Πριν την “Ιθάκη”: Ένας λόγος που το πολιτικό σύστημα παραμένει ανάπηρο
Το κυρίαρχο αφήγημα της τελευταίας δεκαετίας είναι πώς η οικονομία καταστράφηκε το πρώτο εξάμηνο του 2015, με τους χειρισμούς Βαρουφάκη που οδήγησαν στα capital controls, το δημοψήφισμα και μετά την “κωλοτούμπα” Τσίπρα που έφερε ένα τρίτο “αχρείαστο” μνημόνιο. Ο χρόνος ξεκίνησε και σταμάτησε εκεί. Ακριβής, σχετικά ακριβής, ή ανακριβής η ιστορία της κομματικής αντιπαράθεσης στηρίχτηκε σε αυτή την προσέγγιση όλα αυτά τα χρόνια. Και ήταν αναμφίβολα πολύ ισχυρό αυτό το αφήγημα.
Η “Ιθάκη” του Αλέξη Τσίπρα παρουσιάζει μία εντελώς διαφορετική εικόνα, αυτήν του πρωταγωνιστή όσων συνέβησαν προ δεκαετίας. Εν αναμονή της σημερινής παρουσίασης του βιβλίου, περίπου δέκα ημέρες από την κυκλοφορία του, η κατάσταση έχει ως εξής: οι περισσότεροι που φυσικά δεν διάβασαν το βιβλίο παραμένουν αμετακίνητοι στο κυρίαρχο αφήγημα, αυτοί που το διάβασαν ή το διαβάζουν μάλλον είχαν πεισθεί για το αντίθετο πριν καν το ανοίξουν, και κάποιοι -μάλλον οι λιγότεροι- αμφιταλαντεύονται. Όσοι ανέμεναν να ανατροπή η υπεροχή της άποψης περί της καταστροφής του ’15, κακώς το ανέμεναν. Το πιθανότερο είναι πώς δεν περίμενε κάτι τέτοιο ούτε ο συγγραφέας του.
Τις επόμενες ημέρες, ο Κυριάκος Πιερρακάκης ίσως εκλεγεί πρόεδρος του Eurogroup, κάτι που αναμφίβολα θα είναι επιτυχία για τον ίδιο, την κυβέρνηση Μητσοτάκη, και την εικόνα της ελληνικής οικονομίας διεθνώς. Ποιόν θα διαδεχθεί -εφόσον εκλεγεί- ο υπουργός Οικονομίας; Τον Ιρλανδό ομόλογό του Π. Ντόναχιου. Η Ιρλανδία πτώχευσε περίπου την ίδια εποχή με την Ελλάδα. Η ιρλανδική κρίση ήταν κατά βάση τραπεζική, ωστόσο η χώρα μπήκε σε πρόγραμμα διάσωσης. Έλαβε τα σωστά μέτρα, έβαλε τους υπαίτιους φυλακή, οι πολιτικές δυνάμεις συνεννοήθηκαν και η οικονομία ανέκαμψε αρκετά γρήγορα.
Το 2016 τρεις υψηλόβαθμοι Ιρλανδοί τραπεζίτες καταδικάστηκαν σε κάθειρξη μεταξύ δύο και τρεισήμισι ετών για συνωμοσία με σκοπό την εξαπάτηση των επενδυτών, στην πλέον προβεβλημένη δίωξη που σχετίζεται με την τραπεζική κρίση του 2008.
Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Πορτογαλία που επίσης πτώχευσε. Χρειάστηκε περίπου τρία χρόνια για να ολοκληρώσει επιτυχώς το επίσημο πρόγραμμα διάσωσης και να εξέλθει από την άμεση κρίση χρέους.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) συμφώνησαν στο πακέτο διάσωσης τον Μάιο του 2011.
Η χώρα βγήκε επίσημα από το μνημόνιο και ανέκτησε την πλήρη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές ομολόγων τον Μάιο του 2014.
Καθ’ ημάς, και με αφορμή το βιβλίο του Τσίπρα, το πολιτικό σύστημα δεν έχει κατορθώσει ακόμα να συμφωνήσει πώς και με τις ευθύνες ποιών η χώρα χρεοκόπησε. Η Ν.Δ κατηγορεί λιγότερο τις πολιτικές της περιόδου Σημίτη (υπερδανεισμός, εξοπλιστικά σκάνδαλα κ.ά), κυρίως την αναποφασιστικότητα της κυβέρνησης Παπανδρέου (2009-11) και την πολιτική του “λεφτά υπάρχουν”.
Το ΠΑΣΟΚ, αλλά και παράγοντες της οικονομικής ζωής, όπως ο διοικητής της ΤτΕ Γ. Στουρνάρας, έχουν επιχειρηματολογήσει υπέρ του ότι η ελληνική οικονομία χρεοκόπησε λόγω της αβελτηρίας της κυβέρνησης Καραμανλή, κυρίως μεταξύ του 2007 και του 2009. Ο τελευταίος έχει επικαλεσθεί την προσπάθειά του να πείσει τα κόμματα της αντιπολίτευσης, την άνοιξη του 2009, για την ανάγκη λήψης έκτακτων σκληρών μέτρων, και την άρνησή τους, πράγμα που τον οδήγησε σε αναγκαστικές πρόωρες εκλογές. Στην προεκλογική περίοδο είχε πάλι επισημάνει τους κινδύνους εάν δεν εφαρμοστεί πρόγραμμα λιτότητας, ωστόσο η νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές τον πρόλαβε.
Δέκα πέντε χρόνια μετά, το πολιτικό σύστημα δεν έχει συγκλίνει εάν φταίει ο Σημίτης, ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, από λίγο ο καθένας, ή όλοι μαζί. Ακόμα χειρότερα, τα περισσότερα κόμματα (Ν.Δ, ΠΑΣΟΚ, και άλλα) συμφωνούν για το “μαύρο 2015”, διαφωνούν για οτιδήποτε προηγήθηκε, κυρίως για το μείζον: ποιοί χρεοκόπησαν τη χώρα.
Όμως, το πολιτικό σύστημα δεν θα γίνει ποτέ λειτουργικό, και η ελληνική οικονομία δεν θα μπορέσει να αφήσει πίσω της συμπεριφορές και πολιτικές που την χρεοκόπησαν, εάν δεν βρει κοινό τόπο ως προς την “αρχή του κακού”. Το 2015 μπορεί να ήταν μία μεγάλη περιπέτεια με πολλά λάθη που επιβάρυναν την κρίση, ωστόσο δεν ήταν η στιγμή που ξεκίνησε, ακόμα περισσότερο δεν συνιστά τις αιτίες που προκάλεσαν την κρίση.
Για όσα συνέβησαν τότε, υπάρχει κυρίαρχο αφήγημα και έχουν αποδοθεί πολιτικά και εκλογικά οι ευθύνες, για οτιδήποτε συνέβη το 2010, κυρίως πριν απ΄ αυτό, υπάρχουν πολλά αφηγήματα, αποσπασματικές προσεγγίσεις, πολλή σύγχυση, και κανένας πραγματικά υπεύθυνος…