Οι ταινίες της χρονιάς που αποτυπώνουν την αντίσταση και την πολιτική καταπίεση

Από τον Τζαφάρ Παναχί έως τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο, το σινεμά φέτος εξερευνά την αλληλεγγύη και την αντίσταση απέναντι σε αυταρχικά καθεστώτα. Στις 8 Μαρτίου, ο Mahmoud Khalil έγινε ο πρώτος από αρκετούς φοιτητές που διαδήλωσαν υπέρ της Παλαιστίνης σε πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις και συνελήφθη από την ICE. Κρατήθηκε για τρεις μήνες, χάνοντας τη γέννηση του πρώτου του παιδιού, από μια διοίκηση που παρουσίασε τη διαφωνία του σχετικά με τη συνεχιζόμενη γενοκτονία του Ισραήλ στη Γάζα ως υποστήριξη της τρομοκρατίας, χρησιμοποιώντας παράλληλα μεταναστευτική πολιτική για να τον φιμώσει.

Στον κινηματογράφο φέτος, μου θύμιζαν συχνά τον Khalil και άλλους των οποίων ο ανιδιοτελής ακτιβισμός παρουσιάστηκε ως απειλή βίας που πρέπει να κατασταλεί, μέσα από χαρακτήρες σε ταινίες με παρόμοια θεματική. Στο Wicked: For Good, οι προσπάθειες της Ελφαμπα να αποκαλύψει τα ψέματα στην Οζ διαστρεβλώνονται ως απειλές θανάτου. Στο Superman, ο Καλ-Ελ ερευνάται ως ξένος πράκτορας επειδή υπερασπίζεται μια κοινότητα υπό βίαιη, υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κατοχή. Ακόμη και στο Zootopia 2, μια αστυνομικίνα λαγουδίνα παγιδεύεται για απόπειρα δολοφονίας επειδή αποκαλύπτει προσπάθεια εξάλειψης μιας περιθωριοποιημένης ομάδας από τις εστίες και την ιστορία της.

Το σινεμά εγκαταλείπει τις αλληγορίες

Σε αντίθεση με αυτές τις αλληγορικές ιστορίες, οι πιο δυνατές – και κατά τη γνώμη μου καλύτερες – ταινίες φέτος αφήνουν πίσω τους το προστατευτικό φίλτρο της επιστημονικής φαντασίας ή του φανταστικού. Μας προσφέρουν ιστορίες έντονου ιδεαλισμού και αντίστασης απέναντι σε καταπιεστικά κράτη, εμπνευσμένες άμεσα από όσα συμβαίνουν παγκοσμίως σήμερα.

Η ταινία It Was Just An Accident του Jafar Panahi αφηγείται την ιστορία πρώην πολιτικών κρατουμένων που πιστεύουν ότι εντόπισαν τον βασανιστή τους εκ μέρους του ιρανικού καθεστώτος. Το The Secret Agent του Kleber Mendonça Filho ακολουθεί έναν καθηγητή που κρύβεται στη διάρκεια της δικτατορίας στη Βραζιλία τη δεκαετία του ’70. Το One Battle After Another του Paul Thomas Anderson πρωταγωνιστεί ο Leonardo DiCaprio ως πρώην επαναστάτης φυγάς στις ΗΠΑ, καταδιωκόμενος από φασιστικές δυνάμεις, με την παράνοιά του να μην οφείλεται μόνο στις ουσίες που χρησιμοποιεί.

Wagner Moura στο The Secret Agent. Φωτογραφία: AP

Τρίπτυχο αντίστασης και κοινωνικής αλληλεγγύης

Αυτές οι ταινίες συνθέτουν ένα τρίπτυχο που έχει συγκεντρώσει πολλά βραβεία καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και διεθνούς παραγωγής από τους κριτικούς, όπως συνέβη πρόσφατα με τα Killers of the Flower Moon, The Zone of Interest και Oppenheimer. Εκείνες εξερευνούσαν πώς οι άνθρωποι διαχωρίζουν την ανθρωπιά τους ώστε να διαπράξουν ή να ανεχθούν γενοκτονίες – αξίζει να σημειωθεί πως κυκλοφόρησαν λίγο πριν την πολιορκία της Γάζας. Οι φετινές ταινίες μιλούν η μία στην άλλη, παρουσιάζοντας όχι μεμονωμένους ήρωες αλλά κοινότητες ενωμένες κάτω από συστημική καταπίεση και οικοδομώντας αλληλεγγύη.

