Η διατροφή που προτείνουν 70 κορυφαίοι επιστήμονες/ Εάν εφαρμοζόταν, θα αποφεύγαμε 15 εκατ. θανάτους, και τις μισές εκπομπές αερίων λόγω τροφίμων

Ακόμη κι αν ο κόσμος σταματούσε αύριο να καίει άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αυτά που τρώμε θα ήταν αρκετά για να οδηγήσουν το κλίμα πέρα από το όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου.

Αυτή είναι η σκληρή προειδοποίηση της EAT-Lancet Commission, μιας επιτροπής με πάνω από 70 κορυφαίους επιστήμονες από έξι ηπείρους, η οποία την Παρασκευή δημοσίευσε την πιο ολοκληρωμένη αξιολόγηση μέχρι σήμερα για το πώς οι διατροφικές μας συνήθειες αποσταθεροποιούν τον πλανήτη.

Σχεδόν το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τα τρόφιμα — συμπεριλαμβανομένου του μεθανίου που εκπέμπουν τα βοοειδή, των δασών που εκχερσώνονται για ζωοτροφές και της χρήσης ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή λιπασμάτων.

Η ζημιά δεν σταματά στις εκπομπές. Τα διατροφικά συστήματα αποτελούν πλέον τη μεγαλύτερη αιτία υπέρβασης των ασφαλών ορίων λειτουργίας της Γης, τα λεγόμενα planetary boundaries, οδηγώντας σε απώλεια βιοποικιλότητας, υποβάθμιση εδαφών, έλλειψη γλυκού νερού και ρύπανση από λιπάσματα.

«Τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά», δήλωσε ο Johan Rockström, Σουηδός επιστήμονας, συμπρόεδρος της επιτροπής και εισηγητής του πλαισίου των πλανητικών ορίων. «Μόνο η διατροφή μπορεί να μας ωθήσει πέρα από τον στόχο του 1,5°C — αλλά μπορεί και να μας επαναφέρει».

Το βασικό επιχείρημα των επιστημόνων είναι πως εξακολουθεί να είναι εφικτό να τραφούν περίπου 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι με υγιεινή διατροφή εντός των ασφαλών ορίων του πλανήτη — μια πρόκληση που τα σημερινά συστήματα τροφίμων δεν καταφέρνουν να καλύψουν ούτε με τον τρέχοντα πληθυσμό.

Η «διατροφή για την υγεία του πλανήτη» και το κόστος

Η προτεινόμενη «διατροφή για την υγεία του πλανήτη» βασίζεται κυρίως σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και ξηρούς καρπούς, με μέτριες ποσότητες γαλακτοκομικών, πουλερικών και ψαριών, και πολύ λιγότερο κόκκινο ή επεξεργασμένο κρέας. Ακολουθώντας αυτό το πρότυπο, οι συντάκτες εκτιμούν ότι θα μπορούσαν να αποφευχθούν έως και 15 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι ετησίως ενώ θα μειώνονταν στο μισό οι εκπομπές από τα τρόφιμα.

Το ετήσιο κόστος υπολογίζεται μεταξύ 200 και 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων — πολύ λιγότερο, σύμφωνα με τους επιστήμονες, από τα τρισεκατομμύρια που θα εξοικονομηθούν σε δαπάνες υγείας και περιβάλλοντος.

Ο Walter Willett, επιδημιολόγος του Harvard και συμπρόεδρος της επιτροπής, τόνισε πως δεν πρόκειται για επιβολή ενός «σχεδόν βίγκαν τρόπου ζωής». Η διατροφή μπορεί να προσαρμοστεί στις τοπικές παραδόσεις — από τη Μεσόγειο ως την Ασία — αλλά η γενική κατεύθυνση είναι σαφής: περισσότερα φυτικά τρόφιμα, λιγότερο κρέας και ζάχαρη.

Αντιδράσεις και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη

Πολλά από αυτά τα μηνύματα δεν είναι νέα. Η αρχική έκθεση της EAT-Lancet το 2019 είχε ήδη ζητήσει δραστικές αλλαγές στη διατροφή, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική όπου η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών ξεπερνά κατά πολύ τα παγκόσμια πρότυπα. Αυτό που έχει αλλάξει είναι το βάρος των αποδείξεων — αλλά και η αίσθηση ότι η πολιτική κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση.

