Έρευνα libre: Από το “Adolescence” στους ανήλικους παραβάτες της γενιάς “Ζ”-Η ελληνική πραγματικότητα

Μπορούν τα παιδιά να βρουν τον δρόμο σε μία εποχή που έχει γίνει τόσο μηχανιστική; Μπορούν να ξαναβρούν τον εαυτό τους, σ΄ έναν κόσμο, που σε κρίνει όχι απ΄ το ποιος είσαι, πως νιώθεις, αν είσαι καλός άνθρωπος, αλλά από την ομορφιά, το ωραίο σπίτι, το ωραίο αυτοκίνητο, τις σέλφι σε ωραία μέρη; Πριν από λίγο καιρό η ελληνική κοινωνία συγκλονίστηκε από ένα σήριαλ στο Netflix, το «Adolescence», που ένα άγουρο αγόρι συλλαμβάνεται ως φονιάς. Ναι, στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει σ΄ αυτό το σημείο, αν και κατά καιρούς έχουν υπάρξει και μαχαιρώματα. Αλλά έφτασαν στην Αυστραλία με τους φόνους δυο εφήβων. Έφτασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες να δολοφονούν κατά καιρούς παιδιά, νέους, με μαζικές εκτελέσεις κ.ο.κ. Σε μία χώρα, που το οργανωμένο κράτος είναι ζητούμενο, η οικογένεια που ήταν βασικό στήριγμα μοιάζει να χάνει διαρκώς έδαφος.

Της Άννας Στεργίου

Η ελληνική κοινωνία έχει σαφώς αλλάξει χαρακτηριστικά από προηγούμενες δεκαετίες, γεγονός που αποτυπώνεται και στο σχολείο:

Α. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Η ελληνική οικογένεια έχει αλλάξει δομή αφού συνήθως και ο μπαμπάς και η μαμά βρίσκονται έξω από το σπίτι για δουλειά. Ο ελεύθερος χρόνος των γονιών είναι εξαιρετικά περιορισμένος, το διαζύγιο είναι πολύ πιο συνηθισμένο απ΄ ό, τι στο παρελθόν και συχνά τον ρόλο τους τον αναλαμβάνουν παππούδες, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να μπουν όρια.

Β. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ. Τα σχολεία δεν έχουν μόνο Ελληνόπουλα αλλά μεταναστόπουλα, πρώτης ή πια και δεύτερης γενιάς. Ορισμένα είναι απολύτως ενταγμένα στις τοπικές κοινωνίες κι άλλα ακόμη όχι είτε για δυσκολεύονται στη γλώσσα είτε γιατί βιώνουν ακόμη και ρατσιστικές συμπεριφορές.

Γ. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. Το διαδίκτυο εισάγει τα παιδιά σ’ έναν νέο κόσμο, που είναι υβριδικός ή αμιγώς διαδικτυακός, γεγονός που εντάθηκε τον καιρό του κορωνοϊού. Οι τωρινοί μαθητές και μαθήτριες έχουν μεγαλώσει μέσα στον κόσμο του διαδικτύου.

Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ – ΠΑΝΔΗΜΙΑ. Η ελληνική κοινωνία πέρασε αλλεπάλληλες κρίσεις: οικονομική και πανδημίας που δημιούργησε μεγαλύτερη ψαλίδα ανάμεσα στα κοινωνικά στρώματα αλλά και άλλη σχέση με τους ανθρώπους. Τα παιδιά έζησαν την αδυναμία της αφής, τον καιρό του κορωνοϊού αλλά και της ανθρώπινης επαφής γενικότερα. Αναγκάστηκαν ν΄ απομακρυνθούν από φίλους και συγγενείς κι έζησαν πιο έντονη τη μοναξιά και την αποξένωση.

Η πραγματικότητα είναι πως σχεδόν καθημερινά και στα ελληνικά δελτία ειδήσεων φιγουράρουν παιδιά, συνήθως από 13 χρονών τουλάχιστον για μικρές παραβάσεις ή ακόμη και για αδικήματα μείζονος σημασίας.   

Πέρα από τους ψυχοπαθολογικούς παράγοντες, κάτι δεν δουλεύει σωστά, όταν φτάνει στο σημείο ένας 13χρονος έφηβος να σέρνεται σε τμήμα της Λάρισας, γιατί έκανε ρεζίλι με ρετουσαρισμένες φωτογραφίες ένα άλλο 11χρονο παρουσιάζοντας γυμνό σε ομαδικές διαδικτυακές ομάδες.

