Άμεση ανάλυση: Τι σημαίνει η κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα και μέχρι πού μπορεί να οδηγήσει

Οι τελευταίες εξελίξεις στη Μαύρη Θάλασσα, με τα χτυπήματα σε δεξαμενόπλοια σε περιοχή ιδιαίτερα κοντά στα τουρκικά χωρικά ύδατα, έχουν προκαλέσει έναν νέο κύκλο ανησυχίας τόσο στις παράκτιες χώρες όσο και στη διεθνή κοινότητα. Η Άγκυρα μιλά για επίθεση μέσα στη δική της Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), η Μόσχα για «προβοκάτσια που στοχεύει να εκτροχιάσει τις ειρηνευτικές προοπτικές», ενώ το Κίεβο παραμένει σιωπηλό. Πίσω όμως από τις πρώτες δημόσιες αντιδράσεις, διαμορφώνεται μια πολύ σοβαρή εικόνα: η μεταφορά του πολέμου σε ένα περιβάλλον όπου κινούνται καθημερινά εκατοντάδες εμπορικά πλοία, με ενεργειακά φορτία και στρατηγική σημασία για την οικονομία της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Τουρκίας, αλλά και ολόκληρης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Σπύρος Σιδέρης

Η κλιμάκωση στη θάλασσα απειλεί να συμπαρασύρει τα πάντα – από τις ασφαλιστικές καλύψεις στην παγκόσμια ναυτιλία μέχρι τη σταθερότητα των ενεργειακών αγορών – και κυρίως να παραβιάσει μια κόκκινη γραμμή που, παρά τις συγκρούσεις των τελευταίων δύο ετών, όλες οι πλευρές είχαν ως σήμερα αποφύγει: τον στοχευμένο πόλεμο κατά πολιτικών πλοίων σε ουδέτερα ή ξένα χωρικά ύδατα.

Η τουρκική προειδοποίηση: “Δεν θα επιτρέψουμε απειλές στη δική μας περιοχή”

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε μια από τις πιο σαφείς τοποθετήσεις του από την έναρξη του πολέμου, μίλησε για «επιθέσεις που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με κανέναν τρόπο» μέσα στην τουρκική ΑΟΖ, υπογραμμίζοντας ότι «οι επιθέσεις στην ΑΟΖ μας δεν μπορούν να θεωρηθούν ανεκτές», ότι «η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, της ζωής και του περιβάλλοντος βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο» και ότι η ρωσοουκρανική σύγκρουση έχει πλέον φτάσει «σε σημείο να απειλεί ανοιχτά την ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα». Η Άγκυρα επισημαίνει πως έχει ήδη απευθύνει τις απαραίτητες προειδοποιήσεις σε όλες τις πλευρές, διαμηνύοντας ότι δεν πρόκειται να επιτρέψει η δική της ΑΟΖ να μετατραπεί σε ζώνη ανεξέλεγκτων στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Η τουρκική στάση έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η Τουρκία είναι ο κύριος ρυθμιστής των Στενών, σύμφωνα με το καθεστώτος της Σύμβασης του Μοντρέ, ο μόνος παράγοντας που συνομιλεί ταυτόχρονα με τη Μόσχα και το Κίεβο και μια χώρα με τεράστιο εμπορικό όγκο στη Μαύρη Θάλασσα, που δεν μπορεί να επιτρέψει μακροχρόνια αποσταθεροποίηση. Η προειδοποίηση Ερντογάν δεν αφορά μόνο την προστασία των τουρκικών συμφερόντων, αλλά εκπέμπει και ένα σαφές μήνυμα ότι η Άγκυρα δεν θα δεχθεί «εξαγωγή του πολέμου» στη θαλάσσια περιοχή όπου διατηρεί καθοριστικό ρόλο, θεσμικό και οικονομικό.

