Ερχιουρμάν-Κατεχόμενα: Τι σημαίνει για το Κυπριακό η εκλογή του-Το περιθώριο πολιτικής αυτονομίας από την Άγκυρα

Η εκλογή του Τουφάν Ερχιουρμάν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων —με ποσοστό 62,76% έναντι 35,8% του απερχόμενου Ερσίν Τατάρ— σηματοδοτεί, σύμφωνα με σειρά τουρκικών αναλύσεων, μια στροφή προς τη θεσμικότητα και τη μετριοπάθεια. Ταυτόχρονα, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στις εσωτερικές ισορροπίες της τουρκοκυπριακής κοινότητας και θέτει εκ νέου στο τραπέζι το ερώτημα που συνοδεύει κάθε αλλαγή ηγεσίας στα κατεχόμενα: πόσο περιθώριο πολιτικής αυτονομίας διαθέτει πραγματικά η νέα ηγεσία απέναντι στην Άγκυρα —και αν θα επαναληφθεί το σκηνικό που έζησε ο Μουσταφά Ακιντζί το 2015, όταν μετά τις πρώτες του δηλώσεις υπέρ της ομοσπονδίας κλήθηκε εσπευσμένα στην τουρκική πρωτεύουσα για «εξηγήσεις».

Σπύρος Σιδέρης

Αρθρογράφοι σε έντυπα όπως η Τζουμχουριέτ (Cumhuriyet) και η Μπιργκιούν (BirGün) υποστηρίζουν ότι η νίκη του Ερχιουρμάν εκφράζει «την κόπωση της τουρκοκυπριακής κοινωνίας από τον αυταρχισμό, την εξάρτηση και την απορρόφηση από την τουρκική πολιτική».

Κατά τις ίδιες αναλύσεις, πρόκειται για «μια ψήφο αξιοπρέπειας» και επιθυμίας «επιστροφής στη θεσμική κανονικότητα», μετά από μια πενταετία όπου η γραμμή των «δύο κρατών» του Τατάρ και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απομόνωσε την τ/κ πλευρά διεθνώς και περιόρισε δραματικά το πολιτικό της εύρος.

Αντίθετα με τον προκάτοχό του, ο Ερχιουρμάν —καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρώην «πρωθυπουργός» της «ΤΔΒΚ» και επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος (CTP)— δεν εμφανίζεται ως «αντι-Άγκυρα», αλλά ως εκπρόσωπος ενός ρεαλιστικού πατριωτισμού. Ο λόγος του κινείται στο όριο: προβάλλει τον σεβασμό στις «αδελφικές σχέσεις» με την Τουρκία, αλλά απορρίπτει την πλήρη πολιτική εξάρτηση. «Η προεδρία δεν είναι γραφείο εντολών, αλλά χώρος συλλογικής σκέψης», τόνισε το βράδυ της νίκης του στη Λευκωσία.

Οι πρώτες αντιδράσεις στην Τουρκία

Η στάση της τουρκικής κυβέρνησης είναι, μέχρι στιγμής, προσεκτικά ουδέτερη. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας περιορίστηκε σε τυπικά συγχαρητήρια, ενώ το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) απέφυγε ενθουσιώδεις δηλώσεις. Ωστόσο, ο κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν, ο ηγέτης του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ) Ντεβλέτ Μπαχτσελί, έσπευσε να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα, κάνοντας λόγο για «εκλογή με πολύ χαμηλή συμμετοχή» και καλώντας το «κοινοβούλιο» της «ΤΔΒΚ» να «απορρίψει τη λύση της ομοσπονδίας και να ζητήσει προσάρτηση στην Τουρκία».

Η τοποθέτηση αυτή, όσο ακραία κι αν φαίνεται, αντικατοπτρίζει τις εσωτερικές αντιφάσεις της τουρκικής πολιτικής στο Κυπριακό: από τη μία, η κυβέρνηση Ερντογάν θέλει να διατηρήσει τον απόλυτο έλεγχο στα κατεχόμενα· από την άλλη, δεν επιθυμεί να φανεί ότι πνίγει μια εκλεγμένη ηγεσία που απολαμβάνει σαφή λαϊκή νομιμοποίηση.

Αναλυτές όπως ο Τζενγκίζ Ακτάρ και η Νουράι Μερτ επισημαίνουν ότι ο Ερντογάν «δεν έχει την πολυτέλεια μιας νέας σύγκρουσης με τον τουρκοκυπριακό πολιτικό κόσμο». Η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη οικονομική φάση, επιδιώκει εξομάλυνση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, και το Κυπριακό αποτελεί πεδίο όπου μια πιο συναινετική στάση μπορεί να αξιοποιηθεί διπλωματικά.

Από τον Ακιντζί στον Ερχιουρμάν: déjà vu ή νέα αρχή;

Η σύγκριση με τον Μουσταφά Ακιντζί είναι αναπόφευκτη. Όπως και εκείνος, ο Ερχιουρμάν προέρχεται από το Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα (CTP), πρεσβεύει τον διάλογο και τη λύση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας, και δηλώνει ότι «ο ρόλος του δεν είναι να εκπροσωπεί την Άγκυρα, αλλά την τουρκοκυπριακή κοινωνία».

Το 2015, όμως, η στάση αυτή οδήγησε σε σύγκρουση: ο Ακιντζί είχε δηλώσει ότι η σχέση Άγκυρας–Λευκωσίας πρέπει να είναι «όχι σχέση μητέρας–κόρης, αλλά δύο ίσων αδελφών χωρών», προκαλώντας την οργή του Ερντογάν και το περίφημο «τα λόγια του με πλήγωσαν».

