Η αναβίωση του ευγονισμού έχει σημάνει συναγερμό στην επιστημονική κοινότητα

​Το άρθρο της Genevieve L. Wojcik στο περιοδικό Nature, με τίτλο «Eugenics is on the rise again: human geneticists must take a stand», επισημαίνει την ανησυχητική επανεμφάνιση των ευγονικών ιδεών και καλεί τους γενετιστές να αντιταχθούν σε αυτές. Η συγγραφέας τονίζει ότι η άνοδος του λευκού εθνικισμού και η αναβίωση ψευδοεπιστημονικών θεωριών περί φυλετικής ανωτερότητας απειλούν την πρόοδο της επιστήμης και της κοινωνίας προς μια πιο δίκαιη και ισότιμη κατεύθυνση.​

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Ρούλα Μαντή

Η Wojcik υπογραμμίζει ότι οι κοινωνικές κατασκευές της φυλής και της εθνικότητας δεν αντιστοιχούν σε γενετικές ομάδες, και ότι η χρήση τέτοιων κατηγοριών στην επιστημονική έρευνα μπορεί να ενισχύσει τον φυλετικό ουσιοκρατισμό. Επισημαίνει επίσης την ανάγκη για ποικιλία στους ερευνητικούς πληθυσμούς και τις επιστημονικές ομάδες, ώστε να διασφαλιστεί η εγκυρότητα και η εφαρμοσιμότητα των ευρημάτων.​

Το άρθρο καλεί τους επιστήμονες να προσαρμόσουν τις προσεγγίσεις τους στην εκπαίδευση της γενετικής, να υποστηρίξουν την επιστήμη και να ηγηθούν ποικιλόμορφων ερευνητικών ομάδων που θα ενσωματώνουν τις γνώσεις για την ανθρώπινη ποικιλομορφία. Μόνο έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί η απειλή της αναβίωσης των ευγονικών ιδεών και να προωθηθεί μια επιστήμη που υπηρετεί την ισότητα και τη δικαιοσύνη.

Η επιστήμη στο σταυροδρόμι: Η νέα απειλή της ευγονικής απαιτεί αντίσταση τώρα

Οι επιστήμονες πρέπει να αντισταθούν στην απειλή της αυξανόμενης λευκής υπεροψίας και στις επικίνδυνες και ψευδοεπιστημονικές ιδέες της ευγονικής.

Το 1924, επηρεασμένες από την ανερχόμενη ευγονική κίνηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες ψήφισαν τον Νόμο Johnson–Reed, ο οποίος περιόριζε τη μετανάστευση με στόχο να εμποδίσει «μια ροή ξένου αίματος, με όλες τις κληρονομικές του παρερμηνείες». Έναν αιώνα αργότερα, σε μια προεκλογική εκδήλωση τον περασμένο Οκτώβριο, ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, χρησιμοποίησε παρόμοια ευγονική φρασεολογία για να δικαιολογήσει τις προτεινόμενες μεταναστευτικές του πολιτικές, δηλώνοντας: «Αυτή τη στιγμή έχουμε πολλά κακά γονίδια στη χώρα μας».

Αν δεν αντιμετωπιστεί, το κύμα λευκού εθνικισμού που αυξάνεται σε πολλά μέρη του κόσμου, θα μπορούσε να απειλήσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην επιστήμη —και στην κοινωνία γενικότερα— προς έναν πιο δίκαιο κόσμο.

Ως επιστήμονες και πολίτες, πρέπει να αντισταθούμε σε αυτή την απειλή — τροποποιώντας τις προσεγγίσεις στην εκπαίδευση της γενετικής, υποστηρίζοντας την επιστήμη, συγκροτώντας και ηγούμενοι πολυπολιτισμικών ερευνητικών ομάδων και εξασφαλίζοντας ότι οι μελέτες ενσωματώνουν και αξιοποιούν τις γνώσεις που αποκτήθηκαν για την ανθρώπινη ποικιλομορφία.

Οι ρατσιστικές στερεοτυπικές ιδέες επιμένουν

Σε μια ακρόαση τον Φεβρουάριο, ο νυν υπουργός Υγείας των ΗΠΑ, Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ, επανέλαβε παλαιότερους ισχυρισμούς του ότι τα μαύρα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν διαφορετικά προγράμματα εμβολιασμού από τα λευκά παιδιά λόγω διαφορών στο ανοσοποιητικό τους σύστημα.

