Super-recognisers: Κι’ όμως, υπάρχουν άνθρωποι που θυμούνται όποιον συνάντησαν στη ζωή τους!
Η σπάνια ικανότητα αναγνώρισης προσώπων, πώς εντοπίζεται και πού αξιοποιείται σε έρευνες και αστυνομία.Είναι οι super-recognisers και πρόκειται για μια σπάνια ειδική κατηγορία ελάχιστων ανθρώπων που έχουν την ικανότητα να θυμούνται τα πρόσωπα των ανθρώπων που έχουν συναντήσει στη ζωή τους.
Νωρίτερα φέτος, όπως περιγράφει το psyche.com, ο Arjun Singh, 26 ετών από την Καλιφόρνια, πήγε στο γυμναστήριο και αντίκρισε ένα πρόσωπο που του φάνηκε οικείο. Δεν ήταν φίλος ή κάποιος που γνώριζε καλά, αλλά ο νικητής του διαγωνισμού ζωγραφικής του σχολείου του όταν ήταν στην τετάρτη δημοτικού. Παρόλο που δεν είχαν μιλήσει ποτέ, ο Singh αναγνώρισε αμέσως το πρόσωπο και πήγε να τον χαιρετήσει.
«Έμεινε έκπληκτος και διασκέδασε που θυμόμουν το σχέδιό του και το πρόσωπό του μετά από τόσα χρόνια, αλλά σύντομα η συζήτηση πήγε στο ότι συνεχίζει να ζωγραφίζει», λέει ο Singh. Τέτοιες εμπειρίες είναι συχνές για εκείνον· μόλις πρόσφατα, στο σούπερ μάρκετ, αναγνώρισε τον αδερφό ενός παλιού συμμαθητή από την πρώτη δημοτικού.
Αυτές οι εμπειρίες από μικρή ηλικία έκαναν τον Singh να υποψιαστεί ότι βλέπει τα πρόσωπα με διαφορετικό τρόπο. Άρχισε να κάνει online τεστ για «super-recognisers» και πέτυχε σκορ στο 99ο εκατοστημόριο (οι επιστήμονες κατατάσσουν ως super-recognisers όσους βρίσκονται πάνω από το 98ο εκατοστημόριο). Σήμερα, συμμετέχει στο μητρώο super-recognisers του University of New South Wales (UNSW) Sydney.
Η επιστημονική ανακάλυψη των super-recognisers
Ο όρος «super-recogniser» καθιερώθηκε το 2009. Ο Richard Russell και οι συνεργάτες του μελετούσαν άτομα με προσωπαγνωσία (face blindness), δηλαδή αδυναμία αναγνώρισης προσώπων ακόμη και των πιο κοντινών τους ανθρώπων. Τότε ήρθαν σε επαφή μαζί τους άτομα που δήλωναν το αντίθετο: δεν ξεχνούσαν ποτέ κανένα πρόσωπο, ακόμη κι αν το είχαν δει μόνο για λίγα δευτερόλεπτα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι super-recognisers ήταν τόσο καλοί στην αναγνώριση προσώπων όσο οι άτομα με προσωπαγνωσία ήταν κακοί.
Οι περισσότεροι από εμάς χρειάζονται πολλές επαναλαμβανόμενες συναντήσεις για να αποκτήσουν οικειότητα με ένα πρόσωπο. Αναγνωρίζουμε εύκολα φίλους, συγγενείς ή διάσημους, αλλά τα περισσότερα πρόσωπα μοιάζουν ξένα, ακόμη κι αν τα έχουμε συναντήσει ξανά. Πολλοί super-recognisers ανέφεραν ότι κατάλαβαν την ιδιαιτερότητά τους βλέποντας τηλεόραση ή ταινίες και θυμούμενοι ηθοποιούς με εξαιρετική ακρίβεια.
Ο Scott Devaney, 51 ετών από την Καλιφόρνια, θυμάται ότι όταν είχε σχέση με μια ομοζυγωτική δίδυμη στο λύκειο, μπορούσε πάντα να ξεχωρίσει το πρόσωπό της από της αδελφής της. «Ήταν μάλλον πολύ ευχάριστο για εκείνη να υπάρχει κάποιος που αντιλαμβανόταν τις διαφορές τους», λέει ο ίδιος.
Η Eleni Colleony, 37 ετών στη Νέα Υόρκη, εργαζόταν σε ταξιδιωτική εταιρεία στην Ελλάδα και τη Γαλλία και μπορούσε να αναγνωρίζει συγγενείς μεταξύ χιλιάδων επισκεπτών κάθε σεζόν ή ανθρώπους που είχε δει χρόνια πριν.
Ο Suha Zaimoglu, 31 ετών, όταν αναζητούσε συγκάτοικο μέσω αγγελίας, αναγνώρισε αμέσως έναν ενδιαφερόμενο από μια τηλεοπτική διαφήμιση που είχε δει επτά χρόνια πριν – όπου εκείνος εμφανιζόταν μόνο για λίγα δευτερόλεπτα.
Η Diane Merchant, 55 ετών, συνήθιζε να βλέπει το σχολικό λεύκωμα του μεγαλύτερου αδελφού της στα 11 της και να απομνημονεύει τα πρόσωπα των μαθητών χωρίς να τους έχει γνωρίσει ποτέ. Όπως λέει, της αρκεί να δει ένα πρόσωπο μόνο μία φορά.