Ταυτόχρονα διαπερνούν την ένταση με μαύρο και παράλογο χιούμορ: οι σεκιούριτι στο It Was Just An Accident εμφανίζουν φορητά POS για μίζες· ένα ακρωτηριασμένο πόδι στο The Secret Agent κλωτσάει περιθωριοποιημένους σε πάρκο, συμβολίζοντας μια αστυνομική δύναμη που καταπιέζει ευάλωτες ομάδες· και σχεδόν κάθε σκηνή με τους λευκούς υπερορθόδοξους “Christmas Adventurers Club” στο One Battle After Another προκαλεί γέλιο για το πόσο γελοία μπορούν να γίνουν τα σκοτεινά συμφέροντα όταν καταχρώνται την εξουσία τους, χωρίς να μειώνεται η πραγματική απειλή που αντιπροσωπεύουν.

“It Was Just An Accident”: Αντίσταση στην πράξη

Η πιο οργισμένη αλλά και βαθιά συμπονετική ανάμεσα σε αυτές είναι το It Was Just An Accident, που δεν απεικονίζει μόνο τους καθημερινούς ανθρώπους που αντιστέκονται στο καθεστώς τους αλλά αποτελεί η ίδια πράξη αντίστασης – δημιουργήθηκε κρυφά (όπως συνηθίζει ο Παναχί) για να αποφύγει τη λογοκρισία στο Ιράν. Η βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα ταινία γεννήθηκε μέσα από τη φυλάκιση του Παναχί για “προπαγάνδα” κατά του καθεστώτος, όταν άκουσε ιστορίες συγκρατουμένων που ενέπνευσαν τους χαρακτήρες της.

Ο τίτλος της ταινίας ακούγεται στην εναρκτήρια σκηνή: Ένας άνδρας, ο Eghbal (Ebrahim Azizi), οδηγεί νύχτα με τη σύζυγο και την κόρη του όταν χτυπά κατά λάθος ένα σκύλο. Η σοκαρισμένη κόρη κατηγορεί τον πατέρα της για τον θάνατο του ζώου. Οι γονείς προσπαθούν να δικαιολογηθούν: έφταιγε ο κακός φωτισμός ή ακόμα κι η θέληση του Αλλάχ. Η κόρη δεν πείθεται από τις προσπάθειές τους να μεταθέσουν τις ευθύνες στις υποδομές ή τα πιστεύω που καθορίζουν τη ζωή τους αντί να αναλάβουν ατομική ευθύνη.

Αυτή η ένταση κυριαρχεί στη συνέχεια της ταινίας, όταν ο Eghbal λιποθυμά, δένεται χειροπόδαρα και κρατείται σε βαν από μια αγχωμένη ομάδα πρώην πολιτικών κρατουμένων. Πιστεύουν πως είναι ο βασανιστής τους αλλά δεν είναι σίγουροι πώς να τον αναγνωρίσουν ή τι να κάνουν αν επιβεβαιωθούν οι υποψίες τους.

Έτσι ξεκινά μια τραγικωμική road movie που χαρτογραφεί το κοινωνικό τοπίο της Τεχεράνης – όπου φαίνεται η πρόοδος του κινήματος “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” καθώς νεαρές γυναίκες κυκλοφορούν χωρίς υποχρεωτικό μαντίλι – ενώ θέτει δύσκολα ερωτήματα για το μέλλον της χώρας: Μετά την πτώση του καθεστώτος πώς θα κουβαλά ο λαός τα τραύματα; Τι γίνεται με όσους συνεργάστηκαν; Κατηγορούμε το σύστημα ή ακολουθούμε το ένστικτο της μικρής κόρης ζητώντας ατομική ευθύνη; Συγκινητικά, η ηθική πυξίδα της ταινίας καθορίζεται τελικά από τα παιδιά και μια αναπάντεχη γέννηση φέρνει αισιοδοξία για τη νέα γενιά.

