Σεξισμός: Πώς προκαλεί ψυχολογικές και σωματικές συνέπειες στις γυναίκες

Νέα έρευνα αποκαλύπτει ότι ακόμα και ο καθημερινός, διακριτικός σεξισμός μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες ψυχολογικές και σωματικές συνέπειες στις γυναίκες.

Ο υποδόριος σεξισμός που διαπερνά την καθημερινότητά μας συχνά αντιμετωπίζεται με αδιαφορία. Ωστόσο, επιστημονικές μελέτες δείχνουν πως ακόμη και οι φαινομενικά αθώες πράξεις σεξισμού μπορούν να έχουν μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις – συμπεριλαμβανομένης της «αραίωσης» περιοχών του εγκεφάλου.

Αν έχετε δεχθεί σεξουαλικά σχόλια στον δρόμο αργά το βράδυ, ίσως γνωρίζετε το αίσθημα άγχους που προκαλεί. Η αίσθηση ευαλωτότητας μπορεί να σας αναγκάσει να είστε σε συνεχή επιφυλακή. Πολλές γυναίκες, όπως και οι φίλες μου, έχουμε περπατήσει στο σκοτάδι κρατώντας τα κλειδιά στα χέρια μας για ασφάλεια. Προσωπικά, γράφτηκα ακόμη και σε λέσχη καράτε στο πανεπιστήμιο για να μάθω πώς να αμύνομαι αποτελεσματικά.

Όταν η ανεπιθύμητη σεξουαλική προσοχή δεν αποτελεί άμεση απειλή, συχνά αγνοείται. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αφήνει βαθύ ψυχολογικό αποτύπωμα. Σύγχρονες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι ακόμα και ο καθημερινός σεξισμός μπορεί να έχει επιπτώσεις που επηρεάζουν ολόκληρη τη ζωή ενός ανθρώπου.

Όπως τονίζει η Patricia Homan, κοινωνιολόγος από το Florida State University, το πρόβλημα εντοπίζεται στην ανισότητα εξουσίας, κύρους και πόρων μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Οι διακρίσεις παραμένουν παρά την πρόοδο

Το γυναικείο κίνημα πέτυχε σημαντικά βήματα τον τελευταίο αιώνα. Σε πολλές χώρες η ισότητα αμοιβών και η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φύλου είναι πλέον νόμος. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπήρξαν τρεις γυναίκες πρωθυπουργοί, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών σε ηγετικές θέσεις.

Ωστόσο, παραμένει η ανησυχία ότι η ισότητα των φύλων έχει σταματήσει ή ακόμη και υποχωρεί. Τα στατιστικά του gender pay gap επιμένουν, ενώ η βία κατά των γυναικών και κοριτσιών αυξάνεται. Παγκοσμίως, σχεδόν μία στις τρεις γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία.

Υπάρχουν επίσης οι πιο διακριτικές μορφές σεξισμού, όπως ο υποτιμητικός λόγος ή τα «ευγενικά» σχόλια που ενισχύουν στερεότυπα – π.χ. ότι οι γυναίκες είναι πιο ευγενικές ή συναισθηματικές από τους άνδρες. Αυτές οι αντιλήψεις υπονομεύουν την ενδυνάμωση των γυναικών και διαιωνίζουν τη μειονεκτική τους θέση.

Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με έκθεση στη The Lancet, πρόσφατα αφαιρέθηκαν ή αλλοιώθηκαν πληροφορίες για την υγεία των γυναικών από κυβερνητική ιστοσελίδα. Το υλικό που αφαιρέθηκε αφορούσε τη μητρική και αναπαραγωγική φροντίδα, περιλαμβάνοντας πληροφορίες για αντισύλληψη, επείγουσα περίθαλψη και άμβλωση.

