Η… ζέστη χτυπάει στο κεφάλι- Γιατί οι νευρολογικές διαταραχές αυξάνονται στον καύσωνα

Καθώς οι καύσωνες γίνονται εντονότεροι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, οι επιστήμονες επιταχύνουν τις έρευνές τους για να κατανοήσουν πώς η ακραία ζέστη μεταβάλλει τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Όταν ο Τζέικ ήταν πέντε μηνών, υπέστη την πρώτη του τονικοκλονική κρίση. Το μικρό του σώμα άρχισε να σκληραίνει και να τινάζεται απότομα. «Ήταν εξαιρετικά ζεστό, είχε υπερθερμανθεί και νομίσαμε πως ζήσαμε το πιο τρομακτικό γεγονός της ζωής μας», λέει η μητέρα του, Στέφανι Σμιθ. «Δυστυχώς, δεν ήταν έτσι».

Οι κρίσεις εμφανίζονταν συχνότερα σε ζεστό καιρό. Με το που έφταναν οι ασφυκτικές και υγρές μέρες του καλοκαιριού, η οικογένεια κατέφευγε σε κάθε πιθανό μέσο δροσισμού, δίνοντας μάχη για να αποτρέψει τα επεισόδια.

Σε ηλικία 18 μηνών, με γενετικό έλεγχο, ο Τζέικ διαγνώστηκε με το Sύνδρομο Dravet, μια νευρολογική πάθηση που περιλαμβάνει μορφή επιληψίας και επηρεάζει περίπου ένα στα 15.000 παιδιά. Οι κρίσεις συνοδεύονται συχνά από νοητική αναπηρία και συνοσηρότητες όπως αυτισμό και ΔΕΠΥ, καθώς και προβλήματα στην ομιλία, κινητικότητα, σίτιση και ύπνο. Η ζέστη και οι απότομες μεταβολές θερμοκρασίας μπορούν να προκαλέσουν κρίσεις.

Σήμερα, στα 13 του χρόνια, ο Τζέικ έχει υπομείνει αμέτρητες κρίσεις με κάθε αλλαγή του καιρού, σύμφωνα με τη μητέρα του. «Οι ολοένα θερμότερα καλοκαίρια και οι καύσωνες προσθέτουν βάρος σε αυτήν την ήδη καταστροφική πάθηση», τονίζει η Σμιθ.

Η αύξηση της θερμοκρασίας επιβαρύνει τις νευρολογικές παθήσεις

Το Sύνδρομο Dravet αποτελεί μόνο μία από πολλές νευρολογικές νόσους που επιδεινώνονται με υψηλές θερμοκρασίες, σύμφωνα με τον Sanjay Sisodiya, νευρολόγο στο University College London και πρωτοπόρο στη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλο. Εξειδικευμένος στην επιληψία, συχνά ακούει από οικογένειες ασθενών ότι τα προβλήματα εντείνονται κατά τη διάρκεια καύσωνα.

«Σκέφτηκα πως είναι λογικό· γιατί να μην επηρεάζει η κλιματική αλλαγή και τον εγκέφαλο; Τόσες εγκεφαλικές διεργασίες σχετίζονται με την αντιμετώπιση της ζέστης», αναφέρει ο Sisodiya. Ερευνώντας τη βιβλιογραφία, διαπίστωσε πως πληθώρα νευρολογικών παθήσεων—όπως η επιληψία, τα εγκεφαλικά επεισόδια, η εγκεφαλίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας και η ημικρανία—επιδεινώνονται από την αυξημένη θερμοκρασία και υγρασία.

Κατά τον ευρωπαϊκό καύσωνα του 2003, περίπου το 7% των υπερβάλλοντων θανάτων σχετίζονταν άμεσα με νευρολογικά προβλήματα. Παρόμοια ποσοστά παρατηρήθηκαν στη Βρετανία το 2022.

Η ζέστη όμως μπορεί να μεταβάλει κι άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου—αυξάνοντας τη βία, την ευερεθιστότητα ή ακόμη και την κατάθλιψη.