Ή όταν ένα κορίτσι βασανίζει άγρια γάτες, όπως συνέβη στο Ρέθυμνο. Ή όταν ακόμη βασανίζουν γιαγιάδες για να τους πουν, που έχουν τα κοσμήματα… Ή όταν εμπλέκονται ανήλικοι σε κυκλώματα τηλεφωνικής απάτης, που ταλαιπωρούν ηλικιωμένους όπως συνέβη στη Ρόδο. Ή ακόμη όταν χτυπούν συμμαθήτριες, όπως συνέβη στη Γλυφάδα.  

Η εποχή της εικόνας, που παλαιότερα περνούσε μέσα από την τηλεόραση και σήμερα μέσα από το διαδίκτυο μοιάζει να δημιουργεί νέα σύγχυση στα παιδιά, ανάμεσα στον πραγματικό και τον εικονικό κόσμο.

Με τον νόμο 2101/1992 και το ΦΕΚ 192/Α/2-12-1992, η Ελλάδα προχώρησε στην κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του παιδιού. Είχε προηγηθεί η Ειδική Προστασία με τη Διακήρυξη της Γενεύης το 2024 και η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του παιδιού, που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση στις 20 Νοεμβρίου 1959.

Με το άρθρο 3 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού «σ΄ όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού». Έκτοτε υπήρξε σειρά νομοθετημάτων, που αναφέρονται στα παιδιά είτε μέσα από νόμους είτε από τροπολογίες είτε μέσα από υπουργικές αποφάσεις είτε για την προστασία του ίδιου του παιδιού από γονείς, που δεν προστατεύουν τα δικαιώματά του είτε για την ίδια τη νεολαία όταν εμπλέκεται σε αδικήματα.

Στην προκειμένη περίπτωση, τα αδικήματα των νέων και στην Ελλάδα χωρίζονται σε δυο βασικές κατηγορίες: στα σχολικά και στα εξωσχολικά. Ορισμένα απ΄ αυτά δεν ξεφεύγουν από τα στενά όρια του σχολείου κι αφορούν πειθαρχικές ποινές εντός αυτού: επιπλήξεις, έξοδος από την τάξη, μονόωρη αποβολή, μονοήμερη, τριήμερη ή και πενθήμερη αποβολή, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος κ.ά. Άλλα όμως ξεφεύγουν από την αρμοδιότητα των σχολικών παραγόντων και διώκονται και ποινικά.

Υπάρχει πλέον η γραμμή 10201, στην οποία μπορεί ο καθένας να καταγγείλει περιστατικά ανήλικης παραβατικότητας και λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο.

Η νομοθεσία για την ποινική μεταχείριση των νεαρών παραβατών κάτω των 18 ετών επί υπουργού Δικαιοσύνης Γιώργου Φλωρίδη, αυστηροποιήθηκε και εισήχθησαν για τις πιο απλές παραβάσεις  περιοριστικά μέτρα παρακολούθησης πολιτιστικών ή αθλητικών δραστηριοτήτων και κοινωνικής εργασίας.

Όμως, όλοι όσοι εμπλέκονται με παιδιά, κρυφά και φανερά, παραδέχονται, πως σε ό, τι αφορά στις πιο βαριές ποινές θα έπρεπε να είναι το έσχατο μέτρο, διότι οι υπόλοιποι κρίκοι της αλυσίδας ή δεν δουλεύουν ή υπολειτουργούν και αντί να δοθεί το βάρος στην πρόληψη, δόθηκε μόνο στην καταστολή.

