Περπατάμε πιο γρήγορα, κοινωνικοποιούμαστε λιγότερο- Τι δείχνουν τα μοντέλα της AI

Κάτι φαίνεται να ατονεί στους δημόσιους χώρους. Τα πεζοδρόμια παραμένουν γεμάτα, τα πάρκα ζωντανά, όμως αν παρατηρήσει κανείς πιο προσεκτικά – ή, ακόμη καλύτερα, αν το μετρήσει – διαπιστώνει ότι η υφή των αλληλεπιδράσεων έχει αλλάξει. Μαζί με συναδέλφους από τα Yale, Harvard και άλλα πανεπιστήμια, χρησιμοποιήσαμε τεχνητή νοημοσύνη για να συγκρίνουμε βίντεο από δημόσιους χώρους της δεκαετίας του 1970 με σύγχρονα πλάνα στα ίδια σημεία σε Νέα Υόρκη, Βοστώνη και Φιλαδέλφεια. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: οι άνθρωποι περπατούν πιο γρήγορα, σπάνια σταματούν και συναντιούνται λιγότερο μεταξύ τους.

Αυτές οι αλλαγές δεν προκαλούν έκπληξη σε έναν κόσμο όπου τα κινητά, το Netflix και οι ψηφιακοί σύντροφοι μας απομακρύνουν από τον πραγματικό χώρο και τους αληθινούς φίλους. Ωστόσο, αν η τεχνολογία αποτελεί μέρος του προβλήματος, μπορεί να συμβάλει και στη λύση. Χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη για τη μελέτη των δημόσιων χώρων, μπορούμε να συλλέξουμε δεδομένα, να αναγνωρίσουμε μοτίβα και να δοκιμάσουμε νέες ιδέες για τον επανασχεδιασμό της σύγχρονης «αγοράς» – της κύριας πλατείας συνάντησης στα πρότυπα της αρχαίας Αθήνας.

Η κληρονομιά του William Whyte και η νέα εποχή της ανάλυσης

Οι αστικοί χώροι ανέκαθεν γοήτευαν τα ανήσυχα πνεύματα. Ένας από τους πιο διορατικούς ήταν ο William “Holly” Whyte, που κατέγραφε πλατείες και πάρκα της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1970. Τον ενδιέφερε πού κάθονται οι άνθρωποι, πώς κινούνται στον χώρο και τι τους φέρνει κοντά.

Τα συμπεράσματά του, όπως καταγράφονται στο «The Social Life of Small Urban Spaces» (1980), ήταν συχνά απλά αλλά ουσιαστικά: «Αυτό που προσελκύει περισσότερο τους ανθρώπους είναι… άλλοι άνθρωποι». Από τα βίντεό του, ο Whyte εξήγαγε πρακτικές προτάσεις: τα καθίσματα πρέπει να είναι «δύο ανθρώπινες πλάτες βαθιά» και οι κινητές καρέκλες διευκολύνουν όσους αναζητούν ήλιο ή σκιά.

Η ανάλυσή του συνέβαλε στη διάσωση χώρων όπως το Bryant Park και διαμόρφωσε τη σύγχρονη προσέγγιση στον σχεδιασμό με επίκεντρο τον άνθρωπο. Ωστόσο, τα πειράματά του ήταν δύσκολο να επαναληφθούν καθώς η ανάλυση κάθε καρέ απαιτούσε μήνες δουλειάς από βοηθούς.

Σήμερα αυτό το εμπόδιο έχει ξεπεραστεί χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη. Η ομάδα μας ψηφιοποίησε το πρωτότυπο υλικό του Whyte και το συνέκρινε με πρόσφατα βίντεο από το Bryant Park, τα σκαλιά του Museum of Art, το Downtown Crossing στη Βοστώνη και τη Chestnut Street στη Φιλαδέλφεια, υλικό που συνέλεξε ο κοινωνιολόγος Keith Hampton. Εκπαιδεύσαμε ένα μοντέλο AI για την ανάλυση των δύο συνόλων δεδομένων.

