Πυρηνικοί εξοπλισμοί… Το “Όρος καταστροφής” του Ιράν και τα υπόλοιπα: γνωστά και… άγνωστα

Το εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου Fordow αποτελεί μία από τις πιο καλά προστατευμένες και στρατηγικά σημαντικές εγκαταστάσεις του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Βρίσκεται θαμμένο μισό χιλιόμετρο κάτω από ένα βουνό, κοντά στην ιερή πόλη Κομ, και είναι περιτριγυρισμένο από αντιαεροπορικές άμυνες, γεγονός που το καθιστά ουσιαστικά απρόσβλητο από συμβατικές αεροπορικές επιθέσεις, ακόμη και από τις πιο ισχυρές βόμβες διείσδυσης που διαθέτουν οι ΗΠΑ ή το Ισραήλ.

• Για την Τεχεράνη, το Fordow αποτελεί σύμβολο της αποφασιστικότητάς της να διασφαλίσει τη συνέχεια του πυρηνικού της προγράμματος, ακόμη και σε περίπτωση μετωπικής επίθεσης, καθώς διατηρεί επαρκή αριθμό φυγοκεντρωτών και ποσότητες εμπλουτισμένου ουρανίου που θα μπορούσαν, εάν ληφθεί σχετική πολιτική απόφαση, να αξιοποιηθούν για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.
• Για τους Ισραηλινούς στρατιωτικούς, η εγκατάσταση στο Φορντόου μοιάζει με «Όρος Καταστροφής»: ένα αυστηρά φυλασσόμενο εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου, θαμμένο μισό χιλιόμετρο κάτω από ένα βουνό, περιστοιχισμένο από αντιαεροπορικές άμυνες και συμβολικά τοποθετημένο κοντά στην αρχαία θρησκευτική πόλη Κομ.

Το Ιράν επιβεβαίωσε το Σάββατο ότι το Φορντόου δέχθηκε επίθεση, σύμφωνα με το ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων ISNA, επικαλούμενο εκπρόσωπο του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν – αν και η ζημιά θεωρείται περιορισμένη.

Αντίθετα, το Ισραήλ κατέστρεψε το μεγαλύτερο τμήμα του υπέργειου εργοστάσιο εμπλουτισμού της Τεχεράνης στο Νατάνζ, δήλωσε ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) Ραφαέλ Γκρόσι στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ την Παρασκευή.

Οι υπόγειες αίθουσες φυγοκεντρωτών στο Νατάνζ ενδέχεται να έχουν καταστεί μη λειτουργικές λόγω εκτεταμένων ζημιών στην ηλεκτροδότηση, σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες ανοιχτού κώδικα που ανέλυσε το think tank Institute for Science and International Security (ISIS).

Η ύπαρξη του Fordow αποκαλύφθηκε δημοσίως το 2009, όταν ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία αποκάλυψαν πληροφορίες που έδειχναν ότι το Ιράν είχε κατασκευάσει κρυφά εργοστάσιο εμπλουτισμού βαθιά μέσα σε βουνό, γεγονός που προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και κυρώσεις, αλλά και σπάνια επίπληξη του Ιράν από τη Ρωσία και προειδοποίηση από την Κίνα. Παρά τις πιέσεις, η Τεχεράνη δεν υπαναχώρησε, υποστηρίζοντας πως οι ενέργειές της ήταν απολύτως νόμιμες.

