Ανάλυση: Γιατί η Χαμάς δεν μπορεί να απελευθερώσει τους Ισραηλινούς ομήρους άμεσα

Η συζήτηση γύρω από το σχέδιο Τραμπ για κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων αποκτά νέα διάσταση, καθώς η Χαμάς ανακοίνωσε επίσημα την αποδοχή του «κατ’ αρχήν», δηλώνοντας την «άμεση ετοιμότητά» της να εισέλθει μέσω μεσαζόντων σε διαπραγματεύσεις για την εφαρμογή του. Παρότι η κίνηση αυτή παρουσιάστηκε ως ένδειξη ευελιξίας, αναλυτές τονίζουν ότι η πραγματικότητα στο έδαφος είναι πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι δείχνει η πολιτική ρητορική — και ότι η απελευθέρωση των ομήρων δεν μπορεί να γίνει «με το πάτημα ενός κουμπιού».

Σπύρος Σιδέρης

Το σχέδιο που παρουσίασε ο Ντόναλντ Τραμπ, και το οποίο αποδέχθηκαν τόσο ο Αμερικανός πρόεδρος όσο και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, προβλέπει την απελευθέρωση όλων των ομήρων —νεκρών και ζωντανών— σε αντάλλαγμα για παύση των εχθροπραξιών και μερική αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από τη Γάζα.

Η συμφωνία Τραμπ επιχείρησε ουσιαστικά να αφαιρέσει από τη Χαμάς το μοναδικό χαρτί που διατηρεί στο τραπέζι — τους ομήρους — χωρίς πλήρη αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων. Γι’ αυτό και το παλαιστινιακό κίνημα αντιπρότεινε την επανεκκίνηση των συνομιλιών υπό αιγυπτιακή μεσολάβηση, οι οποίες, σύμφωνα με το Κάιρο, θα ξεκινήσουν τη Δευτέρα στο Σαρμ ελ Σέιχ.

Οι τακτικές της Χαμάς και το δύσκολο πεδίο

Η Χαμάς δηλώνει θεωρητικά έτοιμη να παραδώσει όλους τους ομήρους· ωστόσο, όπως επισημαίνουν πηγές κοντά στις ένοπλες πτέρυγες της οργάνωσης, αυτό είναι αντικειμενικά ανέφικτο υπό τις τρέχουσες συνθήκες.

Η Γάζα είναι σήμερα μια κατεστραμμένη περιοχή, με μεγάλο μέρος των υποδομών να έχει ισοπεδωθεί και με μονάδες του ισραηλινού στρατού να ελέγχουν ακόμη κρίσιμες ζώνες.

Πολλοί από τους ομήρους βρίσκονται, σύμφωνα με πηγές, σε πολλαπλές τοποθεσίες — μερικοί σε υπόγεια δίκτυα σηράγγων, άλλοι σε περιοχές που έχουν καταληφθεί ή περικυκλωθεί από τις ισραηλινές δυνάμεις.

Η ίδια η Χαμάς έχει ζητήσει μερική αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από συγκεκριμένες συνοικίες, ώστε να μπορέσει να αποκτήσει ασφαλή πρόσβαση στα σημεία κράτησης και να συντονίσει τις μονάδες της, γνωστές ως «Μονάδες Σκιάς» (Shadow Units), που είναι επιφορτισμένες με τη φύλαξη των ομήρων.

Οι υπόγειες σήραγγες και το χάος της Γάζας

Σύμφωνα με πηγές της οργάνωσης, αρκετοί όμηροι κρατούνται σε σήραγγες βάθους έως και 50 μέτρων, πολλές από τις οποίες έχουν καταρρεύσει μερικώς ή βρίσκονται κάτω από κατεστραμμένα κτίρια. Το γεγονός αυτό καθιστά σχεδόν αδύνατη την άμεση ανάσυρσή τους χωρίς βαριά μηχανήματα εκσκαφής, τα οποία λείπουν από τη Γάζα λόγω του αποκλεισμού και της καταστροφής των υποδομών.

Επιπλέον, η επικοινωνία με ορισμένες ομάδες μαχητών που είχαν αναλάβει τη φύλαξη αιχμαλώτων έχει διακοπεί, όπως ανακοίνωσαν οι Ταξιαρχίες Αλ Κασάμ σε περισσότερες από μία περιπτώσεις. Αυτό σημαίνει ότι απαιτούνται εκτεταμένες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης για να εντοπιστούν τα σημεία στα οποία βρίσκονται τόσο οι μαχητές όσο και οι αιχμάλωτοι.

Σε ορισμένα σενάρια, που χαρακτηρίζονται ως «τα πιο δύσκολα», εκφράζονται φόβοι ότι ορισμένοι από τους φύλακες ή και τους ίδιους τους ομήρους μπορεί να έχουν σκοτωθεί από τους βομβαρδισμούς — γεγονός που καθιστά ακόμη πιο περίπλοκη τη διαδικασία ταυτοποίησης και ανάκτησης των σορών.