The Secret Agent: Πολιτικό θρίλερ στη Βραζιλία των 70s

Αυτό το βλέμμα προς το μέλλον υπάρχει και στο The Secret Agent – ένα παρανοϊκό πολιτικό θρίλερ που θυμίζει Three Days of the Condor με samba ρυθμό. Τοποθετείται στο 1977, εν μέσω καρναβαλιού. Ο Wagner Moura ως Armando, καθηγητής πανεπιστημίου, σχεδιάζει να διαφύγει από τη χώρα καθώς συκοφαντείται στα μέσα ενημέρωσης επειδή τόλμησε να καταγγείλει διεφθαρμένο αξιωματούχο. Ταυτόχρονα τον παρακολουθεί πληρωμένος δολοφόνος συνεργός ενός αρχηγού αστυνομίας.

Jafar Panahi μετά τη βράβευσή του στις Κάννες. Φωτογραφία: Natacha Pisarenko/Invision/AP

Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες είναι πατέρες ή πρότυπα για νέους άνδρες που βαδίζουν στα βήματά τους – ένα διαγενεακό νήμα που κορυφώνεται όταν το The Secret Agent μεταφέρεται στο σήμερα: νέοι αρχειοθέτες ακούν τις μαρτυρίες του Armando ως μέρος των προσπαθειών συμφιλίωσης στη Βραζιλία. Ο Moura εμφανίζεται ξανά ως γιος του Armando σε συγκινητικό επίλογο για τη συλλογική μνήμη (ή λήθη) και πώς οι απειλές του παρελθόντος μπορούν εύκολα να επανεμφανιστούν για μια νέα γενιά. Ο σκηνοθέτης Filho κι ο Moura εξηγούν ότι ξεκίνησαν αυτή τη συνεργασία όταν η ακροδεξιά κυβέρνηση υπό τον πρώην πρόεδρο Jair Bolsonaro, ο οποίος εκτίει ποινή 27 ετών για συνωμοσία πραξικοπήματος, θύμιζε τη δικτατορία των 70s.

“One Battle After Another”: Η επαναφορά των φασιστικών δυνάμεων στις ΗΠΑ

Ανερχόμενες φασιστικές δυνάμεις απειλούν επίσης στο One Battle After Another όπου ο DiCaprio ως Bob – πρώην επαναστάτης – προσπαθεί να προστατέψει την κόρη του Willa ενώ καταδιώκονται από έναν παρανοϊκό συνταγματάρχη των ΗΠΑ (με τον Sean Penn σε πολυσυζητημένη ερμηνεία).

Το συναρπαστικό αυτό θρίλερ πατέρα-κόρης συνδυάζει έντονες σκηνές δράσης με αιχμηρά σχόλια για τη φυλή και τον εξιδανικευμένο ριζοσπαστισμό, κατορθώνοντας όχι μόνο να κινείται συνεχώς μπροστά αλλά και να μεταφέρει αίσθηση στασιμότητας στον χρόνο. Η ταινία αντλεί στοιχεία από το παρελθόν – όπως οι Weathermen ή τα τραγούδια του Gil Scott-Heron – ξεκινώντας με πρόλογο που μοιάζει σύγχρονος: DiCaprio και Teyana Taylor βοηθούν μετανάστες να αποδράσουν από κέντρο κράτησης τύπου ICE. Όταν προχωρά 16 χρόνια μετά, όλα μοιάζουν ακόμα επίκαιρα. «Τίποτα δεν έχει αλλάξει», λέει η Taylor ως Perfidia Beverly Hills στη φωνή της αφήγησης καθώς ξεκινά μια νέα πράξη όπου οι μετανάστες συλλαμβάνονται ξανά βίαια από παραστρατιωτικές δυνάμεις.

Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.