HPV στην Ελλάδα: Ο “σιωπηλός” ιός που μπορεί να εξαλειφθεί – Η ανάγκη για συντονισμένη δράση και ενημέρωση

Ένας ιός που προκαλεί καρκίνους, αλλά μπορεί να προληφθεί.

Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) αποτελεί μία από τις κυριότερες αιτίες καρκίνου που μπορούν να προληφθούν μέσω του εμβολιασμού. Παρά τη σημαντική πρόοδο των τελευταίων ετών, τα δεδομένα για την Ελλάδα δείχνουν ότι ο δρόμος προς την εξάλειψή του παραμένει μακρύς και απαιτεί πολιτική βούληση, επικοινωνιακή στρατηγική και συντονισμένη δράση.

Στη χώρα μας, κάθε χρόνο:

• 1.100 άνθρωποι διαγιγνώσκονται με HPV-σχετιζόμενους καρκίνους
• 443 χάνουν τη ζωή τους — σχεδόν ένας κάθε ημέρα
• Το 60% των θανάτων αφορά τον καρκίνο τραχήλου μήτρας, ενώ σημαντικό βάρος εμφανίζεται και σε καρκίνους που πλήττουν και τους άνδρες.

Εθνικές πρωτοβουλίες και βήματα προόδου

Η Πολιτεία έχει κάνει σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση του HPV.
Ο δωρεάν εμβολιασμός έναντι του ιού έχει ενταχθεί στα Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμών παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, ενώ μέσω του προγράμματος «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» προσφέρονται δωρεάν προληπτικές εξετάσεις σε γυναίκες ηλικίας 21–65 ετών.
Η Ελλάδα έχει επίσης συνταχθεί με τη Στρατηγική 90-70-90 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου της μήτρας.

Ωστόσο, παρά τα μέτρα, η ενημέρωση και η συμμετοχή των πολιτών παραμένουν χαμηλότερες των προσδοκιών. Η χώρα απέχει ακόμη από την επίτευξη του στόχου του ΠΟΥ για το 2030, γεγονός που σημαίνει πως χιλιάδες νέοι και νέες κινδυνεύουν να παραμείνουν απροστάτευτοι.

Παγκόσμια και ευρωπαϊκή εικόνα: Πώς τοποθετείται η Ελλάδα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2019 καταγράφηκαν 690.000 νέα κρούσματα καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV, εκ των οποίων τα 90% αφορούσαν γυναίκες.
Το 2022, ο καρκίνος τραχήλου μήτρας (ΚΤΜ) ήταν η τέταρτη αιτία καρκίνου και θανάτου στις γυναίκες διεθνώς, με 660.000 νέα περιστατικά και 350.000 θανάτους.

Στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2020:

• 66.821 νέα περιστατικά ΚΤΜ
• 30.608 θάνατοι
• Ο ΚΤΜ είναι ο ένατος πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες και η δέκατη αιτία θανάτου από καρκίνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Το φορτίο του HPV στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, τα στοιχεία είναι ανησυχητικά:

• Καταγράφονται 1.100 νέα περιστατικά HPV-σχετιζόμενων καρκίνων και 443 θάνατοι ετησίως.
• Ο HPV ευθύνεται για μεγάλο ποσοστό 11 διαφορετικών τύπων καρκίνου, τόσο σε γυναίκες όσο και σε άνδρες.
• Οι καρκίνοι του στοματοφάρυγγα, που σχετίζονται με τον HPV, εμφανίζουν αυξητική τάση στους άνδρες (4 στους 5 περιστατικά αφορούν άνδρες).

Ο HPV είναι επίσης υπεύθυνος για τα γεννητικά κονδυλώματα, το συχνότερο σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, το οποίο, αν και καλοήθες, προκαλεί υποτροπές, ψυχολογική επιβάρυνση και υψηλό οικονομικό κόστος για το σύστημα υγείας.

Κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις

Οι συνέπειες της ανεπαρκούς πρόληψης είναι σημαντικές:

• Κάθε χρόνο χάνονται 6.388 έτη ζωής και 1.813 παραγωγικά έτη, δηλαδή 14,4 χρόνια ζωής ανά θάνατο.
• Η οικονομική απώλεια από πρόωρη θνησιμότητα ανέρχεται σε 24,6 εκατ. ευρώ ετησίως, χωρίς να υπολογίζεται το κόστος νοσηλείας και θεραπείας.