Οι προϋποθέσεις και τα αδιέξοδα

Για να προχωρήσει οποιαδήποτε διαδικασία απελευθέρωσης, απαιτούνται τρεις προϋποθέσεις:

1. Πλήρης παύση πυρός για όλη τη διάρκεια των ερευνών.
2. Αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από τις περιοχές όπου διεξάγονται επιχειρήσεις.
3. Χρονικό περιθώριο εβδομάδων ή και μηνών για να εντοπιστούν όλοι οι όμηροι.

Όμως ο Νετανιάχου έχει διαμηνύσει ότι οι δυνάμεις του «δεν θα εγκαταλείψουν τη Γάζα πριν επιτευχθούν οι στρατιωτικοί στόχοι». Αυτό δημιουργεί ένα θεμελιώδες αδιέξοδο: για να απελευθερωθούν οι όμηροι, πρέπει να σταματήσει ο πόλεμος· για να συνεχιστεί ο πόλεμος, οι όμηροι πρέπει να παραμείνουν στα χέρια της Χαμάς.

Σύμφωνα με αναλυτές, αυτή η αντίφαση είναι ακριβώς το «κεντρικό νεύρο» της στρατηγικής της Χαμάς: να εκμεταλλευθεί τον ανθρωπιστικό παράγοντα ώστε να πιέσει το Ισραήλ και να εκθέσει διεθνώς την κυβέρνησή του ως τη μόνη υπεύθυνη για την κλιμάκωση.

Το δίπολο Τραμπ–Νετανιάχου

Η Χαμάς φαίνεται να ποντάρει και στη διαφορετική πολιτική ατζέντα μεταξύ Τραμπ και Νετανιάχου.
Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός θέλει τη συνέχιση των επιχειρήσεων και, αν χρειαστεί, την επανέναρξή τους μετά από μια προσωρινή παύση. Ο Τραμπ, αντίθετα, αναζητά ένα γρήγορο αποτέλεσμα —την απελευθέρωση των ομήρων και την παύση του πολέμου— ώστε να παρουσιάσει μια διπλωματική επιτυχία με παγκόσμια απήχηση, έχοντας στο βάθος και τη διεκδίκηση του Νόμπελ Ειρήνης τον Δεκέμβριο.

Στο μεταξύ, οικογένειες των Ισραηλινών ομήρων και μέλη της αντιπολίτευσης στο Ισραήλ ασκούν ολοένα μεγαλύτερη πίεση στον Νετανιάχου να αποδεχθεί τη συμφωνία και να αποφύγει νέα αιματοχυσία. Παράλληλα, αραβικές χώρες —όπως η Αίγυπτος και το Κατάρ— εκφράζουν υποστήριξη στη στάση της Χαμάς, θεωρώντας τη δήλωσή της ως «παράθυρο ευκαιρίας» για τον τερματισμό του πολέμου.

Η αντοχή της Γάζας και η «δύναμη της αντίστασης»

Η αντοχή του πληθυσμού της Γάζας παραμένει, σύμφωνα με τους ίδιους αναλυτές, ο βασικός πυλώνας της διαπραγματευτικής ισχύος της Χαμάς.

Παρά τις τεράστιες απώλειες και την καταστροφή, οι κάτοικοι εξακολουθούν να στηρίζουν την πολιτική γραμμή της οργάνωσης, θεωρώντας την ως προστασία απέναντι στην κατοχή.

Η Χαμάς αξιοποιεί αυτή τη λαϊκή συνοχή για να ενισχύσει τη θέση της στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να προβάλει την εικόνα μιας πολιτικοστρατιωτικής δύναμης που δεν έχει ηττηθεί, αλλά συνεχίζει να διαπραγματεύεται «ως ίση προς ίσο».

Το επόμενο στάδιο

Αν οι συνομιλίες στο Σαρμ ελ Σέιχ ξεκινήσουν σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, η διαδικασία θα είναι μακρά και επίπονη. Πολλοί εκτιμούν ότι, ακόμη κι αν υπάρξει συμφωνία σε επίπεδο αρχών, η εφαρμογή της θα απαιτήσει εβδομάδες ή και μήνες.

Στο μεταξύ, το πολιτικό σκηνικό στο Ισραήλ παραμένει εύθραυστο, και ο Νετανιάχου κινδυνεύει να βρεθεί απομονωμένος εσωτερικά, αν θεωρηθεί ότι έχασε τον έλεγχο του αφηγήματος.

Η φράση που κυκλοφορεί ευρέως στα αραβικά μέσα είναι απολύτως ενδεικτική:

«Δεν υπάρχει κουμπί που απελευθερώνει αιχμαλώτους στη Γάζα. Υπάρχει μόνο πόλεμος ή ειρήνη».