Κοροναϊός και σύστημα Υγείας: Ποια τρωτά σημεία αναδείχτηκαν στην υγειονομική κρίση του 2020

Η χρονιά που, με ανακούφιση, αποχαιρετήσαμε πριν λίγες ώρες ήταν μια χρονιά πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες, ανατρεπτική και πρωτόγνωρη. Μας φόβισε, μας απείλησε, μας στέρησε χιλιάδες συνανθρώπους, όπως και την καθημερινότητά μας, μας έδωσε ένα σκληρό μάθημα που μόνο σε σενάριο επιστημονικής φαντασίας θα πιστεύαμε ότι θα ζούσαμε μόλις ένα χρόνο πριν.

της ΡΟΥΛΑΣ ΣΚΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗ

Κάνοντας μία επιγραμματική ανασκόπηση για να θυμηθούμε τι συνέβη, θα ξεκινούσαμε λίγο πριν φύγει το 2019, από πόλη Wuhan της Κίνας, όπου εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα μίας νέας αναπνευστικής κυρίως νόσου, της Covid-19, που προκαλούσε ένας νέος κοροναϊός, ο οποίος ονομάστηκε SARS-COV-2. Κι ενώ κάθε ημέρα φαινόταν η νόσος να καταγράφει χιλιάδες νέα κρούσματα στις πόλεις της Κίνας, δυο μήνες αργότερα, είδαμε τη λοίμωξη να επεκτείνεται στην Ευρώπη, αλλά και σε όλες σχεδόν τις περιοχές του πλανήτη.

Στη χώρα μας, το πρώτο κρούσμα σημειώθηκε την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου 2020. Συνολικά, μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου, σε ένα διάστημα 10 μηνών, διαγνώστηκαν στην Ελλάδα, περισσότερα από 138.850 κρούσματα του νέου κοροναϊού, SARS-COV-2, με μια μικρή υπεροχή των ανδρών, περίπου στο 52%, ενώ τα περισσότερα κρούσματα αφορούν στην ηλικιακή ομάδα 40-64 ετών.

Μέχρι και την 31^η Δεκεμβρίου 2020, 4.838 συνάνθρωποι μας έχασαν την ζωή τους. Διαπιστώθηκε ότι οι πιο ευάλωτα είναι τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, που αν και αντιπροσωπεύουν μόλις το 16,8% των κρουσμάτων, αφορούν στο 85% των ανθρώπων που έχασαν την μάχη με τον κοροναϊό.

Στη χώρα μας, το πρώτο πανδημικό κύμα της Covid-19, την περασμένη άνοιξη, αναχαιτίστηκε γρήγορα και με επιτυχία, κάτι που δυστυχώς δε συνέβη σε πολλές χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και όλου του κόσμου. Βέβαια, στερηθήκαμε τη ζωή μας, πολλοί έχασαν τη δουλειά τους, περιοριστήκαμε, γίναμε καχύποπτοι αλλά και πιο σχολαστικοί σε θέματα υγιεινής, μάθαμε τους περιορισμούς στην κυκλοφορία, τα lockdown και τόσα άλλα. Τους καλοκαιρινούς μήνες, η κατάσταση κύλησε πιο ήπια για τις χώρες που είχαν καλοκαίρι, αντίθετα με όσες είχαν χειμώνα, και στη συνέχεια είδαμε μια ήπια αύξηση των κρουσμάτων (υπήρχε ωστόσο, μια ισορροπία, με μικρό αριθμό νέων κρουσμάτων καθημερινά και εισαγωγών στα νοσοκομεία) που μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι θα συνεχίζαμε να ζούμε με τον κοροναϊό σαν καθημερινή απειλή για μεγάλο ακόμα χρονικό διάστημα.

Από την αρχή της πανδημίας, κι ενώ η υγειονομική κοινότητα έδινε έναν υπεράνθρωπο αγώνα, η επιστημονική και ερευνητική κοινότητα κινούνταν ταχύτατα σε μελέτες που είτε θα αναγνώριζαν το μηχανισμό δράσης αυτού του νέου κοροναϊού, είτε θα ανέπτυσσαν αποτελεσματικά διαγνωστικά τεστ για τον ιό, είτε θα μας έφερναν κοντά σε θεραπείες και φάρμακα είτε σε ένα αποτελεσματικό και ασφαλές εμβόλιο, που θα έβαζε οριστικά στο περιθώριο την παγκόσμια απειλή.
Υπήρξε μία παγκόσμια αξιοθαύμαστη συνέργεια, Πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, φαρμακευτικών εταιρειών, κρατών, διεθνών οργανισμών, που συνέβαλε να δούμε σε συντομότατο χρόνο -που δε πίστεψαν αρχικά ακόμα και έμπειροι επιστήμονες- πολλά αποτελεσματικά εμβόλια να φτάνουν στην αγορά, αλλά και θεραπείες να έρχονται να συνδράμουν στην αντιμετώπιση των νοσούντων από Covid-19. 