Το Fordow βρέθηκε στο επίκεντρο των διεθνών προσπαθειών περιορισμού του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και αποτέλεσε βασικό σημείο της συμφωνίας του 2015 (JCPOA), όπου το Ιράν δεσμεύτηκε να περιορίσει τον αριθμό των φυγοκεντρωτών και να μετατρέψει την εγκατάσταση σε ερευνητικό κέντρο, διακόπτοντας τον εμπλουτισμό ουρανίου για 15 χρόνια και επιτρέποντας ενισχυμένη επιθεώρηση από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Ωστόσο, μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία το 2018, το Ιράν επανεκκίνησε και ενίσχυσε τις δραστηριότητες εμπλουτισμού στο Fordow, παραβιάζοντας τους περιορισμούς της συμφωνίας. Η εγκατάσταση διαθέτει δύο κύριες αίθουσες εμπλουτισμού, με δυνατότητα λειτουργίας πολλαπλών «καταρρακτών» φυγοκεντρωτών, συμπεριλαμβανομένων προηγμένων μοντέλων IR-6, που αυξάνουν σημαντικά την ταχύτητα και το επίπεδο εμπλουτισμού του ουρανίου. Πρόσφατα, το Ιράν ανακοίνωσε την εγκατάσταση οκτώ νέων καταρρακτών IR-6, με κάθε καταρράκτη να περιλαμβάνει 174 φυγοκεντρωτές, ενισχύοντας περαιτέρω τη δυναμικότητα του εργοστασίου.

Το Fordow ξεκίνησε να εμπλουτίζει ουράνιο σε επίπεδα έως 20%, ενώ από το 2022 παράγει ουράνιο καθαρότητας 60%, ένα βήμα πριν από το επίπεδο που απαιτείται για πυρηνικά όπλα (90%). Τον Μάρτιο του 2023, η IAEA εντόπισε στο Fordow ουράνιο εμπλουτισμένο σε καθαρότητα 83,7%, γεγονός που προκάλεσε ανησυχία στη διεθνή κοινότητα, καθώς η χρήση προηγμένων φυγοκεντρωτών IR-6 επιτρέπει στο Ιράν να αυξάνει γρήγορα τα επίπεδα εμπλουτισμού και να μετατρέπει την εγκατάσταση σε παραγωγή υλικού οπλικής καθαρότητας μέσα σε λίγες ημέρες, αν υπάρξει σχετική πολιτική απόφαση.

Οι Ιρανοί αξιωματούχοι εδώ και καιρό αρνούνται ότι επιδιώκουν την κατασκευή πυρηνικής βόμβας, και η πιο πρόσφατη εκτίμηση των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών φέτος καταλήγει ότι το Ιράν δεν έχει επανεκκινήσει το στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα που είχε σταματήσει υπό διεθνή πίεση το 2003.

Ωστόσο, εάν η Τεχεράνη αποφασίσει να ακολουθήσει αυτή την οδό, το ISIS εκτιμά ότι το Φορντόου θα μπορούσε να μετατρέψει ολόκληρο το απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου –υπολογισμένο από τη ΔΟΑΕ σε 408 κιλά τον Μάιο– σε επαρκή ποσότητα για την παραγωγή εννέα πυρηνικών όπλων μέσα σε μόλις τρεις εβδομάδες.

Η γεωλογική αντοχή του Fordow το καθιστά το πιο δύσκολο και πιθανώς τελευταίο στόχο σε οποιαδήποτε ισραηλινή αεροπορική εκστρατεία, ενώ αναλυτές εκτιμούν ότι, εφόσον δεν καταστραφεί, θα μπορούσε να αποτελέσει τον κεντρικό άξονα μιας ιρανικής «έκρηξης» – δηλαδή αποχώρησης από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων, παύσης συνεργασίας με τη ΔΟΑΕ και ταχείας κατασκευής βόμβας. Το Ιράν έχει απειλήσει στο παρελθόν με τέτοια αντίδραση σε περίπτωση επίθεσης σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, κίνηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Το Fordow δεν είναι η μοναδική τόσο καλά προστατευμένη εγκατάσταση παγκοσμίως, καθώς παρόμοια υπόγεια καταφύγια διαθέτουν και άλλες μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η Βόρεια Κορέα. Ωστόσο, το Fordow είναι η μόνη τέτοια εγκατάσταση που έχει δεχτεί άμεση επίθεση, γεγονός που υπογραμμίζει τα εξαιρετικά ρίσκα που εμπεριέχει η διαχείριση του ιρανικού πυρηνικού ζητήματος.