Στα κείμενα για την Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων 2025-2030, που φέρει τη σφραγίδα Άκη Σκέρτσου, υπό την επιστημονική επίβλεψη της καθηγήτριας Βάσως Αρτινοπούλου η ΕΛΑΣ υποστηρίζει πως παρατηρείται:

• Έντονη αυξητική τάση στη νεανική παραβατικότητα ιδίως κατά το 2023 και το 2024.
• Έντονη αύξηση των σοβαρών περιστατικών σωματικής βίας, τα οποία χαρακτηρίζουν τη νεανική παραβατικότητα.
• Οργανωμένα χαρακτηριστικά της νεανικής παραβατικότητας.
• Μείωση του ορίου ηλικίας στην εμπλοκή των νέων σε παραβατικές συμπεριφορές.
• Συχνότερη εμπλοκή, εκτός των αγοριών, και των κοριτσιών σε περιστατικά νεανικής παραβατικότητας.
• Επαναληπτικότητα στη συμπεριφορά των δραστών όσον αφορά την εμπλοκή τους σε περιστατικά νεανικής παραβατικότητας

Βεβαίως, βλέποντας αυτή την εικόνα θα νομίσει κάποιος ότι μετατραπήκαμε σε ζούγκλα.

Σύμφωνα με επίσημες πηγές η Ελλάδα βρίσκεται:

α) Στο 51% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τον αριθμό των ανηλίκων υπόπτων ανά 100.000 κατοίκους,

β) Στο 63% ως προς τον αριθμό των ανηλίκων υπόπτων ανά 100.000 κατοίκους και σημειώνει ποσοστό 31% των ανηλίκων επί του συνολικού αριθμού των υπόπτων ανά 100.000 κατοίκους, έναντι 38% του μέσου όρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat του 2022,

γ) Τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια έχουμε ποσοτική αύξηση του προβλήματος, καθώς και ποιοτική αναβάθμιση στην ένταση και σε επιμέρους χαρακτηριστικά της βίας.

Βεβαίως, πολλά απ΄ αυτά όπως μας εξηγεί αστυνομική πηγή δεν καταγράφονταν γιατί οι γονείς δεν τα έκριναν τόσο σημαντικά, για να τα καταγγείλουν.  Το παράδοξο είναι πως στις 24/10/2024, ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης δήλωσε πως τα εγκλήματα ανήλικων παραβατών μειώθηκαν κατά 20%!

Όμως, ενώ η ελληνική πολιτεία ορθώς προχώρησε στη στρατηγική για τους ανήλικους παραβάτες αλλά και στη στρατηγική για την προστασία από το διαδίκτυο, απ΄ ό, τι φαίνεται, άφησε κάποια πολύ βασικά πράγματα εκτός. Διότι, δεν φρόντισε να έχει έρευνες που να «κουμπώνουν» με τη δικαστική διερεύνηση, με την κοινωνική μέριμνα κ.ο.κ. Τοποθέτησε ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Ως συνήθως άφησε απέξω πάλι τους κοινωνιολόγους, ενώ είναι στα κατεξοχήν γνωστικά τους αντικείμενα το θέμα της παραβατικότητας των ανηλίκων αλλά και του ψηφιακού εθισμού.

Το ίδιο το ελληνικό κράτος παραδέχεται ότι δεν ξέρει ακριβώς και δεν έχει ολοκληρωμένη εικόνα από τα δικαστικά δεδομένα. Έτσι, δεν γνωρίζουμε ουσιαστικά πόσες από τις συλλήψεις ανήλικων παραβατών οδήγησαν σε δικαστικές ποινές, σε τι ποσοστά και για τι είδους αδικήματα καταδικάστηκαν, σε ποιους χώρους, από ποιες κοινωνικές τάξεις, με τι είδους προβλήματα κ.ο.κ. Αυτή η αοριστία κοστίζει, διότι το ζήτημα των δεδομένων είναι η ρίζα του προβλήματος.

Υπάρχουν επί μέρους έρευνες από Πανεπιστήμια, καθηγητές και φοιτητές ή από ελάχιστους ερευνητές και στοιχεία από την αστυνομία. Έτσι, δεν ξέρουμε ποιον κρίκο της αλυσίδας χάσαμε, ώστε παιδιά, που ενδεχομένως να είχαν σωθεί. Επιπλέον υπάρχουν και τα δευτερογενή αδικήματα π.χ. ένα παιδί κλέβει, επειδή έχει θέμα εξάρτησης (ναρκωτικά, αλκοόλ, διαδικτυακός τζόγος κ.ά.)