Η Lauren Winslow, 42 ετών στη Βόρεια Καρολίνα, θυμάται ακόμη λεπτομέρειες από τα πρόσωπα όλων των παιδιών στο νηπιαγωγείο της. «Όταν συναντούσα κάποιον μετά από χρόνια, τον θυμόμουν πάντα – εκείνοι όμως όχι», εξηγεί.
Η φύση και τα όρια της υπερ-ικανότητας
Οι super-recognisers δεν διαθέτουν απαραίτητα εξαιρετική μνήμη γενικά. Έρευνες δείχνουν ότι η ικανότητά τους δεν σχετίζεται με καλύτερη μνήμη για αντικείμενα ή υψηλότερο IQ. Πολλοί έχουν κακή μνήμη για ονόματα ή τοποθεσίες. «Δεν θα μπορούσα ποτέ να δουλέψω ως σερβιτόρα!» αστειεύεται η Winslow.
Υπάρχει κάποια ένδειξη ότι η έκθεση σε περισσότερους ανθρώπους σε μικρή ηλικία βοηθά στην αναγνώριση προσώπων, όμως γενικά δεν μπορεί κανείς να εκπαιδευτεί ώστε να γίνει super-recogniser. Πιθανώς υπάρχει γενετικός παράγοντας σύμφωνα με τον Josh Davis, ψυχολόγο στο Pανεπιστήμιο του Greenwich. Μελέτες σε δίδυμα δείχνουν πως οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι έχουν παρόμοιες επιδόσεις στα τεστ αναγνώρισης προσώπων.
Υπήρχε η θεωρία ότι οι super-recognisers επεξεργάζονται τα πρόσωπα πιο ολιστικά, αλλά έρευνα του 2022 έδειξε πως απλώς σαρώνουν τα χαρακτηριστικά πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη ακρίβεια από τον μέσο άνθρωπο.
Εφαρμογές στην αστυνομία και τις έρευνες
Εργαστηριακές δοκιμές επιβεβαιώνουν τις εξαιρετικές δεξιότητες των super-recognisers. Σε δοκιμή στη Βρετανία το 2015, κατάφεραν να εντοπίσουν σωστά ένα πρόσωπο ανάμεσα σε δέκα άλλους κατά 20% καλύτερα από το μέσο όρο. Ακόμη και υπό χειρότερες συνθήκες φωτισμού είχαν κατά 8% καλύτερη επίδοση – δεξιότητα απαραίτητη για την ανάλυση πλάνων CCTV.
Αστυνομικές υπηρεσίες παγκοσμίως δημιουργούν πλέον ειδικές ομάδες super-recognisers. Η Metropolitan Police του Λονδίνου, για παράδειγμα, βοήθησε στην ταυτοποίηση υπόπτων των ταραχών του Αυγούστου 2011. Ο αστυνομικός Andy Pope εντόπισε 1.000 υπόπτους μεταξύ 2012-2017 μέσω αντιστοίχισης βίντεο CCTV με φωτογραφίες αρχείου. Άλλα μέλη της ομάδας συνέβαλαν στον εντοπισμό των δραστών της δηλητηρίασης στο Salisbury το 2018.
Ο ψυχολόγος David White, συνεργαζόμενος με την αυστραλιανή υπηρεσία διαβατηρίων και την αστυνομία της Νέας Νότιας Ουαλίας, υποστηρίζει ότι ο συνδυασμός τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου και ανθρώπινων super-recognisers αυξάνει σημαντικά την ακρίβεια των ελέγχων. Προειδοποιεί όμως πως ακόμη και αυτοί παρουσιάζουν φαινόμενο «other-ethnicity effect», δηλαδή δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων άλλης φυλής.
Οι super-recognisers έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στις αποφάσεις τους ακόμα κι όταν κάνουν λάθος, κάτι που δεν ισχύει στους ειδικούς πραγματογνώμονες – γεγονός που μπορεί να επηρεάσει λανθασμένα τις αποφάσεις στα δικαστήρια όπου η μαρτυρία τους λαμβάνει μεγάλο βάρος λόγω τίτλου.
Kοινωνικές προκλήσεις και προσωπικές εμπειρίες
Παρά τις εντυπωσιακές δεξιότητες, η ζωή ως super-recogniser έχει μεικτά συναισθήματα. Πολλοί ανέφεραν πως προκαλούν αμηχανία στους άλλους: χαιρετούν κάποιον που θυμούνται ενώ εκείνος δεν έχει ιδέα ποιος είναι ο συνομιλητής του. Η Gülsün Ocak, 44 ετών στο Λονδίνο, μίλησε κάποτε σε κάποιον που είχε δει μόνο σε φωτογραφία κοινής γνωστής στο Facebook.
Η Colleony λέει: «Είναι πολύ άβολη κοινωνικά η στιγμή που αναγνωρίζω κάποιον αλλά εκείνος δεν με θυμάται». Μπορεί να δει κάποιον μια φορά σε βενζινάδικο και μετά από μήνες να τον ξανασυναντήσει – «Το μυαλό μου λέει “τον ξέρεις αυτόν!” ενώ στην πραγματικότητα απλώς δεν ξεχνώ ποτέ ένα πρόσωπο».
Ο Singh πιστεύει πως έχει λιγότερη κοινωνική αμηχανία χάρη στις δυνατότητές του. Ακόμη κι αν έχει δει κάποιον μόνο μία φορά πριν μήνες ή χρόνια, τον θεωρεί αυτόματα πιθανή γνωριμία παρά άγνωστο – κάτι που όπως λέει τον κάνει να νιώθει πιο άνετα ανάμεσα σε αγνώστους στον κοινωνικό του περίγυρο.