Τα χτυπήματα της Παρασκευής: γιατί είναι διαφορετικά από ό,τι έχει προηγηθεί

Σύμφωνα με ρωσικές και διεθνείς πηγές, ουκρανικά μη επανδρωμένα θαλάσσια σκάφη χτύπησαν δύο δεξαμενόπλοια, (σήμερα αναφέρθηκε και τρίτη επίθεση) τα Virat και Kairos, που κατευθύνονταν προς το Νοβοροσίσκ, σε σημείο ιδιαίτερα κοντά στο τουρκικό παράκτιο μέτωπο. Επιθέσεις σε πλοία δεν είναι κάτι καινούργιο: το 2023 είχε χτυπηθεί δεξαμενόπλοιο κοντά στο Κερτς, η Ρωσία έχει πλήξει κατά καιρούς εμπορικά σκάφη σε ουκρανικά λιμάνια, ενώ πλοίο με τουρκική σημαία είχε πρόσφατα δεχθεί πυρά στο Ισμαήλ. Αυτό, όμως, που δεν είχε συμβεί μέχρι σήμερα ήταν μια στοχευμένη επίθεση σε εμπορική ναυτιλία εν πλω, εκτός κλασικών εμπόλεμων ζωνών και τόσο κοντά σε ξένα χωρικά ύδατα.

Αυτή η ποιοτική αναβάθμιση της βίας στη θάλασσα είναι που «αλλάζει τα πάντα». Δεν πρόκειται απλώς για παράπλευρες απώλειες ή για χτυπήματα στην εγγύς ζώνη των λιμανιών, αλλά για μια κίνηση που αμφισβητεί de facto την ασφάλεια της εμπορικής ναυσιπλοΐας σε μια από τις πιο κρίσιμες θαλάσσιες αρτηρίες της Ευρασίας.

Η ανάγνωση της Μόσχας: “Προβοκάτσια για να καταρρεύσουν οι ειρηνευτικές προσπάθειες”

Ρωσικά μέσα ενημέρωσης και αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επίθεση έχει στόχο να προκαλέσει αντίδραση της Μόσχας, να ανατρέψει την – όπως λένε – «ευνοϊκή για τη Ρωσία» τροχιά που αποδίδουν στο νέο ειρηνευτικό σχέδιο Τραμπ και να δικαιολογήσει τη συνέχιση των ουκρανικών επιθέσεων σε ρωσικές υποδομές. Στα ρωσικά κοινωνικά δίκτυα καταγράφονται εκκλήσεις για σκληρή απάντηση, ωστόσο η ρωσική ηγεσία φαίνεται, τουλάχιστον προς το παρόν, να αποφεύγει τις πιο δραματικές κινήσεις.

Ο λόγος είναι απλός: μια μεγάλη κλιμάκωση στη θάλασσα μπορεί να πλήξει πρώτα από όλα τη ρωσική οικονομία, η οποία εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από τις εξαγωγές μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η Μόσχα καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη να αποτρέψει περαιτέρω χτυπήματα στον «σκιώδη» στόλο των δεξαμενόπλοιων που συνδέονται με τις εξαγωγές της, και στο ρίσκο να οδηγήσει η ίδια τη σύγκρουση σε μια ανεξέλεγκτη ναυτική κρίση.

Το επικίνδυνο σενάριο: η Ρωσία να μπλοκάρει πλήρως την ουκρανική ναυτιλία

Οι ρωσικές δυνατότητες στη θάλασσα είναι δεδομένες: διαθέτει μη επανδρωμένα θαλάσσια σκάφη αλλά και μεγάλο οπλοστάσιο πυραύλων, έχει την τεχνική ικανότητα να βυθίσει συστηματικά πλοία που κατευθύνονται σε ουκρανικά λιμάνια και μπορεί, αν το αποφασίσει, να ανακοινώσει ναυτικό αποκλεισμό της Ουκρανίας σε διεθνή ύδατα κάτι για το οποίο απείλησε ευθέως ο Πούτιν. Αν η Μόσχα προχωρήσει τελικά σε μια ανακοίνωση τύπου «απαγόρευσης εισόδου πλοίων σε ουκρανικά λιμάνια χωρίς άδεια της Ρωσίας», το εμπορικό ρεύμα προς την Οδησσό και άλλα λιμάνια θα σταματήσει, η ουκρανική οικονομία θα υποστεί καταστροφικό πλήγμα και η ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα θα υποβαθμιστεί δραματικά.