Για του λόγου το αληθές, παρότι υπάρχουν κάποια στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία, η άγνοια περιγράφεται ακριβώς μέσα στη μελέτη που αφορά στη Στρατηγική για την Παραβατικότητα των ανηλίκων (25-30) όπου σημειώνονται τα μέτρα, που έχουν ληφθεί ήδη ή πρόκειται να ληφθούν:

• Το γενικότερο έλλειμμα ερευνών δεν μας επιτρέπει καμία εκτίμηση για τη συνολική έκταση, τη συχνότητα και τη διαχρονική εξέλιξη της βίας κατά των παιδιών στην Ελλάδα.
• Ειδικά για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό τεκμαίρεται μείωση της έκτασης και της συχνότητας του φαινομένου από το 2010- 2022.
• Για τη διαδικτυακή βία παρατηρείται αύξηση των κινδύνων του διαδικτύου που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, περιλαμβανομένου του διαδικτυακού εκφοβισμού και της παρενόχλησης.

Η έλλειψη δεδομένων περιγράφεται ακόμη και στη σελίδα της κυβέρνησης (https://www.government.gov.gr/dipla-sta-pedia-apenanti-sti-via-ethniki-stratigiki-gia-tin-prolipsi-tis-vias-ke-tin-antimetopisi-tis-paravatikotitas-anilikon-2025-2030/).

Οι όποιες προσλήψεις έγιναν δυστυχώς, όπως παραδέχονται άνθρωποι που ασχολούνται με τον χώρο, είναι σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στο πρόβλημα αλλά λείπουν και οι κατάλληλοι κρίκοι της αλυσίδας, ώστε να υπάρχει σιγουριά, δηλαδή ένας υποτυπώδης διάδρομος για την εποπτεία των ανηλίκων, ο οποίος δεν θ΄ αφορά μόνο περιστατικά που καταγγέλλονται αλλά ακόμη και δειγματοληπτικά.  

• Τι συμβαίνει λ.χ. όταν μία γυναίκα επανειλημμένα τρώει ξύλο αλλά δεν το καταγγέλλει από φόβο για τα παιδιά της, τα οποία ζουν κι αυτά σε καθεστώς φόβου; Φτάνει το κουμπί πανικού ή μία καταγγελία, όταν έχουν συμβεί ανθρωποκτονίες και μετά απ΄ όλα αυτά;  
• Τι συμβαίνει όταν υπάρχουν κανονικές οικογένειες, που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και δεν μπορούν ν’ ανταποκριθούν στις οικονομικές ανάγκες ενός παιδιού;
• Παρά τα όποια επιδόματα η πολιτεία είναι προκλητικά απούσα ειδικά στις μονογονεϊκές οικογένειες.
• Αν σ’ ένα νοικοκυριό έχουν χωρίσει οι γονείς αλλά δεν δίνεται εγκαίρως η διατροφή και συσσωρεύονται χρέη οι καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη οδηγούν σε μία απίστευτη ταλαιπωρία τον γονέα, που έχει την επιμέλεια των παιδιών και το γεγονός αυτό έχει οδυνηρές συνέπειες και στην ψυχική ή ακόμη και στη σωματική υγεία αλλά ενδεχομένως και στην εκπαίδευση των παιδιών.

Η Ευαγγελία Μουλά, επόπτρια Ποιότητας Εκπαίδευσης της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου, μας αναφέρει πως «μετά από σωρεία πρόσφατων περιστατικών βίας, σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής, αλλά και διαδικτυακού εκφοβισμού  στα σχολεία της Ρόδου και της Δωδεκανήσου, «νιώθω πως επιβάλλεται να προβληματιστούμε για το τι συμβαίνει γύρω μας — όχι μόνο εκεί έξω, αλλά μέσα στην τάξη, στην αυλή, στην καθημερινότητα των παιδιών μας. Μια καθημερινότητα που μοιάζει ολοένα και πιο ζοφερή».

Συχνά υποστηρίζεται, όπως λέει, «από τους εκπαιδευτικούς ότι το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης φέρουν το διαδίκτυο και τα social media, που εκθέτουν τους εφήβους σε πάσης φύσεως νοσηρές εικόνες βίας, την οποία εμμέσως νομιμοποιούν. Ας θυμηθούμε το παράδειγμα της τραπ μουσικής…».