Δομικός σεξισμός και επιπτώσεις στον εγκέφαλο

Όλα τα παραπάνω αποτελούν παραδείγματα αυτού που ορίζεται ως «δομικός σεξισμός», δηλαδή τη συστηματική ανισότητα που είναι ενσωματωμένη στους θεσμούς της κοινωνίας μας. Όπως εξηγεί η Homan, αφορά τον τρόπο με τον οποίο η εξουσία, το κύρος και οι πόροι κατανέμονται άνισα μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Οι συνέπειες στην υγεία των γυναικών είναι σημαντικές αλλά όχι πάντα εμφανείς. Μεγάλη διεθνής μελέτη που ανέλυσε πάνω από 7.800 εγκεφαλικές απεικονίσεις από 29 χώρες, έδειξε ότι οι γυναίκες που ζουν σε κοινωνίες με μεγαλύτερη ανισότητα φύλων έχουν λεπτότερο φλοιό εγκεφάλου σε περιοχές που σχετίζονται με τον έλεγχο των συναισθημάτων, την ανθεκτικότητα και τις διαταραχές άγχους ή κατάθλιψης.

Ο ψυχίατρος Nicolas Crossley από το Pontifical Catholic University of Chile, δήλωσε πως είναι σαν η ανισότητα που βιώνουν οι γυναίκες να αφήνει «ουλή» στον εγκέφαλό τους. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στη νευροπλαστικότητα – την ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται ανάλογα με τις εμπειρίες μας.

Εντυπωσιακό είναι ότι αυτές οι διαφορές στον εγκέφαλο μειώνονται στις χώρες με μεγαλύτερη ισότητα φύλων και δεν παρατηρούνται στον ίδιο βαθμό στους άνδρες. «Η βελτίωση της ισότητας θα ωφελούσε την υγεία των γυναικών και θα μείωνε το κόστος για όλους», σχολιάζει ο Crossley.

Ψυχική υγεία και διακρίσεις λόγω φύλου

Οι αρνητικές συνέπειες του σεξισμού στην ψυχική υγεία έχουν τεκμηριωθεί και από άλλες έρευνες. Μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι γυναίκες που είχαν βιώσει διακρίσεις λόγω φύλου εμφάνισαν χειρότερη ψυχική υγεία τέσσερα χρόνια αργότερα. Μία στις πέντε από τις σχεδόν 3.000 συμμετέχουσες ανέφερε εμπειρίες σεξισμού – από αίσθημα ανασφάλειας μέχρι προσβολές ή σωματική επίθεση.

Αυτές οι γυναίκες είχαν τριπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχολογική καταπόνηση και χαμηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή τους. Όπως σημειώνει η Ruth Hackett, ψυχολόγος υγείας στο Kings College London, «η επαναλαμβανόμενη έκθεση στο στρες φθείρει το σώμα και οδηγεί σε χειρότερη ψυχική ευημερία».

Σε μεταγενέστερη έρευνα με γυναίκες άνω των 52 ετών, όσες ανέφεραν διακρίσεις λόγω φύλου εμφάνισαν χειρότερη ψυχική υγεία έξι χρόνια μετά, καθώς και μεγαλύτερη μοναξιά και χαμηλότερη ποιότητα ζωής. Συνολικά, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο σεξισμός προκαλεί μακροχρόνια βλάβη στην υγεία των γυναικών.

Αντίθετα, άλλες μελέτες καταγράφουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης στις γυναίκες που ζουν σε κοινωνίες ή σχέσεις με μεγαλύτερη ισότητα φύλων.

Iατρικές ανισότητες εις βάρος των γυναικών

Πέραν της ψυχικής υγείας, υπάρχει σοβαρό ζήτημα άνισης ιατρικής μεταχείρισης στις γυναίκες. Είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά πως οι ανησυχίες τους για τη σωματική υγεία λαμβάνονται λιγότερο σοβαρά στα νοσοκομεία.

Μελέτη έδειξε πως οι γυναίκες στα επείγοντα είναι λιγότερο πιθανό να λάβουν ισχυρά παυσίπονα συγκριτικά με τους άνδρες – ακόμη κι όταν τα συμπτώματα πόνου είναι τα ίδια. Οι ερευνήτριες της έρευνας του 2024 σημειώνουν: «Υπάρχει συστηματική ανισότητα στη διαχείριση του πόνου: μια γυναίκα ασθενής έχει σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να λάβει θεραπεία για πόνο κατά την έξοδο από τα επείγοντα».

