεγχος του καπνού πρέπει να καθοδηγείται από την επιστήμη και όχι από την ιδεοληψία. Η ανάγκη για επίταση των μέτρων ελέγχου του καπνού, όπως υπογραμμίζεται και στην πρόσφατη 6η Παγκόσμια Έκθεση του ΠΟΥ, απαιτεί μια προσέγγιση που να ενσωματώνει όλα τα επιστημονικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν τις εναλλακτικές λύσεις χαμηλότερου κινδύνου.

Η Σύμβαση FCTC και η Σύνδεση με τα Παγκόσμια Δεδομένα του ΠΟΥ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκάλεσε η ανάλυση του Clive Bates, πρωτεργάτη της εκστρατείας κατά του καπνίσματος στη Μεγάλη Βρετανία. Ο Bates αντιπαρέβαλε τις αρχικές φιλοδοξίες της Σύμβασης-Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) με τη σημερινή πραγματικότητα, χαρακτηρίζοντας την FCTC ως «μια καλή ιδέα που πήγε στραβά».

Η Σύμβαση FCTC είχε δημιουργηθεί για να αντιμετωπίσει την παγκόσμια κρίση του καπνίσματος, μειώνοντας τις επιπτώσεις της στην υγεία, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Το πλαίσιο περιελάμβανε μέτρα, όπως απαγορεύσεις διαφήμισης, υψηλότερους φόρους, περιορισμούς πωλήσεων και υποστήριξη για τη διακοπή του καπνίσματος. Ωστόσο, ο C. Bates υποστήριξε ότι η εφαρμογή της έχει αποκλίνει από τον αρχικό της σκοπό και πλέον καθοδηγείται από γραφειοκράτες, αφήνοντας πίσω την επιστήμη.

Αυτή η κριτική συνδέεται άμεσα με τα ευρήματα της Έκθεσης του ΠΟΥ, η οποία υπογραμμίζει την «επείγουσα ανάγκη για τις χώρες να επιταχύνουν τα μέτρα ελέγχου του καπνού». Παρά τις προσπάθειες και τη Σύμβαση FCTC, η έκθεση του ΠΟΥ δείχνει ότι εξακολουθούν να καπνίζουν περίπου 1,3 δισ. άνθρωποι παγκοσμίως, επιβεβαιώνοντας έτσι την ανεπαρκή αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων πολιτικών, ειδικά σε περιοχές με μεγάλο πληθυσμό καπνιστών.

Οι 5 Βασικές Αποκλίσεις από τον Αρχικό Στόχο της FCTC

Ο Bates επισήμανε πέντε σημαντικές αποκλίσεις που εμποδίζουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος:

1. Λανθασμένες συγκρίσεις κινδύνου: Η εξίσωση των παραδοσιακών τσιγάρων με τα νέα προϊόντα (όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα) ως προς τον κίνδυνο.
2. Υπερβολική εστίαση στη νικοτίνη: Η υπερβολική έμφαση στον εθισμό στη νικοτίνη αντί στην καύση του καπνού, η οποία είναι η κύρια αιτία βλάβης.
3. Αποκλειστική προσοχή στους νέους: Η μονομερής στόχευση στους νέους, παραβλέποντας τις ανάγκες των ήδη εθισμένων ενηλίκων καπνιστών.
4. Δαιμονοποίηση της βιομηχανίας καπνού: Μια στάση που εμποδίζει τη συνεργασία ή την αναγνώριση των προϊόντων μειωμένου κινδύνου που αναπτύσσονται.
5. Απαγόρευση εναλλακτικών λύσεων: Η απαγόρευση ή η υπερβολική ρύθμιση των εναλλακτικών λύσεων χαμηλότερου κινδύνου, αντί της ενθάρρυνσής τους ως εργαλείο μείωσης της βλάβης.

Η Παγκόσμια Εξάπλωση και η Λύση της Μείωσης της Βλάβης

Ο Bates τόνισε ότι, ενώ ο Δυτικός Κόσμος έχει σημειώσει σημαντική μείωση του καπνίσματος, σήμερα παρατηρείται έκρηξη στην Ασία και αναμένεται αύξηση στην Αφρική. Αυτό επιβεβαιώνει την ανάγκη για επανεξέταση των παγκόσμιων στρατηγικών, καθώς το 80% των 1,3 δισ. καπνιστών ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος – μια κρίσιμη πληροφορία που επισημαίνεται και στην έκθεση του ΠΟΥ.

Για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά αυτή η κρίση δημόσιας υγείας, ο Bates υποστήριξε ότι είναι απαραίτητο να βασιστούμε στα επιστημονικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι η μείωση της βλάβης (Harm Reduction) μπορεί να προσφέρει λύση.

Τέλος, υπενθύμισε τα σημαντικά οφέλη για τη δημόσια υγεία από τη διακοπή του καπνίσματος, ειδικά στη μέση ηλικία. Οι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η διακοπή πριν από την ηλικία των 40 ετών μπορεί να αποτρέψει σχεδόν όλους τους κινδύνους για την υγεία, ενώ η διακοπή γύρω στα 50 μπορεί να προσφέρει κέρδος έως και 6 χρόνια ζωής. Αυτά τα στοιχεία ενισχύουν το αίτημα της Έκθεσης του ΠΟΥ για επείγουσα δράση, προτείνοντας ωστόσο μια στρατηγική που να είναι πιο ευέλικτη και βασισμένη στην επιστημονική αξιολόγηση του κινδύνου.

Αντιπαράθεση προσεγγίσεων στον έλεγχο του καπνού: WHO vs. Συνέδριο μείωση της βλάβης

Υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά στις προτεινόμενες στρατηγικές για την αντιμετώπιση του καπνίσματος, όπως αναδείχθηκε από την 6η Παγκόσμια Έκθεση του ΠΟΥ και το Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης.

1. Σχετικά με τα Μέτρα Ελέγχου

·         Τοποθέτηση ΠΟΥ (Μέσω της FCTC): Ζητά επιτάχυνση των παραδοσιακών μέτρων ελέγχου, τα οποία περιλαμβάνουν υψηλούς φόρους, απαγορεύσεις και περιορισμούς στη διαφήμιση και τις πωλήσεις.

·         Τοποθέτηση Συνεδρίου Μείωσης της Βλάβης: Ζητά η επιστήμη να καθοδηγήσει τον έλεγχο του καπνού, υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη σε δεδομένα.

2. Σχετικά με τα Νέα Προϊόντα

·         Τοποθέτηση ΠΟΥ (Μέσω της FCTC): Περιλαμβάνει τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τον καπνό χωρίς καύση τόσο στην καταμέτρηση των χρηστών όσο και, συχνά, στους ίδιους περιορισμούς με τα συμβατικά τσιγάρα.

·         Τοποθέτηση Συνεδρίου Μείωσης της Βλάβης: Κριτικάρει τις λανθασμένες συγκρίσεις κινδύνου που εξισώνουν τα συμβατικά τσιγάρα με τα νέα προϊόντα Μείωσης της Βλάβης, υποστηρίζοντας ότι αυτά φέρουν σαφώς χαμηλότερο κίνδυνο.

3. Σχετικά με τον τελικό στόχο

·         Τοποθέτηση ΠΟΥ (Μέσω της FCTC): Ο πρωταρχικός στόχος είναι η πλήρης διακοπή του καπνίσματος από όλους τους χρήστες.

·         Τοποθέτηση Συνεδρίου Μείωσης της Βλάβης: Ο στόχος είναι η μείωση της βλάβης για όσους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να διακόψουν εντελώς, προσφέροντας εναλλακτικές λύσεις χαμηλότερου κινδύνου.