Το δυσάρεστο ήταν ότι, στα τέλη Οκτωβρίου, ήρθε το δεύτερο πανδημικό κύμα και ο κοροναϊός δοκίμασε πολύ απειλητικά τις αντοχές του συστήματος Υγείας στη χώρα μας.  Η επιδημιολογική επιβάρυνση ήταν ραγδαία, ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα. Οι ΜΕΘ άγγιξαν σχεδόν απόλυτη πληρότητα, πολλά νοσοκομεία βγήκαν από κάθε προγραμματισμό, ενώ χιλιάδες συνάνθρωποί μας έχασαν τη ζωή τους.

Όλο αυτό το διάστημα που ΟΛΟΙ ασχολούνται με την προσπάθεια ελέγχου της διασποράς του κοροναϊού, υπάρχει, παράλληλα, μία κοινωνία, που είτε αντιμετωπίζει χρόνια προβλήματα υγείας, είτε έκτακτα, είτε πρέπει να κάνει τον τακτικό διαγνωστικό της έλεγχο είτε να επισκεφτεί το γιατρό για κάποιο μεγαλύτερο ή μικρότερο ζήτημα υγείας. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων που φοβούνται και διστάζουν να προσέλθουν σε νοσοκομεία και δομές υγείας επειδή η μολυσματικότητα του ιού ακούγεται τρομακτική. Μπαίνουν, όμως, στο ψυγείο τα ζητήματα υγείας; Μπορούν μεγάλες δομές υγείας να ασχολούνται με ένα μόνο πρόβλημα υγείας; Πόσο μπορούν να «περιμένουν» τα χρόνια ή έκτακτα υγειονομικά ζητήματα; Όλα αυτά που δεν περιμένουν να εμβολιαστούν για να περάσουν αλλά χρειάζονται τακτικό έλεγχο και θεραπεία;

Αυτό είναι το ζήτημα που αποτελεί πρόκληση για το 2021, καθώς η ανάσχεση του κοροναϊού θα συντελεστεί με το ρυθμό που θα μας επιτρέψει ο εφοδιασμός μας με εμβόλια και η πορεία της κάλυψης της κοινότητας.

Για το θέμα αυτό, μίλησε στο libre.gr,στην πρώτη συνέντευξη για θέματα Υγείας της νέας χρονιάς, ο επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας/Διαβήτη, Παναγιώτης Χαλβατσιώτης*, εξηγώντας πόσο απροετοίμαστους μας κατέλαβε η πανδημία, ποιες προτεραιότητες δόθηκαν και ποιες χρόνιες ανάγκες καθυστέρησαν, υποβαθμίστηκαν ή τέθηκαν σε αναμονή από φόβο. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι προτείνει όλα όσα πρέπει να οργανωθούν και να λειτουργήσουν προς όφελος των ασθενών και της δημόσιας Υγείας, καθώς ο κίνδυνος μίας μελλοντικής πανδημίας δεν είναι πλέον μόνο σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας.

• Το διάστημα των 10 μηνών που ασχολούμαστε κυρίως με την Covid-19, ποιους βασικούς τομείς υγείας και φροντίδας των ασθενών παραμελήσαμε;

«Η πανδημία που προκάλεσε ο νέος κοροναϊός SARS-COV-2, μας οδήγησε να στρέψουμε την προσοχή μας, να αναγνωρίσουμε τι κρύβεται πίσω από το νέο αυτό ϊό, να βρούμε τα αδύνατα σημεία του για να μπορέσουμε να τον καταπολεμήσουμε και να απελευθερώσουμε την ανθρωπότητα από ένα επιπλέον βάρος. Ωστόσο, παρόλη την πανδημία που μας συγκλόνισε, η πρώτη αιτία θανάτου εξακολούθησε να είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα και οι κακοήθειες. Μπορεί τα θύματα του κοροναϊού να είναι πολλαπλάσια μίας άλλης αναπνευστικής λοίμωξης όπως είναι η κοινή γρίπη, παρόλα αυτά δεν έχουν φτάσει, ούτε έχουν ξεπεράσει τις απώλειες που έχουμε από τα χρόνια νοσήματα. Θα πρέπει, λοιπόν, να λάβουμε σοβαρά υπόψη τις ανάγκες που έχει η κοινωνία για την αντιμετώπιση αυτών των χρόνιων νοσημάτων». 

