Το καφέ λίπος “φάρμακο” για καλό μεταβολισμό- Τι είναι και πώς καίει θερμίδες

Πώς η ενεργοποίηση του καφέ λίπους με το κρύο και τη διατροφή μπορεί να βελτιώσει τον μεταβολισμό και την υγεία μας. Κατ’ αρχάς, τι είναι το καφέ λίπος; Επ΄αυτού έχει μεγάλο ενδιαφέρον το σχετικό άρθρο του BBC.

Όταν ο χειμώνας πλησιάζει, τα φύλλα πέφτουν και ο παγετός καλύπτει τα πάντα, πολλοί από εμάς σπεύδουμε να ανεβάσουμε τη θερμοκρασία στο σπίτι. Βγαίνοντας έξω, φοράμε κασκόλ και σκούφους, προσπαθώντας απεγνωσμένα να κρατηθούμε ζεστοί. Ωστόσο, το να νιώθουμε λίγο κρύο ίσως είναι το κλειδί για καλύτερη υγεία και απώλεια βάρους.

Ο λόγος βρίσκεται σε ένα ιδιαίτερο είδος λίπους, το καφέ λίπος. Σε αντίθεση με το λευκό λίπος που συσσωρεύεται σε μηρούς, μέση και γοφούς, το καφέ λίπος καίει θερμίδες μετατρέποντάς τες σε θερμότητα όταν κάνει κρύο. Αν ενεργοποιηθεί σωστά, ίσως μας βοηθήσει να αδυνατίσουμε. Θεωρητικά, για να το ενεργοποιήσουμε αρκεί ένα κρύο ντους ή η κατανάλωση πικάντικων τροφών και καφεΐνης.

Πριν όμως βιαστείτε να βουτήξετε σε παγωμένη λίμνη ή να πιείτε τον τέταρτο καφέ σας, αξίζει να εξετάσουμε αν ο ενθουσιασμός γύρω από το καφέ λίπος ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Τι είναι το καφέ λίπος;

Με τη γέννησή μας διαθέτουμε άφθονα αποθέματα καφέ λίπους, που λειτουργεί ως εσωτερική «θερμάστρα». Τα βρέφη δεν έχουν αρκετή μυϊκή μάζα για να τρέμουν από το κρύο, οπότε στηρίζονται στο καφέ λίπος για τη μετατροπή σακχάρων και λιπών σε θερμότητα.

Τα κύτταρα του καφέ λίπους έχουν πολύ περισσότερα μιτοχόνδρια – τα «εργοστάσια» παραγωγής ενέργειας των κυττάρων. Όμως, αντί να παράγουν ATP (ενέργεια που χρησιμοποιεί το σώμα), περιέχουν την πρωτεΐνη θερμογενίνη (UCP1) που επιτρέπει τη μετατροπή των θερμίδων απευθείας σε θερμότητα. «Όταν ενεργοποιείται, το καφέ λίπος παράγει έως και 300 φορές περισσότερη θερμότητα ανά μονάδα μάζας από οποιονδήποτε άλλο ιστό ή όργανο», σημειώνει ο Michael Symonds, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Nottingham.

Οι γνώσεις μας για το καφέ λίπος προέρχονται κυρίως από μελέτες σε μικρά θηλαστικά όπως ποντίκια και αρουραίους, που διαθέτουν μεγάλες ποσότητες για να αντέχουν το χειμώνα. «Για τους προγόνους μας ή μικρά ζώα όπως τα ποντίκια, οι χαμηλές θερμοκρασίες ήταν απειλή επιβίωσης. Έτσι ήταν πλεονέκτημα η ύπαρξη ιστού που μετατρέπει ενέργεια σε θερμότητα», εξηγεί ο Paul Cohen, αναπληρωτής καθηγητής στο The Rockefeller University.

Το καφέ λίπος στους ενήλικες

Για δεκαετίες πιστεύαμε πως το καφέ λίπος εξαφανίζεται μετά την εφηβεία, καθώς οι ενήλικες βρίσκουν άλλους τρόπους να ζεσταθούν – θέρμανση, κουβέρτες ή ζεστά ρούχα. Έτσι θεωρήθηκε ότι δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία πέρα από τη βρεφική ηλικία.

Αυτό άλλαξε το 2009, όταν ερευνητές στη Φινλανδία και τη Σουηδία απέδειξαν πως οι ενήλικες διατηρούν καφέ λίπος, που ενεργοποιείται σε θερμοκρασίες κάτω των 16°C απορροφώντας γλυκόζη και λιπαρά από το αίμα.

Παρατηρήθηκε επίσης σαφής συσχέτιση ανάμεσα στα αποθέματα καφέ λίπους και στο σωματικό βάρος: οι αδύνατοι είχαν περισσότερο, οι παχύσαρκοι λιγότερο. Επιπλέον, όσοι είχαν περισσότερο καφέ λίπος εμφάνιζαν υψηλότερο μεταβολισμό στο κρύο. Αυτό υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να αποτελέσει στόχο για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.

