Παράνομο εμπόριο τσιγάρων- Επικερδής και… εύκολη “μπίζνα” με απώλειες δισ. ευρώ για την Ευρώπη

Το αεροδρόμιο της Βίλνιους, πρωτεύουσας της Λιθουανίας, βρέθηκε στο προσκήνιο τον περασμένο μήνα, όταν αναγκάστηκε να κλείσει δύο φορές λόγω δεκάδων αερόστατων που έφτασαν από τη Λευκορωσία. Το φορτίο τους: χιλιάδες πακέτα λαθραίων τσιγάρων. Το παράνομο εμπόριο τσιγάρων αποτελεί μια μεγάλη και εύκολη επιχείρηση, ενώ χρησιμοποιείται ως βασικό επιχείρημα της βιομηχανίας κατά των αλλαγών στη φορολογία. Ωστόσο, ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυτό το επιχείρημα δεν αντέχει σε προσεκτικό έλεγχο.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), το 2023 κατασχέθηκαν σχεδόν 616 εκατομμύρια παράνομα τσιγάρα — αύξηση άνω των 60 εκατομμυρίων σε έναν χρόνο. Από αυτά, περίπου 140,6 εκατομμύρια είχαν παραχθεί εντός της ΕΕ.

Πρόκειται μόνο για ένα μικρό μέρος του συνολικού αριθμού που καταναλώνεται στην Ένωση. Μελέτη που ανέθεσε η Philip Morris υπολόγισε ότι το 2024 καταναλώθηκαν στην ΕΕ 39,8 δισεκατομμύρια λαθραία τσιγάρα — αύξηση 10,8% σε σχέση με το 2023.

«Τα τσιγάρα είναι προϊόν με εξαιρετικά χαμηλό κόστος παραγωγής — πολύ γρήγορη διαδικασία — και υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Οι καπνιστές είναι ευαίσθητοι στην τιμή και αγοράζουν όπου είναι φθηνότερα», δήλωσε πηγή από τον νόμιμο κλάδο καπνού στο Euractiv.

Σύμφωνα με την ίδια πηγή, εργοστάσια με παλιά μηχανήματα λειτουργούν σε όλη την Ευρώπη και «αποσβένουν την επένδυσή τους μέσα σε τρεις εβδομάδες». Τα καινούργια μηχανήματα είναι εύκολο να αγοραστούν διαδικτυακά — ακόμα και από πλατφόρμες όπως η Alibaba, σημείωσε ο Hughes de la Motte, στέλεχος της DG TAXUD.

«Αν ήμασταν λίγο πιο έξυπνοι, θα μπορούσαμε να πάρουμε αυτή την αίθουσα, να αγοράσουμε δύο μηχανές από την Alibaba για να παράγουμε τσιγάρα και μέχρι το τέλος του μήνα θα είχαμε πλουτίσει και θα μπορούσαμε να συνταξιοδοτηθούμε», σχολίασε αστειευόμενος σε πρόσφατη εκδήλωση για τη φορολογία υπέρ της υγείας.

Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ — ακόμη και όσες δεν συνορεύουν άμεσα με τρίτες χώρες — αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, όπως η Γαλλία και το Βέλγιο. Στις 5 Οκτωβρίου, η αστυνομία της Φλάνδρας συνέλαβε έξι άτομα και ξήλωσε παράνομο εργοστάσιο τσιγάρων στο Grembergen.

Διχασμός στην ΕΕ για τη φορολογία καπνού

Μόλις 42 χιλιόμετρα από το παράνομο βελγικό εργοστάσιο, γύρω από τον κυκλικό κόμβο Schuman στις Bρυξέλλες, τα κράτη-μέλη της ΕΕ αναγνωρίζουν την ανάγκη να ανακτήσουν τα χαμένα φορολογικά έσοδα.

Παραμένουν όμως διχασμένα ως προς τις ενέργειες που πρέπει να ληφθούν — ένα ζήτημα που συνδυάζει οικονομικές ανησυχίες, εθνικά βιομηχανικά συμφέροντα και προτεραιότητες δημόσιας υγείας.

Η OLAF εκτιμά ότι δέκα εκατομμύρια τσιγάρα αντιστοιχούν σε περίπου 2 εκατομμύρια ευρώ φορολογικών εσόδων, αν και χαρακτηρίζει αυτό τον υπολογισμό «πολύ συντηρητικό», καθώς οι απώλειες εξαρτώνται έντονα από την τελική αγορά. Σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ολλανδία ή το Βέλγιο, η φοροδιαφυγή είναι πολύ μεγαλύτερη. Σύμφωνα με μελέτη της KPMG για τη Philip Morris, η παράνομη αγορά στέρησε από τα δημόσια ταμεία της ΕΕ 14,2 δισεκατομμύρια ευρώ το 2024.

Στις 16 Ιουλίου, η Κομισιόν παρουσίασε πρόταση για αύξηση της φορολογίας στα προϊόντα καπνού και επέκταση των κανόνων σε νέες εναλλακτικές μορφές. Πολλά κράτη-μέλη αντιδρούν, προειδοποιώντας ότι οι αυξήσεις τιμών θα ενισχύσουν περαιτέρω το παράνομο εμπόριο.

Όμως πολλοί πολιτικοί, ειδικοί και ερευνητές υποστηρίζουν πως αυτή η επιχειρηματολογία αντανακλά τις θέσεις του κλάδου. Η Γαλλική Συμμαχία κατά του Καπνού σημειώνει πως η Iταλία φιλοξενεί το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό εργοστάσιο της Philip Morris.