• Πώς θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν τα χρόνια νοσήματα, παράλληλα με την πανδημία;

«Πρώτον με το θεσμό του οικογενειακού γιατρού, δεύτερον με το θεσμό του ειδικού γιατρού και τρίτον με άλλη οργάνωση στα νοσοκομεία.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, τα νοσοκομεία, είδαμε ότι τα περισσότερα νοσοκομεία (το ίδιο έγινε και στο δικό μας, το ΑΤΤΙΚΟΝ) μετατράπηκαν σε νοσοκομείο αναφοράς για τον κοροναϊό. Αυτό σημαίνει ότι μειώθηκαν οι διαθέσιμες κλίνες για τους χρονίως πάσχοντες, ενώ -όπου επέτρεπε η κατάσταση- αναβλήθηκαν χειρουργεία (που δεν ήταν επείγοντα) και θεραπείες, ιδίως στα διαστήματα έξαρσης της πανδημίας. Ακυρώθηκε -και στο πρώτο κύμα και στο δεύτερο- η λειτουργία ορισμένων κλινικών των νοσοκομείων (ως αυτοτελείς μονάδες, ως οργανωμένες κλινικές, με τους θαλάμους, τις κλίνες και την οργάνωση με την οποία λειτουργούσαν κανονικά). Στο ΑΤΤΙΚΟΝ, για παράδειγμα, ακυρώθηκαν πολλές λειτουργίες της ορθοπαιδικής κλινικής, της νευροχειρουργικής, της γναθοχειρουργικής. Αυτό ήταν κάπως υπερβολικό, ιδίως αν δούμε τι έπραξαν άλλες χώρες του κόσμου, είτε στην Ασία, όπως η Κίνα, είτε στην Ευρώπη, όπου δημιούργησαν de novo νοσοκομεία. Είτε νοσοκομεία εκστρατείας είτε νοσοκομεία τα οποία ήταν σε κάποια ανενεργή μορφή και αναθερμάνθηκε η λειτουργία τους με πρόσληψη προσωπικού (εποχιακού ή ολιγόμηνου), με τροποποίηση της λειτουργίας τους, ώστε να μπορούν να υποδεχτούν περιστατικά με κοροναϊό χωρίς να διαταραχτεί η λειτουργία των άλλων νοσοκομείων. Ταυτόχρονα, προστάτευαν τους χρονίως πάσχοντες (οι οποίοι είναι ασθενείς υψηλού κινδύνου) με το να μην τους νοσηλεύουν στις ίδιες μονάδες με ασθενείς με κοροναϊό. Ακόμα και αν δε μεταδοθεί η νόσος άμεσα από τον έναν ασθενή στον άλλο, οι γιατροί που τους προσέχουν είναι οι ίδιοι. Αυτό είναι κάτι που έπρεπε να έχει γίνει ήδη από το πρώτο κύμα και δεν έγινε. Έπρεπε, τουλάχιστον, να σχεδιαστεί εγκαίρως. Για παράδειγμα, δίπλα στο ΑΤΤΙΚΟΝ υπάρχει το νοσοκομείο «Αγία Βαρβάρα», το οποίο ενεργοποιήθηκε πολύ αργά…

Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι ότι χρειάζονται ειδικοί γιατροί, τους οποίους θα μπορούν να τους επισκέπτονται οι ασθενείς τους, οι καρκινοπαθείς για παράδειγμα, είτε στο νοσοκομειακό χώρο (στα εξωτερικά ιατρεία) είτε στα ιδιωτικά ιατρεία. Στα εξωτερικά ιατρεία, από την εμπειρία που έχω και από τα δύο κύματα της πανδημίας, είδα ότι και οι δικοί μου ασθενείς, οι διαβητολογικοί ασθενείς, δεν ήθελαν να επισκεφτούν το νοσοκομείο από φόβο ως ευπαθείς ομάδες για τον κίνδυνο που διέτρεχε η ζωή τους και η υγεία τους, γιατί επισκεπτόμενοι ένα νοσοκομειακό χώρο κάποια διαφυγή μπορεί να υπάρχει. Άρα, αυτομάτως οι ειδικοί γιατροί εάν δε χρησιμοποιούσαν ψηφιακά εργαλεία θα ήταν μη χρήσιμοι στο κοινωνικό σύνολο και μάλιστα στις ομάδες αυτές». 