Σύνδεση με μεταβολική υγεία

Το 2021, μελέτη της ομάδας του Cohen στο The Rockefeller University ανέλυσε περισσότερες από 52.000 PET-αξονικές τομογραφίες. Διαπιστώθηκε ότι όσοι είχαν ενεργό καφέ λίπος εμφάνιζαν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακών νοσημάτων, εγκεφαλικών επεισοδίων και υπέρτασης.

Επιπλέον, όσοι διέθεταν μεγαλύτερα αποθέματα είχαν χαμηλότερη γλυκόζη και τριγλυκερίδια στο αίμα, καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη και υψηλότερα επίπεδα HDL («καλής» χοληστερόλης) – όλα δείκτες υγιούς μεταβολισμού.

Καφέ λίπος και απώλεια βάρους: Μύθος ή πραγματικότητα;

Δεν είναι σαφές αν το ίδιο το καφέ λίπος ευθύνεται για αυτά τα οφέλη. Η αλήθεια είναι πως στους ανθρώπους υπάρχουν ελάχιστα αποθέματα – μόλις 0,02 έως 300 γραμμάρια ή λιγότερο από 0,5% της συνολικής μάζας σώματος. «Ενώ το λευκό λίπος μπορεί σχεδόν απεριόριστα να αυξηθεί (υπάρχουν άνθρωποι με πάνω από 100 κιλά λευκού λίπους), το καφέ περιορίζεται στα εκατοντάδες γραμμάρια», λέει ο Cohen.

Παρότι δεν φαίνεται ικανό να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια βάρους, ίσως βελτιώνει τη μεταβολική υγεία βοηθώντας στην καλύτερη διαχείριση της γλυκόζης ή εκκρίνοντας ορμόνες που αυξάνουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη.

«Το καφέ λίπος μάλλον δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο στην συνολική ενεργειακή δαπάνη όσο στα ποντίκια», σχολιάζει ο Cohen. «Η ενεργοποίησή του δύσκολα θα οδηγήσει σε ουσιαστική απώλεια βάρους στους ανθρώπους». Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι μπορεί να μειώσει τη γλυκόζη αίματος και να βελτιώσει τον μεταβολισμό – κάτι σημαντικό για τις επιπλοκές της παχυσαρκίας και της γήρανσης.

Πώς μπορούμε να ενεργοποιήσουμε το καφέ λίπος;

Ένας τρόπος είναι η έκθεση στο κρύο – έστω κι αν είναι δυσάρεστη εμπειρία. Παγωμένα μπάνια, χειμερινή κολύμβηση ή συνεδρίες κρυοθεραπείας (σε ειδικούς θαλάμους με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες) μπορούν να προκαλέσουν σοκ στον οργανισμό. Αυτό πυροδοτεί την παραγωγή νοραδρεναλίνης που δεσμεύεται στα κύτταρα του καφέ λίπους και τα ενεργοποιεί.

Η Susanna Søberg, ιδρύτρια του Søberg Institute στη Δανία, έχει μελετήσει την επίδραση της χειμερινής κολύμβησης στον ανθρώπινο οργανισμό. Σε έρευνά της παρακολούθησε άνδρες που έκαναν τακτικές βουτιές σε παγωμένες σκανδιναβικές λίμνες συγκριτικά με όσους δεν ακολουθούσαν αυτή την πρακτική.

Οι συμμετέχοντες κατανάλωσαν ένα ποτήρι νερό με ζάχαρη· δύο ώρες αργότερα μετρήθηκαν τα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης τους. Οι χειμερινοί κολυμβητές απομάκρυναν τη γλυκόζη από το αίμα ταχύτερα και παρουσίασαν καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη. Μόλις δύο-τρεις φορές έκθεση σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες εβδομαδιαίως για μερικά λεπτά αρκούσαν για ενεργοποίηση του καφέ λίπους και μείωση του στρες.

Ωστόσο, όσοι κάνουν συχνά τέτοιες δραστηριότητες πιθανώς ασκούνται γενικότερα περισσότερο – κάτι που ίσως εξηγεί μέρος των ωφελειών τους. Η ομάδα του Cohen εξετάζει αν τα ίδια αποτελέσματα παρατηρούνται στους χειμερινούς κολυμβητές στις παγωμένες λίμνες της Μινεσότα στις ΗΠΑ.

“Ψυχρή” καθημερινότητα: άλλοι τρόποι ενίσχυσης του καφέ λίπους

Aλλες έρευνες δείχνουν πως ακόμα και δροσερές – αλλά όχι παγωμένες – συνθήκες βοηθούν: Σε μελέτη του 2014 πέντε άνδρες κοιμήθηκαν επί ένα μήνα σε δωμάτιο στους 19°C με λεπτά σεντόνια. Μετά την περίοδο αυτή είχαν αυξήσει τον όγκο του καφέ τους λίπους κατά 42%, ενώ η αντίσταση στην ινσουλίνη μειώθηκε αισθητά. Όταν η θερμοκρασία ανέβηκε στους 24°C, τα αποθέματα εξαφανίστηκαν ξανά.