Τα κίνητρα του Κένεντι παραμένουν ασαφή. Όμως, αφού έχει διατυπώσει πολλές αποδεδειγμένα ψευδείς δηλώσεις για τα εμβόλια, προσθέτει ακόμη ένα στρώμα «λογικής» που —σύμφωνα με τον επιστήμονα του οποίου τη δουλειά επικαλείται— «διαστρεβλώνει τα δεδομένα πολύ πέρα από αυτό που αποδεικνύουν στην πραγματικότητα», ενώ ταυτόχρονα προωθεί την ιδέα της φυλετικής ουσιοκρατίας: τη λανθασμένη πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διαφορετικών “φυλών” έχουν εγγενώς διακριτή βιολογία.

Την ίδια ώρα, αν και ο Τραμπ είχε δηλώσει στην ομιλία της ορκωμοσίας του ότι η κυβέρνησή του «θα οικοδομήσει μια κοινωνία χωρίς διακρίσεις και βασισμένη στην αξιοκρατία», υπέγραψε το Μάρτιο προεδρικό διάταγμα που καταδικάζει ως «διαβρωτική ιδεολογία» την προώθηση από το Smithsonian της άποψης ότι η φυλή δεν αποτελεί βιολογική πραγματικότητα, αλλά κοινωνική κατασκευή.

Παρόμοια ρητορική εισέρχεται ολοένα και περισσότερο στον πολιτικό λόγο, καθώς κόμματα υπέρ του εθνοκεντρισμού και κατά της μετανάστευσης (με υποστήριξη κατά καιρούς από την επιστημονική ευγονική) αποκτούν έδαφος σε πολλά μέρη του κόσμου.

Η επιστροφή της ευγονικής

Οι επικίνδυνες και ψευδοεπιστημονικές ιδέες της ευγονικής έχουν γνωρίσει επαναλαμβανόμενες εξάρσεις τον τελευταίο αιώνα. Όμως το τρέχον κύμα λευκού εθνικισμού εμφανίζεται μετά από δεκαετίες προόδου δύο αλληλένδετων εννοιών που έχουν κερδίσει αποδοχή στην επιστημονική κοινότητα:

Από τη μια, υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι οι κοινωνικές κατασκευές ταυτότητας βάσει καταγωγής, όπως η φυλή και η εθνικότητα, δεν ευθυγραμμίζονται με γενετικές ομάδες. Από την άλλη, υπάρχει αυξανόμενη συνείδηση ότι η ποικιλομορφία είναι ουσιώδης για την καλή επιστήμη και τις αποτελεσματικές πολιτικές, ακόμη και στον τομέα της υγείας. Συνδυασμένες, αυτές οι δύο αντιλήψεις έχουν ενισχύσει την επιστήμη και τα οφέλη για την ανθρώπινη υγεία.

Η φυλή ως κοινωνική κατασκευή

Δεκαετίες κοινωνιολογικών δεδομένων δείχνουν ότι οι φυλετικές και εθνοτικές ταυτότητες —είτε είναι αυτοπροσδιορισμένες είτε όχι— είναι κατασκευές που ορίζονται και αξιοποιούνται σε συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια.

Για παράδειγμα, οι φυλετικές και εθνοτικές κατηγορίες έχουν μεταβληθεί πολλές φορές στην απογραφή των ΗΠΑ τα τελευταία 250 χρόνια, ανάλογα με τις πολιτικές ανάγκες και τις κοινωνικές αλλαγές. Ο όρος Hispanic προστέθηκε στην απογραφή του 1970, μετά από πιέσεις οργανώσεων Λατινοαμερικανών. Ο όρος African American προστέθηκε το 2000 ως εναλλακτική του “Black” και “Negro” (ο τελευταίος αφαιρέθηκε το 2013 ενόψει της απογραφής του 2020).