Εμβολιαστική κάλυψη: χαμηλότερη από τον στόχο

Σύμφωνα με στοιχεία της ΗΔΙΚΑ (2017–2021):

• Η εμβολιαστική κάλυψη στα κορίτσια εκτιμάται στο 55,4% (11–18 ετών) και στο 43,8% (11–14 ετών).
• Η Ελλάδα, με τον τρέχοντα ρυθμό, δεν θα επιτύχει τον στόχο του ΠΟΥ (90%) πριν το 2036, γεγονός που αφήνει περισσότερα από 60.000 κορίτσια ανεμβολίαστα.
• Χρειάζονται προγράμματα catch-up εμβολιασμού, ακόμη και σε νεαρούς ενήλικες, όπως εφαρμόζεται ήδη στη Γαλλία.

Προοπτική εξάλειψης του καρκίνου τραχήλου της μήτρας

Η μελέτη RACE εκτιμά ότι η Ελλάδα διαθέτει μέτρια-χαμηλή ετοιμότητα (46%) για την επίτευξη των στόχων του ΠΟΥ.
Αν η εμβολιαστική κάλυψη φτάσει στο 90% μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια και η συμμετοχή στον προσυμπτωματικό έλεγχο (τεστ Παπανικολάου και HPV DNA) στο 75% έως το 2028, η εξάλειψη του ΚΤΜ μπορεί να επιτευχθεί ως το 2047.

Η διεθνής εμπειρία: Τι δείχνουν οι καλές πρακτικές

Η Ευρώπη κινείται προς την ίδια κατεύθυνση:

• Ο Ευρωπαϊκός Σχέδιο για τον Καρκίνο (Europe’s Beating Cancer Plan) ενσωματώνει τους στόχους 90-70-90.
• Το Συμβούλιο της Ε.Ε. (Ιούνιος 2024) κάλεσε τα κράτη-μέλη να ενισχύσουν την εμβολιαστική κάλυψη και να μοιράζονται δεδομένα για τον HPV.
• Η Σουηδία προβλέπεται να εξαλείψει τον ΚΤΜ έως το 2027, ενώ η Αγγλία έως το 2040.

Η ελληνική στρατηγική: Προγράμματα και προτάσεις

Η Πολιτεία έχει ήδη ενεργοποιήσει:

• Δωρεάν εμβολιασμό για αγόρια και κορίτσια 9–11 ετών και αναπλήρωση έως 18 ετών (με αποζημίωση έως 31/12/2026).
• Εμβολιασμό ομάδων αυξημένου κινδύνου (19–45 ετών).
• Δωρεάν προληπτικές εξετάσεις μέσω του προγράμματος «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ».
• Ενημερωτικά podcasts της 1ης ΥΠΕ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PERCH.

Ωστόσο, η ενημέρωση του κοινού παραμένει αποσπασματική και όχι μαζικής εμβέλειας.

Προτείνονται:

• Εκστρατείες ενημέρωσης με τη συμμετοχή επιστημόνων και δημόσιων προσώπων.
• Αποστολή SMS/Viber μηνυμάτων για τον εμβολιασμό σε κρίσιμες ημερομηνίες.
• Ενσωμάτωση ενημέρωσης για τον HPV στο MyHealth App.
• Συνεχής υποστήριξη των επαγγελματιών υγείας με ενημερωτικό υλικό και δεδομένα κάλυψης.

Ο εμβολιασμός ως επένδυση για τη δημόσια υγεία

Ο εμβολιασμός δεν σώζει μόνο ζωές — αποδίδει και κοινωνικοοικονομικά οφέλη.

• Κάθε 1 ευρώ επένδυσης στο Εθνικό Παιδιατρικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών επιστρέφει 8,67 ευρώ στην κοινωνία.
• Η πλήρης εφαρμογή του προγράμματος μπορεί να εξοικονομήσει έως 213 εκατ. ευρώ ετησίως.
• Ο εμβολιασμός ενηλίκων έχει ακόμη μεγαλύτερο όφελος, έως και 19 φορές την αρχική επένδυση.

Ο HPV αποτελεί ένα δημόσιο υγειονομικό πρόβλημα με γνωστή λύση. Τα εργαλεία υπάρχουν, η τεχνογνωσία επίσης· εκείνο που χρειάζεται είναι ενημέρωση, πολιτική συνέχεια και κοινωνική εμπλοκή.
Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να περάσει στη «μετα-HPV εποχή» — αρκεί να επιλέξει τη δράση αντί της αδράνειας.