Ανάλυση: Γιατί οι ζώνες ασφαλείας στη Γάζα κρύβουν θανάσιμους κινδύνους

Η συζήτηση γύρω από τις προτάσεις του Ισραήλ για τη δημιουργία ζωνών ασφαλείας (buffer zones) εντός της Λωρίδας της Γάζας αποκτά όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς οι πρόσφατες στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι συνομιλίες με τη Χαμάς και η συνολική γεωπολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή συνθέτουν ένα εκρηκτικό τοπίο. Η στρατηγική του Ισραήλ δεν ξεκινά από το μηδέν· αντίθετα, έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία του κράτους, ήδη από το 1948, και σχετίζεται άμεσα με τα τρία μεγάλα «αγκάθια» που το απασχολούν: γεωγραφία, τοπογραφία και δημογραφικό.

Σπύρος Σιδέρης

Σήμερα, με νέα σχέδια που περιλαμβάνουν εκτεταμένες περιοχές αποστρατιωτικοποίησης εντός του παλαιστινιακού εδάφους, οι κίνδυνοι και οι συνέπειες αυτής της πολιτικής φτάνουν σε νέα κλίμακα.

Ο πρώτος που έθεσε τη βάση αυτής της λογικής ήταν ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ο οποίος, αμέσως μετά την ίδρυση του κράτους, υποστήριζε την ανάγκη ελέγχου του χώρου μέσω οριζόντιας εξάπλωσης εποίκων. Η ιδέα ήταν σαφής: όπου υπάρχει Ισραηλινός έποικος, υπάρχει άμυνα. Η ασφάλεια δεν αφορούσε μόνο στρατούς αλλά και αρχιτεκτονική σχεδίαση: κάθε οικισμός, κάθε εγκατάσταση, κάθε δρόμος έπρεπε να είναι χτισμένος έτσι ώστε να προσφέρει μέγιστη αμυντική αποτελεσματικότητα.

Στη δεκαετία του 1970, ο Αριέλ Σαρόν, στρατιωτικός και μετέπειτα πρωθυπουργός, ανέλαβε να εφαρμόσει αυτό το δόγμα στη Γάζα. Για εκείνον, το πρόβλημα δεν ήταν μόνο η παρουσία των Παλαιστινίων, αλλά η διάταξη των στρατοπέδων και των πόλεών τους. Η λύση ήταν η δραστική ανακατανομή του χώρου: κατεδάφιση περίπου 6.000 σπιτιών γύρω από περιοχές όπως η Τζαμπαλίγια, η παραλία της Γάζας και η Ράφα και κατασκευή εβραϊκών οικισμών εντός του θύλακα. Από αυτή τη λογική γεννήθηκε η στρατηγική των «Πέντε Δαχτύλων»: ο διαμελισμός του θύλακα σε πέντε τομείς ώστε να ελέγχεται ευκολότερα από τον στρατό.

Σήμερα, η στρατηγική αυτή επιστρέφει στο προσκήνιο, αλλά με νέο βάρος. Μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ υιοθέτησε εκ νέου το τρίγωνο «έγκαιρη προειδοποίηση – αποτροπή – γρήγορη εξουδετέρωση» και προσπαθεί να το ενισχύσει μέσω δημιουργίας ζωνών ασφαλείας. Η πρακτική αυτή δεν είναι καινούργια: εφαρμόστηκε στο Σινά, στο πλαίσιο της συμφωνίας του Καμπ Ντέιβιντ, ενώ υφίσταται σε μέτωπα όπως ο Λίβανος και η Συρία. Η διαφορά στη Γάζα, όμως, είναι θεμελιώδης.