Μέχρι σήμερα η Ρωσία δεν έφτασε σε αυτό το σημείο, κυρίως επειδή φοβόταν τα αντίποινα: ότι η Ουκρανία θα στοχεύσει σε ρωσικά εμπορικά πλοία, πλήττοντας τον τεράστιο όγκο ρωσικού εμπορίου στη Μαύρη Θάλασσα. Αν όμως οι ουκρανικές επιθέσεις σε πλοία που συνδέονται με ρωσικά λιμάνια συνεχιστούν και καταστούν συστηματικές, η εύθραυστη ισορροπία αποτροπής μπορεί να ανατραπεί, με τη Μόσχα να επιλέγει μια πολύ πιο επιθετική στρατηγική στη θάλασσα.

Αν η θάλασσα γίνει εμπόλεμη ζώνη: ποιος χάνει, ποιος κερδίζει

Αν η σύγκρουση μεταφερθεί σε πλήρη κλίμακα στη θάλασσα, το αποτέλεσμα θα είναι σχεδόν προδιαγεγραμμένο: πάγωμα των ασφαλιστικών καλύψεων, εκτόξευση των ναύλων και πιθανή παύση της εμπορικής ναυτιλίας σε ολόκληρη τη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό θα πλήξει πρώτα και κύρια την Ουκρανία, που δεν έχει άλλη έξοδο στη θάλασσα, αλλά και τη Ρωσία, η οποία εξαρτά σε μεγάλο βαθμό την οικονομία της από τις θαλάσσιες εξαγωγές.

Η Τουρκία κινδυνεύει να δει τα Στενά και τον ρόλο της στο διεθνές εμπόριο να παραλύουν, ενώ η Βουλγαρία και η Ρουμανία, με κρίσιμες ενεργειακές ροές μέσω της Μαύρης Θάλασσας, θα βρεθούν αντιμέτωπες με σοβαρές αναταράξεις. Στο κάδρο μπαίνει και η παγκόσμια αγορά ενέργειας, λόγω του όγκου και της σημασίας των δεξαμενόπλοιων που κυκλοφορούν στην περιοχή.

Με απλά λόγια, κανείς δεν κερδίζει από τη μεταφορά του πολέμου στη θάλασσα. Η κλιμάκωση της βίας στην επιφάνεια της Μαύρης Θάλασσας λειτουργεί ως κλασικό παράδειγμα ενός σεναρίου όπου κάθε πλευρά χάνει κάτι ζωτικό: έλεγχο, έσοδα, ασφάλεια, πολιτικό κεφάλαιο.

Τα σενάρια που κυκλοφορούν

Στο διπλωματικό και αναλυτικό παρασκήνιο συζητούνται ήδη τέσσερις βασικές εκδοχές. Η πρώτη είναι ένα σενάριο ελεγχόμενης κλιμάκωσης, όπου η Ρωσία απαντά περιορισμένα, η Τουρκία εντείνει τον έλεγχο των Στενών και της δικής της ΑΟΖ και η κατάσταση, μετά από μια περίοδο έντασης, σταθεροποιείται.

Η δεύτερη εκδοχή αφορά ένα σενάριο πλήρους μπλοκαρίσματος των ουκρανικών λιμανιών, με τη Μόσχα να ανακοινώνει ουσιαστικά αποκλεισμό και το Κίεβο να πολλαπλασιάζει τα χτυπήματά του σε ρωσικά πλοία, οδηγώντας την ασφάλεια στη θάλασσα σε σχεδόν πλήρη κατάρρευση.

Η τρίτη εκδοχή περιγράφει μια «γενικευμένη ναυτική κρίση», όπου οι επιθέσεις επεκτείνονται και σε ουδέτερες ζώνες, η εμπορική ναυτιλία παραλύει και απαιτείται διεθνής παρέμβαση, με την Άγκυρα να αναλαμβάνει αναγκαστικά πρωταγωνιστικό ρόλο ως εγγυητής της διέλευσης από τα Στενά.

Τέλος, υπάρχει και το σενάριο μιας έμμεσης επαναφοράς στις διαπραγματεύσεις, στο οποίο η κλιμάκωση λειτουργεί ως εργαλείο πίεσης για συμβιβασμό, ενισχύοντας τη ρητορική Ερντογάν – αλλά και άλλων ηγετών – υπέρ μιας «άμεσης λήξης του πολέμου», προτού η Μαύρη Θάλασσα μετατραπεί σε παγίδα χωρίς έξοδο για όλους.