Η Ιταλία αποτελεί επίσης «παράδεισο» για παραχαράκτες. Τον Σεπτέμβριο, οι τελωνειακές αρχές ξήλωσαν το μεγαλύτερο παράνομο εργοστάσιο στη χώρα, κοντά στο Cassino στη νότια Λάτσιο. Κρυμμένο σε φαινομενικά εγκαταλελειμμένη αποθήκη και εξοπλισμένο με προηγμένα μηχανήματα, είχε δυνατότητα παραγωγής περίπου 2,7 δισεκατομμυρίων τσιγάρων ετησίως. Οι αρχές εκτιμούν πως η λειτουργία απέφερε πάνω από 900 εκατομμύρια ευρώ έσοδα τον χρόνο και απέφευγε φόρους ύψους περίπου 600 εκατομμυρίων ευρώ.

Tι λέει ο ΠΟΥ για τη φορολόγηση του καπνού

Aρκετοί ειδικοί — μεταξύ των οποίων η Hana Ross, από το Vienna Institute for International Economic Studies — υποστηρίζουν ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του παράνομου εμπορίου είναι μια αποδοτική φορολογική διοίκηση.

“Ίσως υπάρχει κάποιο επίπεδο λαθρεμπορίου, αλλά τα φορολογικά έσοδα παραμένουν: όσο υψηλότερος ο φόρος, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό λαθρεμπορίου — αλλά επίσης τόσο υψηλότερα τα έσοδα”, εξηγεί η Ross.

“Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι τιμές των λαθραίων τσιγάρων συνήθως ακολουθούν αυτές των νόμιμων — όταν αυξάνεται η τιμή των νόμιμων τσιγάρων, αυξάνεται αντίστοιχα και των παράνομων.”

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), τον Μάιο του 2025, επισήμανε ότι τα δεδομένα δείχνουν συχνά το αντίθετο απ’ όσα ισχυρίζονται ορισμένες κυβερνήσεις: το λαθρεμπόριο οφείλεται λιγότερο στη φορολογία και περισσότερο στη χαλαρή διακυβέρνηση και την αναποτελεσματική επιβολή του νόμου.

Kαι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφωνεί. Παρουσιάζοντας την πρότασή της, υπογράμμισε ότι προηγούμενες αυξήσεις φόρων συνέβαλαν στη μείωση των καπνιστών κατά 40% και ότι απαιτούνται περαιτέρω μέτρα για την ιχνηλασιμότητα, τη διακυβέρνηση και τα καθεστώτα κυρώσεων.

Πηγή της Κομισιόν δήλωσε πρόσφατα στο Euractiv ότι η αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου εντός των 27 κρατών-μελών ήταν ένας από τους βασικούς λόγους της πρότασης. Με άλλα λόγια: υψηλότερη φορολογία σημαίνει λιγότερους καπνιστές — άρα μικρότερη παράνομη αγορά.

Eπιπλέον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η μεταρρύθμιση θα βοηθήσει στην εναρμόνιση των συντελεστών εντός της ενιαίας αγοράς όπου οι εθνικοί φόροι διαφέρουν σημαντικά. Ωστόσο αυτή η προσέγγιση έχει όρια, καθώς μεγάλο μέρος της παράνομης παραγωγής προέρχεται από τρίτες χώρες.

Eπιμονή του λαθρεμπορίου παρά τις προτάσεις μεταρρύθμισης

Tο λαθρεμπόριο καπνού προβλέπεται να συνεχίσει να ανθεί. Τα στοιχεία που παρουσιάζουν οργανισμοί όπως η OLAF ή ιδιωτικές εταιρείες όπως η KPMG δείχνουν ότι οι συνθήκες παραμένουν ευνοϊκές για τους διακινητές που προσαρμόζονται εύκολα στους ισχύοντες κανόνες.

Aυτοί οι κανόνες — διαμορφωμένοι υπό ισχυρή πίεση της βιομηχανίας — δύσκολα θα αλλάξουν σύντομα. Λιγότερο από τρεις μήνες μετά την παρουσίαση της πρότασης για τη φορολόγηση του καπνού από την Κομισιόν, η Iταλία απέστειλε αιτιολογημένη γνώμη αμφισβητώντας τη θεμελίωση περί επικουρικότητας (subsidiarity), σύμφωνα με την οποία μόνο η ΕΕ μπορεί να νομοθετήσει αποτελεσματικά στο θέμα αυτό.

Ρουμανία, μία από τις χώρες που αντιστέκονται περισσότερο στην αλλαγή των κανόνων — επικαλούμενη τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ που θα μπορούσαν να πλημμυρίσουν με λαθραία προϊόντα — εξέφρασε επίσης επιφυλάξεις για την προσέγγιση της Κομισιόν (αν και όχι επί νομικής βάσης).

“Δεν έχουμε φτάσει πουθενά – και υπάρχει πολλή δουλειά μπροστά μας”, συνοψίζει ο Hughes de la Motte, του οποίου το τμήμα προετοιμάζει την αναθεώρηση της Οδηγίας Καπνού «εδώ και πέντε χρόνια ή ακόμη περισσότερο».

Kαταλήγει πως προς το παρόν «η μπάλα βρίσκεται κυρίως στα χέρια των ευρωπαϊκών πρωτευουσών».

Πηγή: euractiv.com