Ανάλυση: Όροι, παγίδες, αβεβαιότητες στη συμφωνία των 20 σημείων Τραμπ-Νετανιάχου για τη Γάζα

Με μια θεαματική εμφάνιση στον Λευκό Οίκο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε ότι «είμαστε πολύ κοντά» σε συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, παρουσιάζοντας ένα πολυδιάστατο σχέδιο ειρήνης που φέρει τη δική του υπογραφή. Στο πλευρό του βρέθηκε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος—σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο—έχει ήδη δώσει την κατ’ αρχήν έγκρισή του. Το σχέδιο, γνωστό πλέον ως «συμφωνία των 20 σημείων», προβλέπει σταδιακό μηχανισμό αποχώρησης του ισραηλινού στρατού, αφοπλισμό της Λωρίδας της Γάζας και δημιουργία νέας διεθνούς αρχής διαχείρισης, υπό την προεδρία του ίδιου του Τραμπ, με συμμετοχή διεθνών προσωπικοτήτων όπως ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ.

Σπύρος Σιδέρης

Η ανακοίνωση πυροδότησε διεθνή συζήτηση, καθώς πρόκειται για την πιο αναλυτική αμερικανική πρόταση μετά από μήνες αιματηρών επιχειρήσεων. Η αποκαλούμενη από ισραηλινά μέσα «Φάση Τραμπ» έρχεται σε μια συγκυρία όπου οι πιέσεις για κατάπαυση του πυρός έχουν κορυφωθεί και οι απώλειες στη Γάζα παραμένουν δραματικές.

Οι βασικοί άξονες της πρότασης

Σύμφωνα με το κείμενο που δημοσιοποίησε ο Λευκός Οίκος, το σχέδιο Τραμπ–Νετανιάχου θέτει σε εφαρμογή, εφόσον συμφωνήσουν τα μέρη, μια δέσμη μέτρων.

Τα κυριότερα είναι:

• Άμεση κατάπαυση του πυρός με σύμφωνη γνώμη Ισραήλ και παλαιστινιακών οργανώσεων.
• Σταδιακός αφοπλισμός της Γάζας και καταστροφή κάθε στρατιωτικής υποδομής (τούνελ, εγκαταστάσεις παραγωγής όπλων) υπό διεθνή επιτήρηση.
• Παλαιστινιακή Τεχνοκρατική Μεταβατική Επιτροπή με διεθνείς εμπειρογνώμονες για την προσωρινή διοίκηση.
• Μαζική ανθρωπιστική βοήθεια και πρόγραμμα ανοικοδόμησης με χρηματοδότηση από ΗΠΑ, ΕΕ και αραβικά κράτη.
• Απελευθέρωση ομήρων και κρατουμένων, με ρυθμίσεις ανταλλαγών και επιστροφής σορών.
• Ασφαλής διάδρομος για μέλη της Χαμάς που παραδίδουν τα όπλα και επιλέγουν να αποχωρήσουν.
• Ανάπτυξη Διεθνούς Δύναμης Σταθερότητας (ISF) μέχρι την πλήρη αποχώρηση του ισραηλινού στρατού.
• Δημιουργία Συμβουλίου Ειρηνευτικής Διαχείρισης, με πρόεδρο τον Τραμπ, που θα επιβλέπει εφαρμογή και οικονομική ανασυγκρότηση.

Το πολιτικό πλαίσιο

Η πρωτοβουλία δεν είναι αποκομμένη από τη στρατηγική του Λευκού Οίκου. Ο Τραμπ, ήδη στη δεύτερη προεδρική του θητεία, επιδιώκει να εμφανιστεί ως παγκόσμιος διαμεσολαβητής που μπορεί να επιτύχει μια συνολική διευθέτηση για τη Γάζα και να ανοίξει δρόμο για ευρύτερη ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι τυχαίο ότι ευχαρίστησε δημόσια αραβικά και μουσουλμανικά κράτη για τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της πρότασης, υπογραμμίζοντας την αμερικανική ηγεσία στο περιφερειακό σκηνικό.