Τι γνωρίζουμε για τις “κρυφές” πυρηνικές εγκαταστάσεις των υπερδυνάμεων

Οι υπερδυνάμεις που κατέχουν πυρηνικά όπλα έχουν επενδύσει σε υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις, τόσο για την προστασία και αποθήκευση των όπλων όσο και για τη διεξαγωγή δοκιμών ή την παραγωγή πυρηνικού υλικού.

Ακολουθεί απαρίθμηση των γνωστών υπόγειων πυρηνικών εργοστασίων ή εγκαταστάσεων ανά χώρα:

Ηνωμένες Πολιτείες

Το Κεντρικό Υπόγειο Συγκρότημα Αποθήκευσης Πυρηνικών Όπλων Kirtland (Kirtland Underground Munitions Storage Complex, KUMSC) στο Νέο Μεξικό είναι η μεγαλύτερη υπόγεια αποθήκη πυρηνικών όπλων στον κόσμο.

Η περιοχή δοκιμών της Νεβάδα (Nevada Test Site) περιλαμβάνει υπόγειες σήραγγες και εγκαταστάσεις για υπόγειες πυρηνικές δοκιμές.

Τα τελευταία χρόνια έχουν κατασκευαστεί νέες υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες στην περιοχή.

Ρωσία

Το υπόγειο συγκρότημα στο Όρος Kosvinsky (Kosvinsky Mountain) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα υπόγεια κέντρα διοίκησης και ελέγχου του ρωσικού πυρηνικού οπλοστασίου, προστατευμένο από εκατοντάδες μέτρα γρανίτη.

Υπάρχουν επίσης υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης και σήραγγες για πυρηνικά όπλα και κινητά συστήματα εκτόξευσης, κυρίως στην κεντρική και βόρεια Ρωσία.

Η περιοχή δοκιμών στο αρχιπέλαγος Νοβάγια Ζεμλιά (Novaya Zemlya) στον Αρκτικό Ωκεανό περιλαμβάνει υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες για πυρηνικές δοκιμές.

Κίνα

Το αποκαλούμενο “Μεγάλο Υπόγειο Τείχος” (Great Underground Wall) αποτελεί ένα τεράστιο δίκτυο υπόγειων σηράγγων και καταφυγίων που φιλοξενούν πυρηνικά όπλα, πυραύλους και κέντρα διοίκησης, με σήραγγες χιλιάδων χιλιομέτρων κάτω από το έδαφος.

Η περιοχή δοκιμών Lop Nur στην επαρχία Xinjiang διαθέτει υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες για δοκιμές πυρηνικών όπλων. Τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί νέες κατασκευές και σήραγγες στην περιοχή.

Βόρεια Κορέα

Το κύριο πυρηνικό συγκρότημα της Yongbyon περιλαμβάνει υπόγειες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου και αποθήκευσης πυρηνικού υλικού. Πρόσφατα, η IAEA και δορυφορικές εικόνες εντόπισαν νέα υπόγεια κατασκευή που μοιάζει με το υπάρχον υπόγειο εργοστάσιο εμπλουτισμού Kangson, στα περίχωρα της Πιονγιάνγκ.

Η Βόρεια Κορέα διαθέτει επίσης υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης και προστασίας πυρηνικών κεφαλών και συστημάτων εκτόξευσης, οι οποίες εκτιμάται ότι βρίσκονται σε μεγάλο βάθος και είναι δύσκολο να πληγούν.

Πακιστάν

Έχουν αναφερθεί υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες για αποθήκευση και μεταφορά πυρηνικών όπλων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το υπόγειο σύστημα σηράγγων κοντά στο Ταρμπάλα (Tarbala) και το Masroor depot κοντά στο Καράτσι.

