Ο θρυλικός Χετζάζ στις ράγες του ταξιδιωτικού “romance” της Αγκάθα Κρίστι και του Λόρενς της Αραβίας… Συναντήθηκαν άραγε ποτέ;

Μετά από περισσότερο από έναν αιώνα από την πρώτη του λειτουργία, ο Σιδηρόδρομος του Χετζάζ επανέρχεται στο προσκήνιο της γεωπολιτικής και οικονομικής στρατηγικής της Τουρκίας, προσφέροντας νέες δυνατότητες σύνδεσης ανάμεσα στην Ανατολία, τη Συρία, την Ιορδανία και –μακροπρόθεσμα– ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Το πρόσφατο τριμερές τεχνικό ραντεβού που πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν ανάμεσα σε Τούρκους, Σύρους και Ιορδανούς αξιωματούχους μεταφορών, δεν αποτελεί απλώς μια συμβολική κίνηση. Αντιθέτως, σηματοδοτεί την έναρξη μιας σοβαρής διαπραγμάτευσης για την αποκατάσταση και εκσυγχρονισμό του ιστορικού δικτύου, το οποίο είχε σταματήσει να λειτουργεί λόγω του πολέμου στη Συρία.

Των Σπύρου Σιδέρη, Παναγιώτη Ι.Δρίβα

Η πρωτοβουλία της Άγκυρας εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα οικονομικών, πολιτικών και στρατηγικών συμφερόντων, που αφορούν τόσο την περιφερειακή εμπορική διασύνδεση όσο και την ανάδειξη της Τουρκίας σε κεντρικό διαμετακομιστικό κόμβο ανάμεσα στην Ευρώπη και τον Αραβικό Κόσμο.

Η συνάντηση στην ιορδανική πρωτεύουσα, η οποία έγινε το περασμένο Σαββατοκύριακο, κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις προς τους υπουργούς μεταφορών των τριών χωρών. Στην κορυφή της ατζέντας βρίσκεται η ιδέα ενεργοποίησης του παλαιού σιδηροδρομικού άξονα, με την Τουρκία να αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση για την αποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων στη Συρία, ενώ η Ιορδανία θα έχει τον ρόλο συντήρησης και επαναλειτουργίας των συριακών μηχανών έλξης. Παράλληλα, εξετάζεται η εκπόνηση μελετών για την κατασκευή ενός νέου, σύγχρονου σιδηροδρομικού διαδρόμου που θα συνδέει τις τρεις χώρες με τα μεγάλα δίκτυα διεθνούς εμπορίου, καθιστώντας τη γραμμή Χετζάζ εκ νέου έναν στρατηγικό άξονα μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών.

Η τουρκική δέσμευση και το συριακό μέτωπο

Το μήνυμα αποφασιστικότητας της Άγκυρας επιβεβαίωσε και ο υπουργός Μεταφορών Αμπντουλκαντίρ Ουράλογλου, ο οποίος, σε τελετή θεμελίωσης νέου σιδηροδρομικού έργου στο Καρς, υπογράμμισε ότι η Τουρκία έχει ήδη ολοκληρώσει αρκετά έργα σιδηροδρομικών υποδομών εντός της Συρίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες χρηματοδότησης ύψους 120 εκατομμυρίων δολαρίων για την αναβάθμιση της γραμμής Γκαζιαντέπ – Χαλέπι, ενώ τόνισε πως οι ζημιές στο τμήμα του Χετζάζ είναι μικρότερες και μπορούν να επισκευαστούν με τουρκική στήριξη.

Η Άγκυρα δεν περιορίζεται μόνο στην τεχνική διάσταση. Από τον περασμένο Απρίλιο, κατά την επίσκεψή του στον ομόλογό του στη Δαμασκό και ειδικότερα στον σταθμό του Χετζάζ, ο Ουράλογλου είχε επισημάνει ότι η προτεραιότητα της τουρκικής βοήθειας θα είναι οι σιδηροδρομικές υποδομές, με έμφαση στη διαδρομή από τον σταθμό Τσοπάν Μπαϊ έως το Χαλέπι. Η σταδιακή επαναλειτουργία των συριακών γραμμών έχει ήδη ξεκινήσει: τον περασμένο Αύγουστο πραγματοποιήθηκε η πρώτη σιδηροδρομική διαδρομή από τη Χαλέπι προς τη Χάμα έπειτα από 13 χρόνια διακοπής.