• Ποια είναι τα ψηφιακά εργαλεία που θα μπορούσε να διαθέσει ο επίσημος ασφαλιστικός μηχανισμός;

«Εκτός από την άυλη συνταγογράφηση, που αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, θα μπορούσε να καλύψει στους ειδικούς γιατρούς το κόστος λειτουργίας της διαδικασίας αυτής αλλά με επάρκεια των δικτύων του internet. Προσωπικά, επειδή και η εκπαίδευση των φοιτητών μου ήταν βασισμένη στο διαδίκτυο, μέσω πλατφόρμας τηλεδιάσκεψης, αντιμετώπισα αρκετά προβλήματα λόγω μη αξιοπιστίας του internet. Ούτε και στο θέμα αυτό έγινε κάποιος σοβαρός έλεγχος ώστε να μην προκύπτουν προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Από την άλλη, υπάρχουν πολλοί χρονίως πάσχοντες που είτε αδυνατούν οικονομικά είτε δεν έχουν την εκπαίδευση να χρησιμοποιούν τις νέες ψηφιακές δυνατότητες τηλεϊατρικής. Σε πολλές χώρες, δήμοι μεσολάβησαν για να βοηθήσουν τους πολίτες στο θέμα αυτό. Στη χώρα μας, για τους χρονίως πάσχοντες δεν υπήρξε ειδική μέριμνα. 

Το τρίτο θέμα που θα μπορούσε να γίνει είναι ο οικογενειακός γιατρός. Ο ασθενής, όταν διαπιστώσει το ελαχιστότατο σύμπτωμα θα καλέσει το γιατρό που γνωρίζει το ιστορικό του για να τον ρωτήσει. Οι γιατροί της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, παθολόγοι, παιδίατροι, γενικοί γιατροί δεν είχαν κάποια οργανωμένη αντιμετώπιση από την πολιτεία. Έγιναν προσπάθειες, ωστόσο, στον ΕΟΠΥΥ δεν ήταν εύκολη η πρόσβαση, στην πράξη, για τις ειδικότητες που προαναφέραμε, ώστε να  ενημερωθούν περισσότερο, να λάβουν ειδικότερες πληροφορίες. Με συναδέλφους από την Επαγγελματική Ένωση Παθολόγων φτιάξαμε πρωτόκολλα αντιμετώπισης των ασθενών στην ΠΦΥ, πρωτόκολλα αντιμετώπισης των ύποπτων κρουσμάτων, πρωτόκολλα προετοιμασίας των χώρων των ιδιωτικών ιατρείων για να είναι ασφαλή για τους προσερχόμενους ασθενείς (είτε covid είτε όχι), τα οποία υιοθέτησε ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος.
Θέλω να τονίσω ότι υπήρχαν πολλά πράγματα που έπρεπε να γίνουν, και πρέπει να γίνουν έστω και τώρα, καθώς ο εμβολιασμός δεν αναμένεται να διαρκέσει ένα μήνα. Είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο που θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε, εν ευθέτω χρόνω, το πρόβλημα της πανδημίας. 

Συμπερασματικά, θα πρέπει να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός της ΠΦΥ, δηλαδή να οριστούν, επιτέλους, οι γιατροί οι οποίοι θα είναι πιο ειδικοί να αντιμετωπίζουν τα έκτακτα περιστατικά, να ενημερώνονται οι γιατροί της ΠΦΥ με πληρέστερο τρόπο για τα ζητήματα υγείας ή για τις εξελίξεις που προκύπτουν (και όχι να ενημερώνονται από την τηλεόραση) και επίσης, αν υπάρχει άλλου είδους επαφή και επικοινωνία των επαγγελματιών υγείας με τον ΕΟΔΥ και τον ΕΟΠΥΥ και όποιες άλλες υγειονομικές αρχές, πιο εξειδικευμένη από αυτή που αφορά τον πολίτη.

Θα πρέπει, επίσης, η οργανωμένη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (μέσα από τα νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας) να γίνει πολύ πιο ουσιαστική, με διαδικασίες μέσω των οποίων θα ενημερώνονται όχι μόνο οι επιστήμονες υγείας αλλά και οι πολίτες και οι δήμοι της χώρας για πρακτικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα πώς θα επισκέπτεται ένα νοσοκομείο ή ένα σταθμό πρώτων βοηθειών ο πολίτης που εμφανίζει ύποπτα συμπτώματα (και όχι μόνο). 

