Το… “χρονόμετρο” του εγκεφάλου- Οι ηλικίες που αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε

Σε μια από τις πληρέστερες χαρτογραφήσεις της ανθρώπινης εγκεφαλικής ανάπτυξης που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, διεθνής ερευνητική ομάδα εντόπισε πέντε διακριτές «εποχές» στη ζωή του εγκεφάλου, από τη βρεφική ηλικία έως τα βαθιά γηρατειά. Η μελέτη, η οποία βασίστηκε σε περισσότερες από 4.000 απεικονιστικές εξετάσεις ατόμων ηλικίας από λίγων μηνών έως 90 ετών, αποτυπώνει με πρωτοφανή ακρίβεια πότε και πώς μεταβάλλεται η νευρωνική αρχιτεκτονική, αναδεικνύοντας τέσσερα κομβικά σημεία καμπής γύρω στα 9, 32, 66 και 83 έτη.

«Οι περισσότεροι θεωρούμε ότι η ζωή μας χωρίζεται σε διαδοχικές φάσεις· φαίνεται πως οι εγκέφαλοί μας ακολουθούν μια παρόμοια πορεία», εξηγεί ο καθηγητής Duncan Astle από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, επικεφαλής της μελέτης. Όπως σημειώνει, η κατανόηση αυτών των μεταβάσεων μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό περιόδων ιδιαίτερης ευαλωτότητας σε νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές.

Η πρώτη περίοδος: από τη γέννηση έως τα 9 έτη

Η παιδική ηλικία καταγράφεται ως η πιο ραγδαία φάση δομικής εξέλιξης. Κατά τα πρώτα εννέα χρόνια ζωής, ο εγκέφαλος περνά από μια διαδικασία «ενοποίησης» των δικτύων του: ο μεγάλος αριθμός συνάψεων που διαθέτει το βρέφος μειώνεται σταδιακά μέσω φυσικής επιλογής των πιο ενεργών, ενώ το πάχος του φλοιού και η αναδίπλωση της επιφάνειάς του φτάνουν στο ανώτατο σημείο τους. Παράλληλα, η αποτελεσματικότητα της εγκεφαλικής καλωδίωσης μειώνεται, καθώς η αρχιτεκτονική μεταβαίνει σε πιο οργανωμένο μοντέλο λειτουργίας.

Εφηβεία και πρώιμη ενηλικίωση: έως περίπου τα 32 έτη

Η δεύτερη φάση χαρακτηρίζεται από συνεχή αύξηση της λευκής ουσίας, γεγονός που ενισχύει σημαντικά την αποδοτικότητα των νευρωνικών δικτύων. Η περίοδος αυτή συνδέεται με τη σταδιακή βελτίωση της γνωστικής επίδοσης και την εγκαθίδρυση πιο περίπλοκων μοτίβων εγκεφαλικής συνδεσιμότητας.

Όπως τονίζει η ερευνήτρια Alexa Mousley, δεν πρόκειται για ισχυρισμό ότι τα άτομα στα τέλη των 20 μοιάζουν σε συμπεριφορά με εφήβους, αλλά για μια συνεχιζόμενη δυναμική νευρωνικής αναδιοργάνωσης που ολοκληρώνεται σχετικά αργά.

Είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία καταγράφεται αυξημένη εμφάνιση ψυχικών διαταραχών — εύρημα που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, μπορεί να ερμηνευθεί μέσω των έντονων αλλαγών στον τρόπο λειτουργίας των εγκεφαλικών δικτύων.

Το πιο ισχυρό σημείο καμπής: γύρω στα 32

Περί την ηλικία των 32 ετών εμφανίζεται η σημαντικότερη συνολική μεταβολή στη νευρωνική οργάνωση. Παράγοντες της καθημερινής ζωής, όπως η μετάβαση στη γονεϊκότητα, ενδέχεται να συμβάλλουν στις αλλαγές αυτές, αν και η μελέτη δεν εξέτασε άμεσα αυτή τη συσχέτιση.
Από αυτό το σημείο και μετά, η δομή του εγκεφάλου σταθεροποιείται σε μεγαλύτερο βαθμό, στοιχείο που συνδέεται με το «οροπέδιο» σε γνωστικές και προσωπικές παραμέτρους που έχουν καταγράψει προηγούμενες έρευνες.

Η πρώιμη γήρανση: περίπου από τα 66 έτη

Το τρίτο σημείο καμπής σηματοδοτεί την είσοδο στη φάση της σταδιακής μυελινοεκφύλισης και της εξασθένησης της λευκής ουσίας. Οι συνδέσεις μεταξύ περιοχών του εγκεφάλου αραιώνουν, ενώ η συνολική αποτελεσματικότητα των δικτύων αρχίζει να μειώνεται, κάτι που έχει συχνά αντίκτυπο σε λειτουργίες όπως η μνήμη και η ταχύτητα επεξεργασίας.

Ο «όψιμος γηράσκων» εγκέφαλος: μετά τα 83

Το τελευταίο στάδιο χαρακτηρίζεται από περαιτέρω απώλεια συνδεσιμότητας και μεγαλύτερη εξάρτηση από διάχυτα δίκτυα αντί για κεντρικούς κόμβους. Η φάση αυτή συνδέεται στενά με τη βιολογική γήρανση και τις σχετιζόμενες αλλοιώσεις των νευρωνικών ινών.