Μια τέτοια άποψη, εξηγεί, «είναι μονομερής. Το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό.  Τα παιδιά σήμερα μεγαλώνουν τελείως διαφορετικά:  περισσότερη απομόνωση, λιγότερα όρια, οικονομική στενότητα σ΄ έναν υπερκαταναλωτικό κόσμο, ανεπαρκής επικοινωνία με τους γονείς. Πολύ συχνά καταφθάνουν γονείς στα σχολεία ζητώντας απελπισμένοι τη βοήθεια των εκπαιδευτικών για να προσεγγίσουν το παιδί τους, που έχασαν κάπου στην πορεία…».

Όπως λέει η κ. Μουλά, «το σκηνικό συμπληρώνεται με τις ριζικές αλλαγές που έχουν συμβεί στις αξίες και τον ηθικό κώδικα. Τα κοινωνικά αδιέξοδα έχουν οδηγήσει στην κατάρρευση της αυθεντίας του σχολείου και στην ανατροπή των ιεραρχιών, που άλλοτε ενέπνεαν σεβασμό, ή ακόμα και φόβο. Σήμερα όλα αυτά αμφισβητούνται, με αποτέλεσμα και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί συχνά να γίνονται  θύματα της εφηβικής επιθετικότητας, μέσα και έξω από το σχολείο».

Ποιό είναι όμως το πρόγραμμα των σημερινών παιδιών;

Σπίτι, αγγλικά, φροντιστήριο, δεύτερη ξένη γλώσσα, αθλητικές δραστηριότητες ή μπαλέτο, ξανά από την αρχή, Σαββατοκύριακα στα γήπεδα ή σε δραστηριότητες πολιτιστικές. Υπάρχει και διέξοδος για τα παιδιά που τρέχουν από φροντιστήριο σε φροντιστήριο κι από δραστηριότητα σε δραστηριότητα σαν ρομπότ; Και κάπου εκεί στον ελεύθερο χρόνο, ν΄ αφοσιώνονται στα διαδικτυακά παιχνίδια ή στις παρέες με συνομήλικους.

Ο σύγχρονος γονιός μοιάζει χαμένος από τον διαρκή ανταγωνισμό, τις πολλές ώρες δουλειάς, το κυκλοφοριακό χάος, τις οικονομικές δυσκολίες κι όταν φτάνει στο σπίτι είναι κουρασμένος. Δεν παίζει με το παιδί όπως παλαιά. Δεν έχει κουράγιο να το ακούσει. Και το παιδί στρέφεται ή είναι εξαρτημένο από τους υπολογιστές ή ακόμη και τα διαδικτυακά παιχνίδια.

 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) στις 18 Ιουνίου του 2018 συμπεριέλαβε στην τελευταία 11η έκδοση του επίσημου καταλόγου όλων των ασθενειών τη διαταραχή ηλεκτρονικού παιχνιδιού (Gaming Disorder, κωδικός 6C51). Τη θεωρεί αυτοτελή διαταραχή εθισμού, χωρίς να είναι σύμπτωμα ή απότοκο κάποιας άλλης πάθησης. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η διαταραχή ηλεκτρονικού παιχνιδιού μπορεί να σχετίζεται τόσο με το ηλεκτρονικό παιχνίδι όσο και με το παιχνίδι εκτός διαδικτύου ή και σε συνδυασμό τους.

Και βέβαια δεν λείπουν τα αδικήματα με μεγαλύτερους που ξεγελούν ανήλικες και βρίσκονται ξαφνικά στα δίκτυα του διαδικτυακού πορνό, αφού το νόμισμα δεν έχει μόνο την όψη του παραβάτη αλλά και του θύματος.

«Η διαρκής επαφή με τα διαδικτυακά παιχνίδια ουσιαστικά ξεκόβει τα παιδιά από την ίδια τη ζωή. Ένα παιδί στην πρώιμη εφηβεία δεν είναι απαραίτητο ότι αντιλαμβάνεται τις πραγματικές συνέπειες μιας πράξεις. Δεν αντιλαμβάνεται το πραγματικό, όπως συμβαίνει αλλά όπως συμβαίνει στον διαδικτυακό κόσμο. Αν κάποιος δηλαδή είναι νεκρός θα επανέλθει, αν είναι τραυματίας θα ξανασηκωθεί», μας ανέφερε κοινωνική λειτουργός που θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία της.