Σήμερα, πολλοί στην Τουρκία διερωτώνται αν ο Ερχιουρμάν θα αντιμετωπίσει το ίδιο τελετουργικό «καψόνι» της Άγκυρας: μια επίσημη πρόσκληση, μια φωτογραφία δίπλα στον Πρόεδρο της Τουρκίας, μια επίδειξη ιεραρχίας. Όπως σημείωσε η T24, «ο Ερντογάν δύσκολα θα επιτρέψει σε κάποιον στα κατεχόμενα να μονοπωλήσει τον ρόλο της πολιτικής νομιμοποίησης». Ωστόσο, ο Ερχιουρμάν δεν είναι αφελής: γνωρίζει ότι η πραγματική του επιρροή θα κριθεί όχι από τις δηλώσεις, αλλά από την ικανότητά του να κινηθεί εντός των ορίων και να τα επεκτείνει σιωπηρά.

Μια νέα ισορροπία εξουσίας

Οι πιο νηφάλιοι αναλυτές, όπως ο Σερχάτ Ιντζιρλί και η Ασλί Αϊντίντασμπας, βλέπουν τη νίκη Ερχιουρμάν ως «αρχή ενός εσωτερικού επαναπροσδιορισμού» στην τουρκοκυπριακή πολιτική. «Η κοινωνία στα κατεχόμενα έχει αλλάξει — δεν είναι πια δεδομένη. Θέλει φωνή, όχι καθοδήγηση», σημειώνει η Αϊντίντασμπας. Το CTP, με κοινωνικές ρίζες στα συνδικάτα και στην εκπαιδευτική ελίτ, ενσαρκώνει ακριβώς αυτό το αίτημα για συλλογική πολιτική ωριμότητα.

Το βασικό ερώτημα, ωστόσο, είναι αν η νέα ηγεσία μπορεί να αποκαταστήσει τις διακοινοτικές γέφυρες χωρίς να συγκρουστεί με την Άγκυρα. Η Λευκωσία έχει ήδη εκφράσει προθυμία επαναπροσέγγισης· ο Νίκος Χριστοδουλίδης συνεχάρη τον Ερχιουρμάν και δήλωσε έτοιμος για συνάντηση. Αλλά χωρίς τουρκική συναίνεση, καμία διαδικασία υπό τον ΟΗΕ δεν μπορεί να προχωρήσει ουσιαστικά.

Εδώ βρίσκεται και το παράδοξο: η εκλογή Ερχιουρμάν δημιουργεί προοπτική, αλλά η υλοποίησή της εξαρτάται από τον πολιτικό χώρο που θα του επιτρέψει η Άγκυρα. Αν ο Ερντογάν τον στηρίξει διακριτικά, μπορεί να εμφανιστεί διεθνώς ως ηγέτης που «αφήνει την τουρκοκυπριακή δημοκρατία να λειτουργήσει». Αν, αντιθέτως, επιλέξει τον έλεγχο, τότε η ιστορία του Ακιντζί θα επαναληφθεί — με λιγότερο δράμα, αλλά με το ίδιο αποτέλεσμα.

Ο ρόλος της διεθνούς συγκυρίας

Το διεθνές περιβάλλον παίζει κρίσιμο ρόλο. Η Ουάσιγκτον πιέζει για σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να επαναφέρει το Κυπριακό στην ατζέντα ως προϋπόθεση για την ευρωτουρκική επαναπροσέγγιση, και τα Ηνωμένα Έθνη αναζητούν μια νέα «ενεργειακή φόρμουλα» συνεργασίας στην περιοχή. Ο Ερχιουρμάν μπορεί να αποδειχθεί ο ιδανικός συνομιλητής για αυτή τη συγκυρία: ευρωπαϊκός στη σκέψη, θεσμικός στον λόγο, ρεαλιστής στην πολιτική.

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι θα είναι εύκολο. Οι μηχανισμοί εξάρτησης των κατεχομένων από την Τουρκία —οικονομικοί, διοικητικοί, επικοινωνιακοί— παραμένουν πανίσχυροι. Η πραγματική πρόκληση για τον Ερχιουρμάν θα είναι να αποδείξει ότι μπορεί να συνεργάζεται χωρίς να υποτάσσεται, να διαπραγματεύεται χωρίς να συγκρούεται.

Η εκλογή του Τουφάν Ερχιουρμάν δεν αλλάζει αυτομάτως το Κυπριακό, αλλά αλλάζει το πολιτικό κλίμα. Αντιπροσωπεύει μια επιστροφή στον ρεαλισμό μετά από χρόνια ιδεολογικής σκλήρυνσης. Επαναφέρει την πολιτική ευπρέπεια στη δημόσια σφαίρα των Τουρκοκυπρίων και δημιουργεί προϋποθέσεις για νέα αρχή στις δικοινοτικές επαφές.

Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει το ίδιο όπως και πριν από μια δεκαετία: θα αφήσει η Άγκυρα τον ηγέτη των Τουρκοκυπρίων να μιλήσει ως εκπρόσωπος του λαού του, ή θα επιμείνει να τον αντιμετωπίζει ως διοικητή επαρχίας;

Αυτό —και μόνο αυτό— θα καθορίσει αν το 2025 θα γραφτεί ως αρχή μιας λύσης ή ως επανάληψη ενός ακόμη χαμένου κύκλου.