Παράλληλα, η γενετική έρευνα έχει δείξει επανειλημμένα ότι οι ταυτότητες βάσει καταγωγής, όπως η φυλή και η εθνικότητα, δεν αντανακλούν διακριτές βιολογικές ομάδες. Επιπλέον, η χρήση αυτών των όρων μπορεί να αποκλείει άτομα που δεν ταιριάζουν σε συγκεκριμένη κατηγορία και να αποκρύπτει υποομάδες πληθυσμών, με επιπτώσεις για την υγεία.

Για παράδειγμα, η πιθανότητα εμφάνισης αιμοσφαιρινοπαθειών (κληρονομικών διαταραχών του αίματος) διαφέρει σημαντικά ανά περιοχή: στην Ινδία, σε ορισμένες περιοχές το ποσοστό φορέων της β-θαλασσαιμίας ξεπερνά το 8%, ενώ στην Κίνα μπορεί να πέφτει στο 2,7%. Αυτή η ετερογένεια θα χανόταν αν οι συμμετέχοντες σε μια μελέτη ομαδοποιούνταν απλώς ως “Ασιάτες”. Αντίστοιχα, η χρήση του όρου “Hispanic” δεν θα αποκάλυπτε ότι μια γενετική παραλλαγή που σχετίζεται με το σπάνιο σύνδρομο Steel είναι πιο συχνή στους Πορτορικανούς απ’ ό,τι στους Δομινικανούς ή τους Μεξικανούς.

Πολλοί πλέον αμφισβητούν τη χρήση της φυλής ως κατάλληλου υποκατάστατου είτε για βιολογικές διαφορές είτε για περιβαλλοντικές επιρροές. Στην πραγματικότητα, επιστήμονες και επαγγελματίες υγείας απομακρύνονται από την “ιατρική βάσει φυλής”, όπου οι εκτιμήσεις κινδύνου και η φροντίδα διαμορφώνονται με βάση το αν κάποιος είναι λευκός, μαύρος, Ασιάτης, Ισπανόφωνος κ.λπ.

Αντιμετωπίζοντας τη χειραγώγηση της γενετικής από εξτρεμιστές

Παράλληλα με την αποδοχή ότι οι κοινωνικές ταυτότητες δεν αντανακλούν γενετικές ομάδες, πολλές μελέτες της τελευταίας δεκαετίας δείχνουν τα οφέλη της ένταξης ποικιλόμορφων συμμετεχόντων στην έρευνα.

Δύο ανθρώπινα γονιδιώματα είναι κατά μέσο όρο πάνω από 99% ίδια. Ωστόσο, εκατομμύρια παραλλαγές —συμπεριλαμβανομένων και αυτών που σχετίζονται με την υγεία— διαφέρουν στη συχνότητα λόγω ιστορικών και δημογραφικών παραγόντων. Αυξάνοντας την ποικιλομορφία των συμμετεχόντων, αυξάνονται οι πιθανότητες οι επιστήμονες να βρουν σημαντικές παραλλαγές για την υγεία και μειώνεται ο κίνδυνος να καταλήξουν σε λανθασμένα συμπεράσματα για τις αιτίες μιας νόσου.

Η διαθεσιμότητα μεγάλων πολυτροπικών βάσεων δεδομένων και προηγμένων στατιστικών εργαλείων επιτρέπει στους ερευνητές να μη βασίζονται πλέον σε φυλή ή εθνικότητα ως υποκατάστατα για τη βιολογία ή τους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας. Μπορούν πλέον να εξετάζουν με ακρίβεια ποικίλους παράγοντες — από τη γενετική και τη γεωγραφική θέση, μέχρι τη διατροφή και το εισόδημα.

Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί διεπιστημονικά πλαίσια που βοηθούν τους ερευνητές στον σχεδιασμό μελετών και την κατάλληλη ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Εκθέσεις των Εθνικών Ακαδημιών Επιστημών, Μηχανικής και Ιατρικής των ΗΠΑ υπογραμμίζουν την ανάγκη συμμετοχής ποικίλων πληθυσμών στη γενετική και βιοϊατρική έρευνα. Τονίζουν επίσης τη σημασία μιας ποικιλόμορφης ερευνητικής κοινότητας — που, όπως έχει αποδειχθεί, είναι πιο παραγωγική και παράγει δουλειά με μεγαλύτερο αντίκτυπο στην κοινωνία.