Για τον Μπενιαμίν Νετανιάχου, το σχέδιο συνιστά πιθανή έξοδο από το αδιέξοδο. Η παρατεταμένη σύγκρουση έχει εντείνει τις εσωτερικές πιέσεις και έχει επιβαρύνει τις διεθνείς σχέσεις του Ισραήλ. Η πρόταση επιτρέπει στον Ισραηλινό πρωθυπουργό να προβάλλει εικόνα διαπραγμάτευσης από θέση ισχύος, ενώ ταυτόχρονα δείχνει διάθεση «ρεαλισμού».

Το «αγκάθι» της Χαμάς

Παρά τον τόνο αισιοδοξίας από την Ουάσιγκτον, η μεγάλη εκκρεμότητα αφορά τη Χαμάς. Σύμφωνα με πηγές στην Ιερουσαλήμ και στη Ντόχα, η οργάνωση έχει παραλάβει το πλήρες κείμενο μέσω Κατάρ και Αιγύπτου και το μελετά. Κύκλοι προσκείμενοι στη Χαμάς μιλούν για διάταξεις που «διαπνέονται από ισραηλινή λογική» και θεωρούν αρκετά σημεία «αόριστα» ή «μη δεσμευτικά». Ωστόσο, η επίσημη παραλαβή του σχεδίου και η—κατά πληροφορίες—καλή πίστη με την οποία εξετάζεται, αποτελούν ουσιαστικό βήμα σε σχέση με προηγούμενες απόπειρες.

Απ΄ ότι φαίνεται πάντως από τις πρώτες αντιδράσεις αξιωματούχων το μεγάλο “αγκάθι” είναι ο όρος που προβλέπει τον αφοπλισμό της οργάνωσης.

Το Κατάρ, διατηρώντας τον ρόλο του μεσολαβητή, καλείται να διευκολύνει απαντήσεις και να εξασφαλίσει ένα πλαίσιο εγγυήσεων που θα καταστήσει εφικτή την εφαρμογή.

Αντιδράσεις και ενστάσεις

Στην Ιερουσαλήμ, ισραηλινές εφημερίδες κάνουν λόγο για «ιστορική ευκαιρία» αλλά και για «επικίνδυνες παραχωρήσεις».

Η απελευθέρωση μεγάλου αριθμού Παλαιστινίων κρατουμένων προκαλεί έντονες ενστάσεις στο δεξιό ακροατήριο, ενώ η σταδιακή αποχώρηση—έστω υπό διεθνή ομπρέλα—επικρίνεται ως δυνητικός κίνδυνος για την ασφάλεια.

Στη Γάζα, οι διαρροές αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό: ο πλήρης αφοπλισμός και ο αποκλεισμός της Χαμάς από κάθε ρόλο διακυβέρνησης θεωρούνται από πολλούς ανέφικτοι χωρίς ανταλλάγματα σε ζητήματα κυριαρχίας και πολιτικής εκπροσώπησης. Η προτεινόμενη τεχνοκρατική επιτροπή γεννά φόβους για μια μακρά περίοδο εξωτερικής επιτήρησης χωρίς σαφή ορίζοντα πολιτικής αυτοδιάθεσης.

Τα 20 σημεία: χάρτης ειρήνης ή νέο ναρκοπέδιο;

Η λεπτομερής αρχιτεκτονική—από την απελευθέρωση ομήρων έως τη δημιουργία ειδικής οικονομικής ζώνης—δείχνει ότι η πρόταση δεν είναι απλή κατάπαυση του πυρός αλλά πλαίσιο επαναθεμελίωσης της Γάζας: πλήρης αποστρατιωτικοποίηση, θεσμική μεταβατική διακυβέρνηση και οικονομική ανασυγκρότηση με διεθνή χρηματοδότηση και εποπτεία.

Η καινοτομία έγκειται στη μακροπρόθεσμη διεθνή επιτήρηση και στον ρόλο του Τραμπ ως προέδρου του συμβουλίου εφαρμογής. Ωστόσο, διπλωματικοί παρατηρητές προειδοποιούν ότι η υλοποίηση απαιτεί τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο, ευρεία πολυμερή συνεργασία και, κυρίως, συναίνεση από μια Χαμάς που δεν αναγνωρίζει το Ισραήλ—εκτός αν εξασφαλιστούν αμοιβαίες εγγυήσεις.

