Πώς μπορούμε να πεθάνουμε νέοι στα βαθιά μας γεράματα

Όλοι θα πεθάνουμε κάποτε, όμως μπορούμε να ζήσουμε πιο υγιείς και για περισσότερα χρόνια μέχρι να έρθει εκείνη η μέρα. Αυτή είναι η βασική αρχή που καθοδηγεί το έργο και την υπεράσπιση του Νιρ Μπαρζιλάι, κορυφαίου ερευνητή στη μακροζωία και προέδρου της Academy for Health & Lifespan Research. «Ως επιστημονικός κλάδος, ηγούμαστε μιας επανάστασης για να στοχεύσουμε τη γήρανση και να προλάβουμε ασθένειες», τονίζει ο Μπαρζιλάι, διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας για τη Γήρανση στην Ιατρική Σχολή Άλμπερτ Αϊνστάιν στη Νέα Υόρκη.

Η γήρανση αποτελεί βασικό παράγοντα για πολλές ασθένειες, όπως καρδιοπάθειες, καρκίνο και Αλτσχάιμερ. Πολλοί επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του Μπαρζιλάι, πιστεύουν ότι η διαδικασία της γήρανσης μπορεί να τροποποιηθεί, ώστε οι ασθένειες να καθυστερήσουν και οι άνθρωποι να παραμείνουν υγιείς για μεγαλύτερο διάστημα. Οι ερευνητές εξετάζουν τρόπους παρέμβασης στη γήρανση, μέσω άσκησης, διατροφής και φαρμάκων.

Στο πλαίσιο σειράς συνεντεύξεων του TIME με ηγέτες στον τομέα της μακροζωίας, μιλήσαμε με τον Μπαρζιλάι για το τι τον ώθησε στη σχετική έρευνα και ποιες πτυχές της τον συναρπάζουν ιδιαίτερα.

Από τα παιδικά χρόνια στη μάχη κατά της γήρανσης

Το ενδιαφέρον μου ξεκίνησε όταν ήμουν περίπου 13 ετών. Θυμάμαι να περπατώ με τον παππού μου, που τότε ήταν 67 ετών, και να μου διηγείται ιστορίες από τα νιάτα του. Τον έβλεπα να βαδίζει αργά και να έχει χάσει τα μαλλιά του — συνειδητοποίησα ότι κάποια μέρα θα γεράσω κι εγώ και ήθελα να το κάνω με τρόπο που θα μου επιτρέπει να συνεχίζω τις δραστηριότητές μου. Έτσι γεννήθηκε το ενδιαφέρον μου για τη βιολογία της γήρανσης.

Όταν αργότερα έμαθα ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη χρονολογική και τη βιολογική ηλικία, αισθάνθηκα αισιοδοξία ότι έχουμε περιθώρια να γερνάμε καλύτερα. Η γήρανση θεωρούνταν αναπόφευκτη. Για εμένα, το μόνο βέβαιο είναι ο θάνατος — αλλά η γήρανση μπορεί να τροποποιηθεί. Αυτό που κάποτε ήταν ελπίδα, τώρα έχει γίνει υπόσχεση: πώς να «πεθαίνεις νέος σε πολύ μεγάλη ηλικία».

Δεν με ενδιαφέρει η αθανασία ούτε φοβάμαι τον θάνατο. Υπάρχουν άνθρωποι που το πιστεύουν αυτό, αλλά εγώ θέλω απλώς να παρέμβουμε στη διαδικασία της γήρανσης ώστε να προλάβουμε τις ασθένειες. Θέλω να είμαστε υγιείς μέχρι την τελευταία μας μέρα.

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και οι νέες προκλήσεις

Μέχρι πριν από 150 χρόνια, το προσδόκιμο ζωής ήταν μόλις 20-30 χρόνια. Σήμερα έχει τριπλασιαστεί — τεράστιο επίτευγμα χάρη στη γεωργία, το καθαρό νερό, τα αποχετευτικά συστήματα και τα εμβόλια. Η δημόσια υγεία ήταν το κλειδί σε αυτή τη βελτίωση.