Μοιάζει αυτονόητο όμως, οι νέοι έχουν ανάγκη και τη γονεϊκή συμπαράσταση και τη συμβουλή αλλά κι από καθοδήγηση. Εξίσου βασικό όμως είναι ότι έχουν ανάγκη από αξίες, που τηρούνται από τα πρότυπά τους και αυτές δεν καταπατώνται στην πράξη. Η αξία προς το χρήμα λειτουργεί εκφυλιστικά και δημιουργεί γενιές, που λειτουργούν με κυνισμό.

Τον καιρό της πανδημίας, εξηγεί η κοινωνική λειτουργός,  θεωρητικά τα παιδιά έμειναν εκτός πεδίου δράσης. Κι αυτό όπως λένε οι ειδικοί μακροπρόθεσμα θα δείξει μία ποιοτική αλλαγή με αύξηση των ποσοστών παραβατικότητας μετά την πανδημία αλλά δεν είναι αληθές. Τα παιδιά κλείστηκαν μέσα στο σπίτι, οπότε δεν μπορούσαν ούτε να τσακωθούν με συμμαθητές τους.

Είναι τα αυξημένα διαζύγια ένας παράγοντας, που ωθεί τα παιδιά να ζορίζονται περισσότερο, να μη γνωρίζουν τι σημαίνει σταθερότητα και γαλήνη αλλά να βρίσκονται σ΄ ένα σπίτι που άλλο η μαμά άλλο ο μπαμπάς και οι γιαγιάδες μες τη μέση;

Η οικονομική κρίση δεν βοήθησε σίγουρα τα παιδιά της γενιάς «Ζ», που κάθε συζήτηση μαζί τους δείχνει πως δεν περιμένουν και πολλά από το μέλλον. Παρά την «τρέλα» της εφηβείας, πρόκειται για μία προσγειωμένη γενιά και συχνά κυνική, καθώς είδε πράγματα στα σπίτια μέσα στην οικονομική κρίση, που δεν της άφησαν πολλά περιθώρια να ονειρεύεται. Είδε γονείς, άνεργους, υποαπασχολούμενους, που ζορίστηκαν, που κινδύνεψαν ή κι έχασαν το σπίτι τους. Ένιωσαν ανασφάλεια. Προφανώς είναι η γενιά, που τουλάχιστον στην ελληνική κοινωνία από τα λαϊκά και τα μικρομεσαία στρώματα δυσκολεύεται να κάνει όνειρα. 

Κι όμως φάνηκε η ενσυναίσθησή τους στην περίπτωση της υπόθεσης των Τεμπών με κινητοποιήσεις μαζικές, μέσα κι έξω από τα σχολεία, που δεν είχαν κομματική κορδέλα.  

Το βασικότερο ζήτημα που φαίνεται πως συμφωνούν όλοι είτε μας μίλησαν δημόσια είτε ιδιωτικά στην έρευνα του Libre.gr είναι οι αξίες, που δίνουμε στα παιδιά. Τα πορίσματα ερευνών, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα δείχνουν πως πιο έντονη παραβατική συμπεριφορά έχουν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Φταίει πως αυτά τα παιδιά δεν έχουν ελπίδα; Φταίει πως δεν μπορούν να έχουν έναν καλό δικηγόρο δίπλα τους; Κι απ΄ την άλλη πλευρά η παραβατικότητα συνδέεται με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες; Γιατί εξακολουθούν οι ανήλικοι Ρομά να έχουν υψηλά ποσοστά παραβατικότητας;

«Αν κάποιος είναι 15 ή 17 χρονών μπορεί να έχει ήδη οικογένεια, γιατί αυτό επιβάλλουν τα έθιμά τους. Πως μπορεί ένας άνθρωπος να ζήσει μία οικογένεια σ΄ αυτήν την ηλικία δίχως εφόδια, δίχως να έχει μια μόνιμη δουλειά και να έχει σταθεροποιηθεί οικονομικά; Είναι λογικό να υπάρχουν προβλήματα με τους ανήλικους Ρομά και δυστυχώς δεν φαίνεται ν΄ αλλάζει εύκολα αυτό. Ουσιαστικά ανακυκλώνουμε το πρόβλημα», μας ανέφερε νομική πηγή.