Προοπτικές και κίνδυνοι

Παρά τις εντυπωσιακές εξαγγελίες, οι πιθανότητες επιτυχίας παραμένουν αβέβαιες. Η ιστορία της περιοχής είναι γεμάτη από αποτυχημένες πρωτοβουλίες λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης, αλλαγής πολιτικών συσχετισμών ή κλιμάκωσης επί του πεδίου.

Η άμεση εμπλοκή του Λευκού Οίκου και η διεθνής πίεση ίσως δημιουργούν ένα παράθυρο ευκαιρίας που δεν πρέπει να χαθεί· αλλά η «γραμμή συναίνεσης» είναι λεπτή και εύθραυστη.

Για τον Τραμπ, η επιτυχία θα πιστώσει στη δεύτερη θητεία του μια διπλωματική τομή με παγκόσμια εμβέλεια. Για τον Νετανιάχου, προσφέρει την προοπτική αποσυμφόρησης ενός πολέμου με βαρύ πολιτικό κόστος. Για τους Παλαιστινίους, μπορεί να σημάνει ειρήνη με αντίτιμο: αποστρατιωτικοποίηση χωρίς σαφείς εγγυήσεις κυριαρχίας—εκτός αν οι μεταβατικές ρυθμίσεις συνοδευτούν από δεσμευτικό οδικό χάρτη πολιτικής εκπροσώπησης και οικονομικής ανάταξης.