Η ίδια τεχνολογία που επιτρέπει στα αυτόνομα οχήματα να αναγνωρίζουν ποδηλάτες και πεζούς αποδεικνύεται εξαιρετική στην παρακολούθηση εκατοντάδων ανθρώπων σε πάρκα και πλατείες ταυτόχρονα. Αυτό που παλιότερα απαιτούσε μήνες τώρα ολοκληρώνεται σε λίγα λεπτά.

Ταχύτητα ζωής και λιγότερες κοινωνικές επαφές

Πώς έχουν αλλάξει οι πόλεις μεταξύ 1970 και 2010; Όπως περιγράφουμε σε πρόσφατη εργασία στα πρακτικά της National Academy of Sciences, η ταχύτητα βαδίσματος αυξήθηκε κατά 15%. Οι άνθρωποι στέκονται ακίνητοι πολύ λιγότερο. Τα ζευγάρια που συναντιούνται και περπατούν μαζί έχουν μειωθεί σημαντικά.

Το Downtown Crossing στη Βοστώνη από ζωντανό σημείο κοινωνικοποίησης έχει μετατραπεί σε χώρο διέλευσης. Ακόμη και στο αναμορφωμένο Bryant Park της Νέας Υόρκης οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις έχουν μειωθεί. Οι πόλεις δεν άδειασαν, όμως ένα μέρος της ουσίας τους έχει αραιώσει.

Πολλοί παράγοντες συνέβαλαν στις αλλαγές αυτές. Οι ρυθμοί εργασίας επιταχύνονται, ο χρόνος γίνεται πολύτιμος κι έτσι διστάζουμε να τον ξοδέψουμε περιδιαβαίνοντας άσκοπα. Ίσως κάποιοι προτιμούν το Starbucks από το πάρκο. Το iPhone ήταν μόλις τριών ετών το 2010, όμως ήδη είχαμε αρχίσει να χανόμαστε στις προσωπικές μας ροές δεδομένων εγκαταλείποντας τη ματιά του flâneur.

Ο ρόλος των δημόσιων χώρων στη δημοκρατία

Αυτή η εξέλιξη ίσως αποβεί μοιραία για τον κοινωνικό ιστό μας. Στο διαδίκτυο βυθιζόμαστε σε φιλτραρισμένες «ηχώ-θαλάμους», προσπερνώντας όσα μας ενοχλούν και αγνοώντας τη διαφωνία. Ο δημόσιος χώρος αντίθετα παραμένει ανοιχτός σε τριβές, αταξία και εκπλήξεις.

Ένας αντίπαλος οπαδός μπορεί να σου κρατήσει την πόρτα· τα παιδιά σου θα παίξουν με παιδιά άλλης γλώσσας. Αν περνάμε λιγότερο χρόνο στους δημόσιους χώρους ίσως χάσουμε την ανεκτικότητα προς τους άλλους – κι έτσι την ίδια τη συνήθεια της πολιτειότητας.

Η τεχνητή νοημοσύνη ως εργαλείο αναγέννησης των αστικών χώρων

Παραδόξως, οι ίδιες τεχνολογίες που μας απομονώνουν μπορεί να συμβάλουν στην επιστροφή μας στον δημόσιο χώρο. Όπως τα social media δοκιμάζουν συνεχώς τι μας αρέσει μέσω αλγορίθμων, έτσι μπορούμε με AI να δώσουμε σε κάθε πάρκο ή πλατεία τον δικό του «William Whyte» για να δοκιμάζει βελτιώσεις επιτόπου.

Ποια είδη καθισμάτων ενισχύουν την αλληλεπίδραση; Μπορεί περισσότερο πράσινο ή νερό να δημιουργήσει ευχάριστο μικροκλίμα; Ποια δημόσια παιχνίδια διευκολύνουν την επικοινωνία; Προσωρινές παρεμβάσεις μπορούν να δοκιμαστούν, να αξιολογηθούν με AI και να βελτιώνονται σταδιακά – όπως εξελίσσεται η φύση.