Τέλος, θα πρέπει να ενεργοποιηθούν απαραίτητα οι επικουρικές μονάδες υγείας και να απελευθερωθεί το γενικό νοσοκομείο από το φορτίο του κοροναϊού, κατάσταση που, όπως βλέπουμε, διαρκεί πολύ. Δεν είναι μόνο οι ΜΕΘ που είναι απαραίτητες στα νοσοκομεία. Είναι και οι πτέρυγες νοσηλείας των ασθενών, που αυτές παρέχουν το απαραίτητο οξυγόνο ή τη νοσηλευτική φροντίδα σε κάποιους που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν στο σπίτι ή ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες και πρέπει να προσέχουν περισσότερο. Δεν πρέπει να ακυρώνονται πτέρυγες χρονίως πασχόντων. Να μην αποφεύγει ο καρκινοπαθής να κάνει τη θεραπεία του είτε επειδή φοβάται είτε επειδή υπάρχει πληρότητα στα νοσοκομεία.

Θα πρέπει να το κατανοήσουμε και για αυτό το επαναλαμβάνω ότι Η Πρώτη Αιτία Θανάτου Δεν Είναι Ο Κορονοϊός Είναι Τα Χρόνια Νοσήματα και δε θα πρέπει να υποβαθμιστούν μπροστά στο νέο ζήτημα υγείας που προκλήθηκε μέσα στη χρονιά που πέρασε. 

Το εμβόλιο είναι σημαντικό. Ξεκίνησε και θα προχωρήσει το σχέδιο εμβολιασμού. Μπορεί να αποτελεί μία πρόκληση για τους κυβερνώντες αλλά σημαντικότερη πρόκληση είναι η διαφύλαξη της υγείας. 

Το ευρωπαϊκό τμήμα του ΠΟΥ δημιούργησε ένα δίκτυο βιώσιμων πόλεων με προτεραιότητα σε ζητήματα πρόληψης που δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην αυξημένη σωματική δραστηριότητα. Αντί να προσέχουμε μόνο πού συνωστίζεται ο κόσμος, ίσως θα έπρεπε να προτρέψουμε τους πολίτες σε προγράμματα φυσικής δραστηριότητας, η οποία αποτελεί απαραίτητη συμπληρωματική θεραπεία, σε μία σειρά χρονίων νοσημάτων, όπως στις καρδιοπάθειες, στο Σακχαρώδη Διαβήτη, στις νεφροπάθειες και σε άλλα». 

• Αν κινηθεί η πολιτεία προς την κατεύθυνση όσων προτείνετε, που σαφώς θα αποσυμφορήσουν τα προβλήματα που έχουν προκληθεί από τις έκτακτες ανάγκες διαχείρισης της πανδημίας, θα ομαλοποιηθεί άμεσα η κατάσταση όσον αφορά τη θεραπεία των χρονίως πασχόντων, την πρόληψη στην υγεία του γενικού πληθυσμού, τη λειτουργία των δομών υγείας και τους διαγνωστικούς ελέγχους ρουτίνας;

«Σίγουρα, υποβαθμίστηκαν κάποιες λειτουργίες καθημερινές, όπως ήδη αναφέραμε και αυτό φάνηκε από δημοσιευμένες μελέτες -στο εξωτερικό αλλά και στη χώρα μας- που έκαναν λόγο για αύξηση των εγκεφαλικών επεισοδίων και των εμφραγμάτων.  Το γνωρίζουμε το πρόβλημα, είναι καταγεγραμμένο. Θα πρέπει να ενεργοποιηθούν κάποιοι μηχανισμοί, να μη θεραπεύουμε μόνο (ή σχεδόν μόνο) ένα ζήτημα υγείας, όσο επείγον και αν είναι. Να μην ασχολούμαστε μόνο με το πρόβλημα του κοροναϊού. Θα πρέπει να θεραπεύσουμε την υγεία ολιστικά! Το ζήτημα του κοροναϊού έπρεπε να λάβει προτεραιότητα, καθώς επρόκειτο για έναν άγνωστο ιό που θα έπρεπε να τον γνωρίσουμε πρώτα για να μπορέσουμε να τον αντιμετωπίσουμε σωστά, χωρίς όμως να ξεχνάμε και όλα τα άλλα. Υπάρχουν κεφάλαια που έχουμε καθυστερήσει πολύ να τα ενεργοποιήσουμε, όπως την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, όπως τη γενικότερη επισκόπηση των ζητημάτων υγείας (εκτός Covid-19), όπως την αξιολόγηση του τι έχουμε κάνει έως τώρα ώστε να βελτιωθούμε όπου δεν είμαστε καλοί». 

* Παναγιώτης Χαλβατσιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας Σακχαρώδη Διαβήτη Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α., Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική –Μονάδα Έρευνας– Διαβητολογικό Κέντρο, Πανεπιστημιακό Γ.Ν.Α. «Αττικόν»