Ολόκληρο το σχέδιο

• Η Γάζα θα μετατραπεί σε μια απο-ριζοσπαστικοποιημένη ζώνη, ελεύθερη από τρομοκρατία, που δεν θα αποτελεί απειλή για τους γείτονές της.
• Η Γάζα θα αναπτυχθεί εκ νέου προς όφελος του λαού της, ο οποίος έχει υποφέρει υπερβολικά.
• Εάν και οι δύο πλευρές συμφωνήσουν σε αυτή την πρόταση, ο πόλεμος θα λήξει αμέσως. Οι ισραηλινές δυνάμεις θα αποσυρθούν στη συμφωνημένη γραμμή για να προετοιμάσουν την απελευθέρωση των ομήρων. Κατά το διάστημα αυτό, όλες οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων αεροπορικών και πυροβολικών βομβαρδισμών, θα ανασταλούν και οι γραμμές μάχης θα παραμείνουν παγωμένες μέχρι να πληρωθούν οι προϋποθέσεις για πλήρη σταδιακή αποχώρηση.
• Εντός 72 ωρών από την δημόσια αποδοχή της συμφωνίας από το Ισραήλ, όλοι οι όμηροι, ζωντανοί και νεκροί, θα επιστραφούν.
• Μόλις απελευθερωθούν όλοι οι όμηροι, το Ισραήλ θα αποφυλακίσει 250 καταδίκους ισόβιας κάθειρξης καθώς και 1.700 Γαζαίους που κρατήθηκαν μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023, συμπεριλαμβανομένων όλων των γυναικών και παιδιών. Για κάθε Ισραηλινό όμηρο του οποίου τα λείψανα επιστραφούν, το Ισραήλ θα επιστρέψει τα λείψανα 15 νεκρών Γαζαίων.
• Όταν επιστραφούν όλοι οι όμηροι, τα μέλη της Χαμάς που θα δεσμευτούν στην ειρηνική συνύπαρξη και στον αφοπλισμό θα λάβουν αμνηστία. Όσοι επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη Γάζα θα έχουν ασφαλή δίοδο προς χώρες υποδοχής.
• Με την αποδοχή της συμφωνίας, άμεση ανθρωπιστική βοήθεια θα εισρεύσει στη Γάζα, με ποσότητες τουλάχιστον ίσες με εκείνες της συμφωνίας της 19ης Ιανουαρίου 2025, περιλαμβάνοντας αποκατάσταση υποδομών (νερό, ηλεκτρισμός, αποχέτευση), ανακατασκευή νοσοκομείων και φούρνων, καθώς και είσοδο εξοπλισμού για την απομάκρυνση ερειπίων και το άνοιγμα δρόμων.
• Η διανομή βοήθειας θα γίνεται χωρίς παρεμβάσεις από τα δύο μέρη, μέσω του ΟΗΕ, της Ερυθράς Ημισελήνου και άλλων διεθνών οργανισμών. Το πέρασμα της Ράφα θα ανοίγει και προς τις δύο κατευθύνσεις με τον μηχανισμό της συμφωνίας της 19ης Ιανουαρίου 2025.
• Η Γάζα θα διοικείται προσωρινά από μια τεχνοκρατική, απολιτική παλαιστινιακή επιτροπή, υπεύθυνη για τις δημόσιες υπηρεσίες, υπό την εποπτεία ενός νέου διεθνούς μεταβατικού οργάνου, του «Συμβουλίου Ειρήνης», με επικεφαλής τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τζ. Τραμπ και άλλα διεθνή στελέχη, όπως τον πρώην πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ. Αυτό το όργανο θα καθορίσει το πλαίσιο και θα διαχειρίζεται τη χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης μέχρι να είναι έτοιμη η Παλαιστινιακή Αρχή να αναλάβει ξανά τη διακυβέρνηση.
• Ένα οικονομικό σχέδιο Τραμπ για την ανασυγκρότηση της Γάζας θα διαμορφωθεί από ομάδα ειδικών που έχουν συμβάλει στη δημιουργία επιτυχημένων σύγχρονων πόλεων στη Μέση Ανατολή. Θα δημιουργηθεί ειδική οικονομική ζώνη με προνομιακούς δασμούς και εμπορικές συμφωνίες με συμμετέχουσες χώρες.
• Κανείς δεν θα εξαναγκαστεί να φύγει από τη Γάζα· όσοι επιθυμούν να φύγουν θα είναι ελεύθεροι να επιστρέψουν.
• Η Χαμάς και άλλες οργανώσεις δεν θα έχουν κανέναν ρόλο στη διακυβέρνηση. Όλες οι στρατιωτικές και τρομοκρατικές υποδομές θα καταστραφούν. Η αποστρατιωτικοποίηση θα επιβλέπεται από ανεξάρτητους παρατηρητές, με διεθνή χρηματοδότηση για προγράμματα αφοπλισμού και επανένταξης.
• Περιφερειακοί εταίροι θα εγγυηθούν ότι η Χαμάς και οι λοιπές οργανώσεις θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους.
• Οι ΗΠΑ, με αραβικούς και διεθνείς εταίρους, θα αναπτύξουν μια προσωρινή Διεθνή Δύναμη Σταθεροποίησης (ISF) στη Γάζα, για εκπαίδευση και υποστήριξη των παλαιστινιακών αστυνομικών δυνάμεων και για ασφάλεια των συνόρων.
• Το Ισραήλ δεν θα καταλάβει ούτε θα προσαρτήσει τη Γάζα. Οι ισραηλινές δυνάμεις θα αποσυρθούν σταδιακά καθώς η ISF θα αναλαμβάνει τον έλεγχο και τη σταθερότητα, με στόχο μια ασφαλή Γάζα που δεν θα αποτελεί απειλή.
• Αν η Χαμάς απορρίψει την πρόταση, η παροχή βοήθειας θα συνεχιστεί στις περιοχές που θα ελέγχονται από την ISF.
• Θα ξεκινήσει διαδικασία διαθρησκειακού διαλόγου για την ενίσχυση της ειρηνικής συνύπαρξης.
• Όταν η Γάζα αναπτυχθεί και η Παλαιστινιακή Αρχή ολοκληρώσει τις μεταρρυθμίσεις της, θα τεθούν οι βάσεις για μια αξιόπιστη πορεία προς την παλαιστινιακή αυτοδιάθεση και κρατική υπόσταση.
• Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ξεκινήσουν διάλογο Ισραήλ–Παλαιστινίων για να συμφωνηθεί ένας πολιτικός ορίζοντας ειρηνικής και ευημερούσας συνύπαρξης.