• Τα αδικήματα ποικίλλουν, αν και η συντριπτική τους πλειοψηφία μέχρι σήμερα των ανήλικων παραβατών αφορά σε παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Την πρώτη δεκαετία μάλιστα του 21^ου αιώνα αυτό το ποσοστό σύμφωνα με έρευνα της Βάσως Αρτινοπούλου, ήταν κοντά στο 80%.
• Φανάρια με κόκκινο, οδήγηση με κινητό τηλέφωνο, επικίνδυνη οδήγηση, είσοδος στο τραμ ή στο μετρό χωρίς εισιτήριο κ.ά. Καθώς η ποινική μεταχείριση έχει αλλάξει ενδεχομένως το επόμενο διάστημα να δούμε ν΄ αλλάζουν και τα ποσοστά. Οι παραβάσεις του ΚΟΚ επιβεβαιώθηκαν και σε μετέπειτα έρευνες.
• Οι ανήλικοι εμπλέκονται και σε υποθέσεις ναρκωτικών, συνήθως κάνναβης είτε για χρήση είτε για εμπορία. Σπανιότατες είναι οι περιπτώσεις με εμπλοκή σε κυκλώματα πιο σκληρών ναρκωτικών.
• Άλλες φορές το αστυνομικό δελτίο μιλά για τηλεφωνικές απάτες συνήθως με θύματα ηλικιωμένους άνδρες ή γυναίκες.
• Ένα άλλο αδίκημα στο οποίο συνήθως εμπλέκονται ξένοι ανήλικοι παραβάτες είναι η κλοπή πορτοφολιών, συχνά μέσα στο μετρό ή το τραμ.
• Ουκ ολίγες φορές συχνά και σε μικρότερες ηλικίες οδηγούνται στις αστυνομικές αρχές για επετεία.
• Σπανιότατα οι ανήλικοι παραβάτες εμπλέκονται σε πιο βαριά αδικήματα: βαριά σκοπούμενες βλάβες – τραυματισμούς, απόπειρες ανθρωποκτονίας, ανθρωποκτονίες κ.ά, που συνήθως συνδέονται με συμμορίες, φανατικών από ποδοσφαιρικές ομάδες κ.ά. όπου επικρατεί η ψυχολογία του όχλου.
• Υπάρχουν και τα αδικήματα της απόπειρας βιασμού ή του βιασμού, που παλαιότερα συνήθως δεν καταγγέλλονταν.
• Μέσα στο σχολείο έχει δοθεί έντονα τα τελευταία χρόνια έμφαση στο θέμα του σχολικού εκφοβισμού αλλά και της βιντεοσκόπησης είτε μέσα στις τουαλέτες είτε έξω απ΄ αυτές.

Το θέμα των βιντεοσκοπήσεων έχει προβληματίσει επανειλημμένα το εκπαιδευτικό προσωπικό κι οδήγησε και σε αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου αλλά και σε αλλαγές στους εσωτερικούς κανονισμούς των σχολείων.

-Τα παιδιά όμως έχουν επίγνωση του τι κάνουν;

«Τα περισσότερα παιδιά που έρχονται στα αστυνομικά τμήματα είναι αποπροσανατολισμένα. Δεν φαντάζονταν πως αυτό που έκαναν είναι ποινικά κολάσιμο. Νομίζουν ότι θα ήταν κάτι που θα έμενε μόνο μεταξύ τους και ξαφνικά βλέπουν πως αντιμετωπίζουν ποινή. Καταλαβαίνουν ότι έκαναν κάτι που δεν έπρεπε αλλά δεν έχουν ιδέα πως αυτό θα μπορούσε να τους οδηγήσει στην Αστυνομία ή στη Δικαιοσύνη παίρνοντας λ.χ. το κινητό τηλέφωνο ενός άλλου παιδιού από τα χέρια. Μερικά το θεωρούν μαγκιά να φοβίσουν κάποιον και μετά όταν έρχεται η ώρα της σύλληψης αντιλαμβάνονται ότι ήταν κάτι σημαντικό. Νομίζω ότι θα έπρεπε να μπει μάθημα στο σχολείο για το θέμα της παραβατικότητας, αντί να οδηγούνται σε συλλήψεις ανήλικοι, που αν ήξεραν τι τους περιμένει θα ήταν σίγουρα πιο προσεκτικοί και δεν θα εμπλέκονταν εξαρχής σε τέτοιου είδους περιστατικά», μας ανέφερε υψηλόβαθμη αστυνομική πηγή, που υπηρετεί σε Τμήμα της Αττικής.