Οι αρχιτέκτονες δεν πρέπει να φοβούνται τα νέα εργαλεία AI – όπως υποστηρίζουμε στη φετινή Biennale Architettura στη Βενετία. Αλλά πώς;

Νέα προσέγγιση στον σχεδιασμό: Ταπεινότητα & περιέργεια

Πρώτον, με ταπεινότητα. Οι δημόσιοι χώροι του παρελθόντος δεν ήταν ιδανικοί – συχνά απέκλειαν γυναίκες, μειονότητες ή άτομα με ειδικές ανάγκες. Δεν πρέπει να τους εξιδανικεύουμε ούτε όμως να παραδοθούμε άκριτα στην κυριαρχία της τεχνολογίας. Η αισθητική βελτιστοποίηση μέσω δεδομένων κινδυνεύει να επαναλάβει λάθη του παρελθόντος· η τεχνητή νοημοσύνη αποκαλύπτει μοτίβα αλλά δεν μπορεί να ορίσει τι είναι καλό.

Δεύτερον, με περιέργεια. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι στατικός αλλά ζωντανός οργανισμός που αντιδρά σε θερμοκρασία, φως, γεωμετρία και πρόγραμμα χρήσεων. Μικρές παρεμβάσεις – ένα παγκάκι στη σκιά, ένα σιντριβάνι μια ζεστή μέρα ή ένας ελικοειδής διάδρομος αντί για σύντομη διαδρομή – μπορούν να μεταμορφώσουν τη συμπεριφορά.

Σε πρόσφατη έρευνα στο Mιλάνο, διαπιστώσαμε ότι η συμμόρφωση στο όριο ταχύτητας των 30 χλμ/ώρα σχετίζεται περισσότερο με τη γεωμετρία του δρόμου παρά με τις πινακίδες. Αυτό που μας επιβραδύνει δεν είναι η εντολή αλλά ο σχεδιασμός.

Kλιματική αλλαγή & εξέλιξη των δημόσιων χώρων

Kλιματική αλλαγή: Καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται στη νότια Ευρώπη, πολλοί αστικοί χώροι εξακολουθούν να αντανακλούν ξεπερασμένες κλιματικές προσδοκίες. Η Σικελία πλέον καλλιεργεί μάνγκο αλλά οι πλατείες της προσφέρουν ελάχιστη προστασία από τη ζέστη.

Ίσως έχουμε κάτι να μάθουμε από πόλεις όπως η Cιγκαπούρη, όπου ο συνδυασμός πρασίνου, νερού και σκιάς μειώνει δραστικά τη θερμότητα. Αν το κλίμα της Ευρώπης αλλάζει τότε πρέπει να εξελιχθούν κι οι δημόσιοι χώροι της.

Aνθρωποκεντρική παρατήρηση αντί για αποστασιοποίηση

Tο μεγαλύτερο στοίχημα: Για πολύ καιρό οι σχεδιαστές εργάζονταν μακριά από την καθημερινότητα – φανταζόμενοι πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι πολίτες από στούντιο μακριά από τον δρόμο. Σήμερα έχουμε εργαλεία για να παρατηρούμε πραγματικές συμπεριφορές· να δοκιμάζουμε υποθέσεις· να πειραματιζόμαστε με τη χαρά και την εγγύτητα.

Aυτά όμως πρέπει να χρησιμοποιούνται όχι για βελτιστοποίηση αλλά ως μέσα φροντίδας του κοινού χώρου. Αν αξιοποιήσουμε σωστά τις δυνατότητες αυτές, μπορούμε να αναστρέψουμε την αποδυνάμωση των δημόσιων χώρων. Η αγορά δεν πέθανε· χρειάζεται επανασχεδιασμό – κι αν είμαστε έξυπνοι στη χρήση της AI μπορεί πράγματι να μας οδηγήσει εκεί.

Kαι ίσως τότε ακούσουμε ξανά τη λεπτή συμφωνία του κοινού αγαθού.

Του Carlos Ratti, καθηγητής στο MIT & Politecnico di Milano, διευθυντής Biennale Architettura Βενετίας 2025

Πηγή: theguardian.com