Καθ’ όλη αυτή την περίοδο, κάθε χρόνο ζούσαμε λίγο περισσότερο έως ότου φτάσαμε στα 60 — τότε εμφανίστηκαν ασθένειες που παλιότερα δεν μας σκότωναν, όπως το Αλτσχάιμερ ή ο διαβήτης. Η γήρανση είναι ο κινητήριος μοχλός για πολλές από αυτές τις νέες ασθένειες· πρέπει λοιπόν να επέμβουμε πριν προκαλέσει προβλήματα.

Μπορεί πράγματι να αλλάξει η διαδικασία της γήρανσης;

Ναι, είναι εφικτό. Έχω συλλέξει στοιχεία από περίπου 850 αιωνόβιους και τις οικογένειές τους: διαπιστώσαμε ότι αυτοί οι άνθρωποι εμφάνισαν ασθένειες 30 χρόνια αργότερα σε σχέση με τον μέσο πληθυσμό. Επίσης, είχαν «συρρίκνωση νοσηρότητας» — δηλαδή ασθένησαν μόνο για μικρό χρονικό διάστημα στο τέλος της ζωής τους.

Οι αιωνόβιοι αποτελούν παράδειγμα ότι μπορούμε να ζούμε πιο υγιείς για περισσότερο. Σε αυτούς κυριαρχεί ο γενετικός παράγοντας· όμως όταν εντοπίζεις τα σχετικά γονίδια, μπορείς συχνά να αναπτύξεις φάρμακα που μιμούνται τη δράση τους.

Για παράδειγμα, στη φύση τα μικρά σκυλιά ζουν περισσότερο από τα μεγάλα και τα πόνυ περισσότερο από τα άλογα. Στο εργαστήριο, όταν απενεργοποιούμε την αυξητική ορμόνη σε ζώα, ζουν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι αν την ενισχύσουμε. Περίπου το 60% των αιωνόβιων έχουν γενετικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τη δράση αυτής της ορμόνης.

Φαίνεται ότι η αυξητική ορμόνη είναι ωφέλιμη στα νιάτα — προστατεύει από πολλά πράγματα. Όταν όμως μεγαλώνεις και αρχίζεις να φθείρεσαι, δεν πρέπει πια να ξοδεύεις ενέργεια στην ανάπτυξη αλλά στην επιδιόρθωση των κυττάρων σου. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί πολλοί αιωνόβιοι προστατεύονται: δεν ξοδεύουν τόση ενέργεια στην ανάπτυξη.

Έχουμε δοκιμάσει αντισώματα κατά της αυξητικής ορμόνης σε ζώα και παρατηρήσαμε ότι ζουν περισσότερο. Εξετάζουμε αυτά τα μηχανισμούς και σχεδιάζουμε θεραπείες βασισμένες στα γονίδια των αιωνόβιων — δεν είναι μόνο ένα γονίδιο αλλά αρκετά — τις οποίες δοκιμάζουμε σε ζώα με ανθρώπινο τρόπο γήρανσης. Αν αποδώσουν, θα περάσουμε σε κλινικές δοκιμές για ανάπτυξη φαρμάκου.

Η American Federation of Aging Research διεξάγει αυτή την περίοδο μελέτη «super-ager», όπου αναζητούμε 10.000 αιωνόβιους για επικύρωση των ευρημάτων μας και εντοπισμό νέων γονιδίων μακροζωίας — καλούμε ενδιαφερόμενους να εγγραφούν. Είναι ένα συναρπαστικό πρότζεκτ.

Υπάρχουν ήδη παρεμβάσεις που επιβραδύνουν τη γήρανση;

Η βελτιστοποίηση ύπνου, άσκησης, διατροφής και κοινωνικών επαφών έχει βιολογικό υπόβαθρο και ωφελεί κάθε ηλικία.

Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί ο θόρυβος γύρω από ψευδο-λύσεις: κυκλοφορούν πολλά προϊόντα στην αγορά που υπόσχονται «πηγή νεότητας». Τα συμπληρώματα διατροφής είναι τεράστιο θέμα: συχνά δεν περιέχουν όσα ισχυρίζονται και μπορεί να έχουν άγνωστες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους ή με άλλα φάρμακα. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι όσοι λαμβάνουν πολυβιταμίνες δεν μειώνουν τον κίνδυνο θνησιμότητας.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν εγκεκριμένα φάρμακα από τον FDA, όπως η μετφορμίνη (για τον διαβήτη), φάρμακα GLP-1 και τα διφωσφονικά (για την οστεοπόρωση), που φαίνεται πως επηρεάζουν βιολογικά τη διαδικασία της γήρανσης — αξιολογούμε ακόμα την ασφάλεια κι αποτελεσματικότητά τους.

Προσωπικά εφαρμόζω διαλειμματική νηστεία: όταν ξεκίνησα τη μελέτη της βιολογίας της γήρανσης παρατήρησα ότι τα εργαστηριακά ζώα με περιορισμένες θερμίδες ζούσαν περισσότερο και υγιέστερα από τα αδέρφια τους — όχι λόγω λιγότερου φαγητού αλλά λόγω των περιόδων νηστείας. Κάνω 16 ώρες νηστεία ημερησίως μετά το δείπνο· είχε σημαντική επίδραση στην υγεία μου: έχασα βάρος αλλά απέκτησα μυϊκή μάζα και καθαρότερο μυαλό κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Nέοι ορίζοντες στη μακροζωία: τεχνολογίες & θεραπείες

Ως πρόεδρος της Academy for Health & Lifespan Research, προσπαθώ να είμαι αντικειμενικός αλλά θα αναφέρω τρεις εξελίξεις που ξεχωρίζουν:

– Υπερβαρικό οξυγόνο: μια μέθοδος που ακούγεται εκκεντρική — έκθεση σε θάλαμο με πολύ υψηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου για ώρες — αλλά δοκιμάζεται στο εργαστήριό μας ώστε να κατανοήσουμε πώς επηρεάζει τη βιολογία της γήρανσης στα ζώα.

– Μιτοχόνδρια: καθώς μεγαλώνουμε μειώνεται τόσο ο αριθμός όσο κι η λειτουργία των μιτοχονδρίων στα κύτταρά μας· φαίνεται όμως πως μπορούμε να τα ανανεώσουμε εγχύοντας μιτοχόνδρια στο αίμα — ήδη κάποιες εταιρείες εργάζονται πάνω σε αυτό.

– Μερικός επαναπρογραμματισμός κυττάρων: στόχος είναι στο μέλλον ένας νέος άνθρωπος 20 ετών να λαμβάνει κατά διαστήματα θεραπεία που αντιστρέφει εν μέρει τη βιολογική του ηλικία· ήδη γνωρίζουμε τρόπους επαναπρογραμματισμού των κυττάρων ώστε «να πιστεύουν» πως είναι ξανά νέα — βρίσκονται σε προκλινικό στάδιο ή περνούν σε δοκιμές σε ανθρώπους.

Υπάρχουν ακόμη τεχνολογίες αναζωογόνησης οργάνων:
Εταιρείες επιχειρούν μέσω μερικού επαναπρογραμματισμού να ανανεώσουν όργανα προς μεταμόσχευση — κάτι που θα μπορούσε ν’ αυξήσει σημαντικά τη διαθεσιμότητα μοσχευμάτων αφού σήμερα πολλά απορρίπτονται λόγω ηλικίας ή άλλων προβλημάτων.

Το άρθρο αυτό ανήκει στο TIME Longevity — μια πλατφόρμα αφιερωμένη στην εξερεύνηση του πώς και γιατί οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και τι σημαίνει αυτό για άτομα, θεσμούς και το μέλλον των κοινωνιών.

Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.