«Κάποιος θα πει ότι περιστατικά βίας υπήρχαν πάντα, ίσως πιο μεμονωμένα και πιο  αφανή, ειδικά στις μικρές κοινωνίες», αναφέρει η κ. Μουλά. «Σίγουρα όμως, υπήρχαν πιο σαφείς κανόνες,, η τιμωρία ήταν  κοινώς αποδεκτή και λειτουργούσε αποτελεσματικότερα, ενώ  η αίσθηση της κοινότητας στο σχολείο ήταν πιο ισχυρή. Στο διά ταύτα, όλοι οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν ότι είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί έμφαση στην  καλλιέργεια ενσυναίσθησης και δεξιοτήτων επικοινωνίας, στη διαχείριση θυμού και γενικότερα στην ανάπτυξη μιας κουλτούρας αποδοχής. Ταυτόχρονα να υπάρξει κατάλληλη εκπαίδευση στους μαθητές γύρω από την ψηφιακή δεοντολογία και ασφάλεια. Για να βελτιωθεί  η κατάσταση, απαιτείται συνεργασία οικογένειας, σχολείου και πολιτείας, για την ανάπτυξη μηχανισμών πρόληψης που είναι οι μόνοι που θα μπορούσαν να περιορίσουν την έκταση του φαινομένου».

Ο Δρ. Μάριος Παπαδόπουλος, εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια στον τομέα της Πληροφορικής, ΣΑΕΚ και τεχνικός σύμβουλος στο Ίδρυμα Μείζονος ελληνισμού, εξηγεί πως «τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα πιο φανερό ότι η παραβατικότητα των ανηλίκων δεν αυξάνεται απαραίτητα σε αριθμούς, αλλά αλλάζει μορφή και ένταση. Οι συμπεριφορές είναι συχνά πιο επιθετικές, πιο απρόβλεπτες και μερικές φορές πιο “θεαματικές”, ξεπερνώντας πολλές φορές πλέον κατά πολύ και τα όρια του ποινικού δικαίου, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια εποχή γεμάτη αβεβαιότητες: οικονομική κρίση, πανδημία, πολέμους και κοινωνικές εντάσεις που φτάνουν μέχρι το κινητό τους σε πραγματικό χρόνο».

Όπως λέει, «εμείς οι εκπαιδευτικοί παρατηρούμε πιο συχνές συγκρούσεις και μάλιστα εξαιρετικά έντονες, οι γονείς μιλούν για δυσκολία επικοινωνίας, και οι ίδιοι οι έφηβοι δηλώνουν συχνά πως αισθάνονται παγιδευμένοι σε έναν κόσμο που δεν τους προσφέρει σταθερά σημεία αναφοράς. Απέναντι σ’ αυτή την πραγματικότητα, το ερώτημα δεν είναι μόνο αν “φταίνε τα παιδιά”, αλλά τι λάθη κάνουμε εμείς ως ενήλικες. Συχνά οι γονείς είτε υποχωρούν υπερβολικά, μην τολμώντας να θέσουν όρια, είτε καταφεύγουν σε στείρες τιμωρίες».

Σημειώνει πως «η πολιτεία, από την πλευρά της, σχεδιάζει προγράμματα παρεμβάσεων, τα οποία όμως φαίνεται ότι δεν είναι αρκετά και ίσως απαιτείται  περισσότερη και πιο καλά σχεδιασμένη προσέγγιση. Αντί για τιμωρητική λογική, χρειάζονται περισσότεροι χώροι δημιουργίας, πιο καλά σχεδιασμένα προγράμματα ψυχοκοινωνικής στήριξης στα σχολεία, και κυρίως ένας ειλικρινής διάλογος με τα ίδια τα παιδιά στον οποίο εμείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων δίπλα τους».

Γιατί, όπως τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος «αν δεν ακούσουμε τις αγωνίες τους, δεν γίνουμε γέφυρα για να πατήσουν με σιγουριά και ασφάλεια στην πορεία προς την ενήλικη ζωή τους δεν θα καταφέρουμε να περιορίσουμε αν όχι να εξαλείψουμε  το πρόβλημα το οποίο βαίνει επιδεινούμενο».