Οι περισσότερες από τις παραπάνω εγκαταστάσεις είναι εξαιρετικά καλά προστατευμένες, με σήραγγες και καταφύγια που εκτείνονται σε βάθη εκατοντάδων μέτρων κάτω από το έδαφος, ώστε να αντέχουν ακόμη και σε πυρηνικά πλήγματα. Οι υπόγειες αυτές υποδομές αποτελούν κρίσιμο τμήμα της στρατηγικής αποτροπής και επιβίωσης των πυρηνικών οπλοστασίων των υπερδυνάμεων.

Ινδία

Η Ινδία διαθέτει πυρηνικές εγκαταστάσεις, αλλά δεν υπάρχουν ευρέως γνωστές πληροφορίες για υπόγεια πυρηνικά εργοστάσια ή υπόγειες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου αντίστοιχες με αυτές που έχουν αποκαλυφθεί σε άλλες πυρηνικές υπερδυνάμεις όπως το Ιράν, η Ρωσία ή οι ΗΠΑ.

Η χώρα επικεντρώνεται κυρίως στην κατασκευή και λειτουργία πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, όπως το μεγάλο έργο Mahi-Banswara στο Ρατζαστάν και οι μονάδες στο Κουντάνκουλαμ, με στόχο την αύξηση της πυρηνικής ισχύος της από τα 7,4 GW σήμερα σε πάνω από 22 GW έως το 2032.

Παράλληλα, η Ινδία αναπτύσσει την εγχώρια τεχνολογία πυρηνικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του πρωτότυπου αντιδραστήρα ταχείας αναπαραγωγής (PFBR) που λειτουργεί στο Καλπακάμ, ενώ προωθεί το τριών σταδίων πυρηνικό πρόγραμμα που θα χρησιμοποιεί ουράνιο, πλουτώνιο και θόριο.

Ωστόσο, σχετικά με υπόγειες εγκαταστάσεις, δεν υπάρχουν δημόσια διαθέσιμες αναφορές για υπόγεια πυρηνικά εργοστάσια ή καταφύγια στην Ινδία που να έχουν αποκαλυφθεί ή να είναι γνωστά διεθνώς, όπως συμβαίνει με άλλες χώρες. Οι πυρηνικές υποδομές της Ινδίας είναι κυρίως επιφανειακές ή ημιυπόγειες, με έμφαση στην παραγωγή ενέργειας και στην ανάπτυξη τεχνολογίας, παρά σε υπόγειες στρατιωτικές εγκαταστάσεις ή καταφύγια.

Ισραήλ

Το Ισραήλ δεν έχει επίσημα επιβεβαιώσει την ύπαρξη υπόγειων πυρηνικών εργοστασίων ή εγκαταστάσεων εμπλουτισμού ουρανίου στο έδαφός του, καθώς το πυρηνικό του πρόγραμμα παραμένει σε μεγάλο βαθμό μυστικό και μη επιβεβαιωμένο δημόσια. Ωστόσο, είναι ευρέως γνωστό ότι το Ισραήλ διαθέτει το πυρηνικό κέντρο στο Νεγκεβ, κοντά στην πόλη Νεταφίμ, όπου βρίσκεται το πυρηνικό εργοστάσιο του Νεγκεβ (Dimona). Η εγκατάσταση αυτή θεωρείται υπόγεια ή ημιυπόγεια, κτισμένη σε απομονωμένη περιοχή και προστατευμένη με αυστηρά μέτρα ασφαλείας, ώστε να εξασφαλίζεται η μυστικότητα και η προστασία της.

Το εργοστάσιο του Νεγκεβ αποτελεί τον πυρήνα του ισραηλινού πυρηνικού προγράμματος, όπου παράγεται πλουτώνιο για πιθανή χρήση σε πυρηνικά όπλα. Η ακριβής δομή και το μέγεθος της εγκατάστασης δεν έχουν αποκαλυφθεί πλήρως, αλλά θεωρείται ότι διαθέτει εκτεταμένες υπόγειες υποδομές για την προστασία του πυρηνικού υλικού και των εργασιών του