Πώς προστατεύεται ο εγκέφαλος από τη ζέστη;

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σπάνια περισσότερο από 1°C υψηλότερος από τη βασική θερμοκρασία σώματος. Ωστόσο, ως όργανο υψηλής ενεργειακής κατανάλωσης, παράγει αρκετή θερμότητα όταν σκεφτόμαστε ή αντιδρούμε στο περιβάλλον—γεγονός που απαιτεί μηχανισμούς ψύξης μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στα αγγεία για απομάκρυνση της περίσσειας θερμότητας.

Τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη θερμοκρασία. Ακόμη και μόρια που μεταφέρουν σήματα μεταξύ τους λειτουργούν λιγότερο αποτελεσματικά εάν ο εγκέφαλος υπερθερμανθεί ή υποθερμανθεί. «Δεν κατανοούμε πλήρως πώς επηρεάζονται όλα τα στοιχεία αυτού του πολύπλοκου συστήματος», λέει ο Sisodiya. «Μπορούμε να το φανταστούμε σαν ρολόι που τα εξαρτήματα του δεν συνεργάζονται πλέον σωστά».

Αν κι η ακραία ζέστη επηρεάζει όλους μας—π.χ. μειώνοντας την ικανότητα λήψης αποφάσεων—οι πάσχοντες από νευρολογικές διαταραχές πλήττονται περισσότερο. Σε κάποιες παθήσεις μάλιστα διαταράσσεται η εφίδρωση ή η ίδια η θερμορρύθμιση του εγκεφάλου.

«Η θερμορρύθμιση είναι λειτουργία του εγκεφάλου και μπορεί να διαταραχθεί αν κάποια μέρη δεν λειτουργούν σωστά», εξηγεί ο Sisodiya. Σε μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας μεταβάλλεται ακόμη και η βασική θερμοκρασία σώματος. Επιπλέον, φάρμακα για νευρολογικές ή ψυχιατρικές παθήσεις—όπως για σχιζοφρένεια—μπορεί να επηρεάσουν τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, αυξάνοντας τον κίνδυνο υπερθερμίας ή θανάτου λόγω ζέστης.

Επιπτώσεις στη μνήμη, τον ύπνο και τα εγκεφαλικά επεισόδια

Οι καύσωνες—ιδίως οι υψηλές νυχτερινές θερμοκρασίες—επηρεάζουν τον ύπνο μας, επιδρώντας αρνητικά στη διάθεση και ενδεχομένως επιδεινώνοντας συμπτώματα διαφόρων παθήσεων. «Για πολλούς με επιληψία, ο ανεπαρκής ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο κρίσεων», σημειώνει ο Sisodiya.

Στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια καύσωνα αυξάνονται τόσο οι εισαγωγές όσο κι οι θάνατοι ασθενών με άνοια. Εν μέρει αυτό σχετίζεται με την ηλικία—οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται περισσότερο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας—αλλά και με γνωσιακά ελλείμματα που δυσχεραίνουν την προσαρμογή στη ζέστη: μπορεί να μην πίνουν αρκετό νερό ή να ξεχάσουν να προστατευτούν.

Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες συνδέονται επίσης με αύξηση περιστατικών εγκεφαλικού επεισοδίου και θανάτων. Σε ανάλυση δεδομένων από 25 χώρες διαπιστώθηκε ότι στις πιο ζεστές μέρες σημειώνονται δύο επιπλέον θάνατοι ανά 1.000 θανάτους λόγω ισχαιμικού εγκεφαλικού. «Ίσως φαίνεται μικρός αριθμός», λέει η Bethan Davies, γηρίατρος στο University Hospitals Sussex στη Βρετανία, «αλλά με επτά εκατομμύρια θανάτους ετησίως παγκοσμίως από εγκεφαλικό, ενδέχεται πάνω από 10.000 θάνατοι να σχετίζονται ετησίως με τη ζέστη». Εκείνη κι οι συνεργάτες της προειδοποιούν ότι αυτό θα επιδεινωθεί λόγω κλιματικής αλλαγής.

Χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, που ήδη πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή αλλά παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά εγκεφαλικών, θα φέρουν δυσανάλογο βάρος των συνεπειών. Παράλληλα, στοιχεία δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι κι όσοι έχουν χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο κινδυνεύουν περισσότερο από θνησιμότητα λόγω καύσωνα.

Επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών & νέοι κίνδυνοι

Ένας πιο θερμός κόσμος βλάπτει ακόμη και τη νευροανάπτυξη των βρεφών. «Υπάρχει σύνδεση μεταξύ ακραίας ζέστης κι αρνητικών εκβάσεων κύησης όπως πρόωρους τοκετούς», αναφέρει η Jane Hirst, καθηγήτρια γυναικείας υγείας στο Imperial College London. Πρόσφατη μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι οι καύσωνες αυξάνουν κατά 26% τις πρόωρες γεννήσεις—γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση νευροανάπτυξης ή γνωσιακές διαταραχές.

«Ωστόσο υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε», προσθέτει η Hirst. «Ποιοι είναι πιο ευάλωτοι κι γιατί; Αφού κάθε χρόνο γεννιούνται 130 εκατομμύρια παιδιά—πολλά σε ζεστές χώρες—κι όμως αυτό δεν συμβαίνει σε όλους».

“Αυτό που βλέπουμε σήμερα σε άτομα με νευρολογικές διαταραχές θα μπορούσε στο μέλλον να αφορά κι όσους δεν έχουν τέτοιες παθήσεις καθώς προχωρά η κλιματική αλλαγή,” σχολιάζει ο Sisodiya.

Nέα επιστημονικά ερωτήματα & προσαρμογή στις αλλαγές

Υπερβολική ζέστη, αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, ενδέχεται να κάνει τον εγκέφαλο πιο ευάλωτο σε βλάβες που οδηγούν σε νευροεκφυλιστικές νόσους. Επιπλέον επηρεάζει το αιματοεγκεφαλικό φράγμα κάνοντάς το πιο διαπερατό σε τοξίνες ή μικρόβια.

Aυτό αποκτά σημασία καθώς αυξάνεται παράλληλα η εξάπλωση κουνουπιών που μεταδίδουν ιούς όπως Zika, chikungunya ή δάγκειος πυρετός—παθογόνοι παράγοντες που προκαλούν νευρολογικές ασθένειες. Όπως αναφέρει ο Tobias Suter, εντομολόγος στο Swiss Tropical and Public Health Institute: «Ο ιός Zika μπορεί να προσβάλει έμβρυα προκαλώντας μικροκεφαλία». Οι υψηλότερες θερμοκρασίες κι οι πιο ήπιες χειμερινές συνθήκες παρατείνουν την περίοδο αναπαραγωγής των κουνουπιών κάθε χρόνο.

Οι καύσωνες μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ηλεκτρική δραστηριότητα των νευρώνων, τον κίνδυνο αυτοκτονίας ή άγχους λόγω κλίματος αλλά ακόμη και τη σταθερότητα φαρμάκων για νευρολογικές παθήσεις.

Παράλληλα όμως παραμένουν πολλά ερωτήματα: Είναι πιο σημαντική η μέγιστη τιμή θερμοκρασίας; Η διάρκεια ενός καύσωνα; Ή οι υψηλές νυχτερινές τιμές; Οι απαντήσεις ίσως διαφέρουν ανά άτομο ή πάθηση.

“Ίσως υπάρχουν γενετικοί παράγοντες που καθιστούν κάποιους πιο ευάλωτους στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής,” σημειώνει ο Sisodiya. Υποθέτει πως ενδέχεται να υπάρχουν φαινότυποι που εκδηλώνονται μόνο όταν οι περιβαλλοντικές πιέσεις γίνουν αρκετά έντονες ώστε να τους “ξεκλειδώσουν”. Αυτό που σήμερα βιώνουν όσοι έχουν νευρολογικά νοσήματα θα μπορούσε στο μέλλον να αφορά ευρύτερα τμήματα πληθυσμού καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του πλανήτη.

“Η εποχή της παγκόσμιας υπερθέρμανσης τελείωσε· ξεκίνησε η εποχή του παγκόσμιου βρασμού”, ανακοίνωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, όταν ο Ιούλιος του 2023 καταγράφηκε ως ο πιο ζεστός μήνας όλων των εποχών.

“Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ· εντείνεται συνεχώς. Η εποχή του “καυτού” εγκεφάλου μόλις ξεκινά.”

Πηγή: bbc.com