Η έκθεση του 2019 προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση αλλά και σφοδρή αντίδραση από συμφέροντα κρέατος και γαλακτοκομικών. Εταιρείες επικοινωνίας και ακαδημαϊκοί με δεσμούς στη βιομηχανία χαρακτήρισαν τις προτάσεις ελιτίστικες ή αντι-αγροτικές. Ο Willett αναφέρει πως υπάρχει «συντονισμένη προσπάθεια» υπονόμευσης των ευρημάτων και αυτή τη φορά.

Η Ευρώπη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα φιλοδοξιών αλλά και υπαναχωρήσεων. Η αρχική μελέτη EAT-Lancet ενέπνευσε άμεσα τη στρατηγική «Farm to Fork» της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2020 στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας της Προέδρου της Επιτροπής Ursula von der Leyen. Το σχέδιο προέβλεπε πιο δίκαιο, υγιεινό και φιλικό προς το περιβάλλον διατροφικό σύστημα στην Ευρώπη με μείωση φυτοφαρμάκων κατά το ήμισυ, περιορισμό λιπασμάτων, ενίσχυση βιολογικής γεωργίας και προώθηση υγιεινών διατροφών.

Πέντε χρόνια μετά, το Farm to Fork έχει ουσιαστικά εγκαταλειφθεί. Μετά από αγροτικές κινητοποιήσεις, συντονισμένη πίεση της βιομηχανίας και τις συνέπειες του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η ΕΕ έχει σιωπηλά αποσύρει τις πιο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις στον τομέα των τροφίμων.

Αντί γι’ αυτό, η Ένωση έχει επιστρέψει σε γνωστές αντιπαραθέσεις: ανώτατα όρια στις επιδοτήσεις αγροτών, χειρισμός εισαγωγών από Ουκρανία ή Λατινική Αμερική και προσπάθεια κατευνασμού δυσαρεστημένων αγροτών στη Γαλλία, τη Γερμανία ή την Πολωνία. Κι αυτό παρά τις προειδοποιήσεις των ίδιων των επιστημόνων της ΕΕ ότι η γεωργία αποτελεί βασικό παράγοντα απώλειας βιοποικιλότητας και υποβάθμισης υδάτων κι εδαφών.

Οι ανισότητες στην ευθύνη για τις πιέσεις στο περιβάλλον

Παρά την υπαναχώρηση της Ευρώπης, η ήπειρος φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για τις περιβαλλοντικές πιέσεις που προκαλούν τα συστήματα τροφίμων — όπως δείχνει το εύρημα ότι το πλουσιότερο 30% του παγκόσμιου πληθυσμού παράγει πάνω από το 70% αυτών των πιέσεων.

Αν οι ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες υιοθετήσουν διατροφή δυτικού τύπου με υψηλή κατανάλωση κρέατος, όπως προειδοποιεί ο Willett, «αυτός είναι ο δρόμος προς την περιβαλλοντική και υγειονομική καταστροφή». Αυτές οι περιοχές αποτελούν επίσης τον κύριο στόχο ανάπτυξης για τη βιομηχανία ζωικής παραγωγής — μια εμπορική πραγματικότητα που μπορεί να παγιώσει υψηλές εκπομπές ακριβώς τη στιγμή που οι επιστήμονες ζητούν δραστική μείωση.

Μετασχηματισμός: Από την απειλή στη λύση

Ωστόσο η επιτροπή υποστηρίζει ότι τα τρόφιμα μπορούν να αποτελέσουν μοχλό αλλαγής. Ταχεία στροφή σε διαφορετική διατροφή, γεωργικές πρακτικές και μείωση σπατάλης θα μπορούσαν να αποφέρουν περίπου $5 τρισεκατομμύρια ετησίως σε οφέλη για την υγεία και το περιβάλλον σύμφωνα με τους συγγραφείς.

«Η διατροφή βρίσκεται στην καρδιά τόσο της ανθρώπινης ευημερίας όσο και της υγείας του πλανήτη», δήλωσε η συμπρόεδρος Shakuntala Thilsted. «Ο μετασχηματισμός πρέπει να ξεπεράσει την παραγωγή θερμίδων. Πρέπει να εγγυάται δικαίωμα στη τροφή, δίκαιη εργασία κι ένα υγιές περιβάλλον για όλους».