Ο φαύλος κύκλος του δομικού σεξισμού

Ο δομικός σεξισμός περιορίζει την πρόσβαση των γυναικών σε βασικούς πόρους ευημερίας όπως δίκαιη αμοιβή ή αυτονομία. Επιπλέον αυξάνει την έκθεσή τους στη βία, την ανασφάλεια στους χώρους εργασίας και το χρόνιο στρες.

Υπάρχουν όμως αρνητικές συνέπειες και για τους άνδρες: ενώ φαίνεται να ωφελούνται οικονομικά ή οικογενειακά, ο δομικός σεξισμός ενθαρρύνει πρότυπα τοξικής αρρενωπότητας που οδηγούν σε ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, χρήση ουσιών ή αποφυγή αναζήτησης ιατρικής βοήθειας.

Μετα-ανάλυση με πάνω από 19.000 συμμετέχοντες έδειξε ότι άνδρες που αποδέχονται χαρακτηριστικά κυριαρχίας επί των γυναικών ή επιδίωξης κύρους αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας. Όπως καταλήγουν οι ερευνητές: «Ο σεξισμός δεν είναι μόνο κοινωνική αδικία αλλά προκαλεί προβλήματα ψυχικής υγείας ακόμη κι όσους τον αποδέχονται».

Tρόποι αλλαγής: Από την οικογένεια στην κοινωνία

Για αλλαγή απαιτούνται τόσο προσωπικές όσο και συλλογικές δράσεις. Οι γονείς μπορούν να μιλούν στα παιδιά για κατάλληλες συμπεριφορές ήδη από νωρίς – καθώς τα στερεότυπα αρχίζουν να προβάλλονται ακόμα κι από τριών μηνών.

Στο σπίτι, οι οικογένειες πρέπει συνειδητά να αμφισβητούν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις γύρω από τα φύλα. Η «εχθρική αρρενωπότητα», όπως αποκαλείται όταν οι άνδρες εκδηλώνουν εχθρότητα προς τις γυναίκες, έχει συνδεθεί με αυξημένα περιστατικά βίας κατά των γυναικών.

Σε επίπεδο πολιτικής, μέτρα όπως η αμειβόμενη γονεϊκή άδεια για όλους εφαρμόστηκαν επιτυχώς στις σκανδιναβικές χώρες – βοηθώντας στην εξομάλυνση της φροντίδας παιδιών από άνδρες αλλάζοντας σταδιακά τα πρότυπα αρρενωπότητας προς πιο φροντιστικούς ρόλους («caring masculinities»).

Όταν οι γυναίκες ενδυναμώνονται ωφελείται όλη η κοινωνία: συχνά επενδύουν περισσότερο στην υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και το κράτος πρόνοιας – βελτιώνοντας συνολικά τη δημόσια υγεία.

Kαθοριστικός ο δημόσιος διάλογος για αλλαγή νοοτροπίας

Η ανοιχτή συζήτηση γύρω από τις συνέπειες του σεξισμού αυξάνει την ευαισθητοποίηση – ενώ υπάρχουν ενδείξεις πως η δημόσια καταγγελία διακρίσεων ενισχύει τη ψυχική ανθεκτικότητα μέσω της κοινωνικής στήριξης.

Eίναι ωστόσο σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι απαιτούνται συλλογικές αλλαγές στους θεσμούς – η ατομική δράση δεν επαρκεί για την εξάλειψη ενός τόσο βαθιά ριζωμένου προβλήματος.

Tα στοιχεία δείχνουν πως έχουμε ακόμη δρόμο ώστε όλες οι γυναίκες να νιώθουν πραγματικά ασφαλείς – χωρίς η υγεία τους να πλήττεται από τον δομικό σεξισμό. Η αλλαγή είναι εφικτή εφόσον περισσότερες φωνές μιλούν ανοικτά για το τι διακυβεύεται.

Πηγή