Τον Ιανουάριο, οι διαπραγματεύσεις για εκεχειρία είχαν φέρει στο τραπέζι χάρτες που πρότειναν μια ζώνη ασφαλείας εντός της Γάζας, πλάτους 700 μέτρων κατά μήκος των συνόρων, με πέντε περιοχές να φτάνουν μέχρι και τα 1.100 μέτρα. Μετά την κατάρρευση εκείνων των συνομιλιών, το Ισραήλ φέρεται να ζητά τώρα, σύμφωνα με χάρτες που διέρρευσαν μέσω της Χαμάς, ζώνες βάθους 2,4 χιλιομέτρων στο βορρά (Μπέιτ Λάχια) και έως 3,7 χιλιομέτρων στο νότο (Ράφα). Αυτό σημαίνει de facto αφαίρεση περίπου 40% της συνολικής έκτασης της Γάζας, με συνέπεια 700.000 εκτοπισμένους Παλαιστινίους.

Οι επιδιώξεις του Ισραήλ δεν σταματούν εκεί. Ανάμεσα στους άξονες που κόβουν τη Γάζα είναι το σχέδιο για τη δημιουργία μιας «ανθρωπιστικής πόλης», όπου θα εγκατασταθούν 600.000 άνθρωποι – μια υποδομή που, σύμφωνα με αναλυτές, μπορεί να λειτουργήσει και ως μέσο περαιτέρω ελέγχου ή και εκδίωξης. Επιπλέον, η διακοπή της άμεσης γεωγραφικής συνέχειας με την Αίγυπτο (άξονας Φιλαδέλφεια) συνιστά βασικό στοιχείο για τον στρατηγικό σχεδιασμό του Ισραήλ.

Γιατί είναι τόσο κρίσιμη η διευθέτηση αυτών των περιοχών; Καταρχάς, οι πιο πολλές από τις περιοχές που προτείνεται να ενταχθούν στη ζώνη ασφαλείας (Μπέιτ Χανούν, Σατζάγια, Ζεϊτούν, Ράφα) αποτελούν αυτή τη στιγμή πεδία σφοδρών μαχών, με τον ισραηλινό στρατό να μετρά σοβαρές απώλειες. Η απαίτηση αποχώρησης της Χαμάς, η διάλυση της στρατιωτικής της υποδομής και ο έλεγχος αυτών των περιοχών από το Ισραήλ ισοδυναμούν με άνευ όρων ήττα για τη Χαμάς. Αλλά και από την άλλη πλευρά, το Ισραήλ θα αποκτούσε ένα σταθερό προγεφύρωμα για μελλοντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι αυτής της στρατηγικής; Η δημιουργία μόνιμων ζωνών ασφαλείας:

• αλλοιώνει τη δημογραφική ισορροπία στη Γάζα,
• καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε συνολική ειρηνευτική λύση,
• δημιουργεί νέο προηγούμενο που δύσκολα θα ανατραπεί,
• ενδέχεται να λειτουργήσει ως «προθάλαμος» για ακόμα μεγαλύτερες εδαφικές διεκδικήσεις στο μέλλον.

Παράλληλα, η ανθρωπιστική κρίση που θα προκύψει από την αποστέρηση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από τις εστίες τους θα προκαλέσει περαιτέρω διεθνείς πιέσεις, την ώρα που η διπλωματική θέση του Ισραήλ ήδη δοκιμάζεται. Οι ζώνες ασφαλείας, όπως δείχνει η εμπειρία από άλλες περιοχές, δεν προσφέρουν μακροπρόθεσμη λύση. Μπορεί να δίνουν πλεονέκτημα στο επίπεδο του έγκαιρου εντοπισμού απειλής, αλλά δημιουργούν διαρκείς εστίες έντασης.

Η ιστορική εμπειρία της Γάζας, όπου η κάθε προσπάθεια ελέγχου καταλήγει σε νέα εξέγερση, δείχνει ότι χωρίς πολιτική λύση, χωρίς αναγνώριση των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού, κανένα στρατηγικό σχέδιο δεν μπορεί να αποδώσει. Η σημερινή συγκυρία, όσο κι αν παρουσιάζεται από το Ισραήλ ως απαραίτητη για την εθνική του ασφάλεια, κρύβει τον κίνδυνο να καταγραφεί ως άλλη μία κρίση χωρίς τέλος, με το τίμημα να το πληρώνουν κυρίως οι άμαχοι.