Στην Ολλανδία, εθελοντές εκτέθηκαν έξι ώρες την ημέρα σε περιβάλλον 15-16°C για δέκα ημέρες. Η δραστηριότητα του καφέ λίπους αυξήθηκε ενώ μειώθηκε η ένταση του τρέμουλου· παράλληλα δήλωσαν πως ανέχονται καλύτερα το κρύο μετά τη δοκιμή.

Η ομάδα Cohen, εξετάζει αν η χρήση ειδικού “ψυχρού γιλέκου” για τρεις ώρες ημερησίως έχει παρόμοια αποτελέσματα – χωρίς όμως ο χρήστης να τρέμει αλλά φτάνοντας κοντά στο όριο τρεμούλου πριν ανεβάσουν λίγο τη θερμοκρασία.

Μελέτες δείχνουν ότι ακόμα και ένα σύντομο ντους με κρύο νερό μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη ή να μειώσει τις ημέρες ασθενείας στη δουλειά· αρκούν μόλις 30 δευτερόλεπτα έκθεσης σε πολύ κρύο νερό καθημερινά. Παρόλα αυτά πρόκειται για απαιτητική συνήθεια για τους περισσότερους ανθρώπους.

Kαφές & πιπεριές: μπορούν να βοηθήσουν;

Έρευνες του Symonds δείχνουν ότι η καφεΐνη, ειδικά μέσω του καφέ, μπορεί να διεγείρει το καφέ λίπος ώστε να αρχίσει να «καίει» γλυκόζη παράγοντας θερμότητα. Όμως άλλοι επιστήμονες εκτιμούν ότι απαιτούνται ποσότητες αντίστοιχες με 100 φλιτζάνια καφέ ημερησίως, κάτι ανέφικτο στην πράξη.

Η καψαϊκίνη, η ουσία που δίνει στις πιπεριές τσίλι τη χαρακτηριστική κάψα τους, έχει αποδειχθεί ότι ενεργοποιεί το καφέ λίπος στα ποντίκια ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει αντίστοιχη δράση στον άνθρωπο. Σε μια δοκιμή διάρκειας έξι εβδομάδων δέκα άνδρες λάμβαναν καθημερινά χάπι με καψαϊκίνη· στο τέλος παρουσίασαν μεγαλύτερη ενεργοποίηση του καφέ τους λίπους όταν εκτέθηκαν στο κρύο συγκριτικά με πριν ξεκινήσει η δοκιμή.

Aλλαγές στον τρόπο ζωής παραμένουν βασικές

Άρα πρέπει όλοι να “αγκαλιάσουμε” περισσότερο το κρύο;

Ίσως ναι, αλλά αν αναζητάτε σίγουρο τρόπο βελτίωσης της υγείας σας υπάρχουν άλλες προτεραιότητες: ισορροπημένη διατροφή φιλική προς την καρδιά· τακτική άσκηση· έλεγχος χοληστερίνης, αρτηριακής πίεσης και σακχάρου· διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους είναι πιο κρίσιμα σύμφωνα με τον Cohen.

Πριν δοκιμάσετε χειμερινή κολύμβηση ή σοβαρή έκθεση στο κρύο συμβουλευτείτε τον γιατρό σας: δεν είναι ασφαλές ή κατάλληλο για όλους. Ο Symonds θεωρεί πως η ενεργοποίηση του καφέ λίπους μπορεί να βοηθήσει μόνο συνδυαστικά με άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής που προάγουν την υγεία και την απώλεια βάρους.

“Όταν δημοσιεύσαμε τη μελέτη μας σχετικά με τον ρόλο της καφεΐνης στην ενεργοποίηση του καφέ λίπους”, λέει ο Symonds, “πολλοί μου έγραφαν ‘πίνω δέκα φλιτζάνια την ημέρα κι όμως έχω πρόβλημα βάρους’. Δεν σημαίνει ότι όσο περισσότερη καφεΐνη τόσο μεγαλύτερη απώλεια κιλών.” Η ουσία είναι ένας υγιεινός τρόπος ζωής – σωστή διατροφή, σωματική δραστηριότητα και αποφυγή επεξεργασμένων τροφών – όχι κάποιο μαγικό συστατικό ή τεχνική.

Aυτό το άρθρο παρέχεται μόνο ως γενική πληροφόρηση και δεν υποκαθιστά τις συμβουλές επαγγελματία υγείας. Πάντα συμβουλευτείτε τον προσωπικό σας ιατρό για ζητήματα υγείας σας.