Ιστορική κληρονομιά και σημερινές προκλήσεις

Ο Σιδηρόδρομος του Χετζάζ, που εγκαινιάστηκε το 1908 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, σχεδιάστηκε για να συνδέσει τη Δαμασκό με τη Μέκκα, επιτρέποντας την ταχύτερη μετακίνηση των προσκυνητών αλλά και τη στρατηγική προστασία των νοτιοανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας. Με μήκος που υπολογίζεται μεταξύ 1.320 και 1.460 χιλιομέτρων, περνούσε από δεκάδες πόλεις και αποτέλεσε οικονομική αρτηρία για την ευρύτερη περιοχή. Παρά τη φθορά του χρόνου, το δίκτυο συνέχισε να χρησιμοποιείται για τη μεταφορά εμπορευμάτων και την οργάνωση τουριστικών δρομολογίων μέχρι το 2011, όταν η συριακή κρίση προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές και λεηλασίες σε ποσοστό που ξεπερνά το 40%, σύμφωνα με τον επικεφαλής της συριακής εταιρείας του Χετζάζ, Μοχάμεντ Αλ Άτζαμι.

Στην Ιορδανία, ωστόσο, ο οργανισμός του σιδηροδρόμου εξακολουθεί να λειτουργεί, διατηρώντας το δίκτυο ως κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς και αξιοποιώντας το τόσο για τουριστικές διαδρομές όσο και για τη μεταφορά φωσφορίτη από το νότο προς το λιμάνι της Άκαμπα, διατηρώντας έναν κρίσιμο βιομηχανικό ρόλο από το 1974.

Στο σημείο αυτό ας δούμε μια σύνδεση του Χετζάζ με δύο εμβληματικές προσωπικότητες στη Βρετανία αλλά και τον κόσμο:

Οικονομικά κίνητρα και γεωπολιτική διάσταση

Πέρα από τη ρομαντική εικόνα ενός ιστορικού τρένου που διασχίζει ερήμους, η τουρκική επιδίωξη έχει σαφείς οικονομικές προεκτάσεις. Η επαναλειτουργία του δικτύου αναμένεται να επιταχύνει τη διαδικασία ανασυγκρότησης της Συρίας, η οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ θα απαιτήσει επενδύσεις άνω των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Τουρκία, διαθέτοντας ισχυρό κλάδο κατασκευών –με 45 εταιρείες της να συγκαταλέγονται στις 250 κορυφαίες παγκοσμίως– φιλοδοξεί να αποσπάσει σημαντικό μερίδιο από τα έργα υποδομών, αεροδρομίων και λιμένων. Μόνο το 2023, οι τουρκικές κατασκευαστικές ανέλαβαν διεθνή έργα αξίας 21 δισ. δολαρίων, ενώ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024 οι νέες συμβάσεις ξεπέρασαν τα 6 δισ. δολάρια.

Η Συρία, ήδη σημαντικός διάδρομος για τη διακίνηση τουρκικών εμπορευμάτων προς τη Μέση Ανατολή, θα μπορούσε να δει το διμερές εμπόριο να ξεπερνά τα 3 δισ. δολάρια τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, η Άγκυρα βλέπει την επανασύνδεση με την Ιορδανία και, μέσω αυτής, με τις χώρες του Κόλπου, ως μέσο ενίσχυσης του εμπορίου με τα πλούσια ενεργειακά κράτη της περιοχής, όπου ήδη ο όγκος συναλλαγών έφτασε τα 27,7 δισ. δολάρια το 2024.

Μια γέφυρα ανάμεσα σε τρεις κόσμους

Η αναβίωση του Σιδηροδρόμου του Χετζάζ δεν αφορά μόνο την εμπορική διέξοδο της Τουρκίας. Η σιδηροδρομική διαδρομή που θα συνδέει Κωνσταντινούπολη – Χαλέπι – Αμμάν μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη, τον αραβικό κόσμο και τις αγορές της Ασίας. Η προοπτική ένταξης του έργου σε διεθνείς διαδρόμους μεταφοράς, όπως ο Δρόμος του Μεταξιού ή οι μελλοντικές διασυνδέσεις προς τον Περσικό Κόλπο, ενισχύει τον ρόλο της Τουρκίας ως διαμετακομιστικού κόμβου.

Ταυτόχρονα, η συνεργασία με τη Συρία, επιτρέπει στην Άγκυρα να διατηρεί έναν μοχλό επιρροής σε μια χώρα όπου η Ρωσία και το Ιράν έχουν σημαντική παρουσία. Για την Ιορδανία, η συμμετοχή στο εγχείρημα ενισχύει τον ρόλο της ως logistics hub ανάμεσα στη Μεσόγειο και τον Κόλπο, ενώ προσφέρει έσοδα από τη διαμετακόμιση.

Προοπτικές και προκλήσεις

Παρά τις θετικές ενδείξεις, το εγχείρημα δεν στερείται κινδύνων. Η συριακή πολιτική κατάσταση παραμένει ασταθής, ενώ απαιτείται σημαντική χρηματοδότηση και εγγυήσεις ασφαλείας για τις εργασίες αποκατάστασης. Επιπλέον, η συμμετοχή της Τουρκίας μπορεί να προκαλέσει επιφυλάξεις σε ορισμένους αραβικούς κύκλους που παρακολουθούν με προσοχή την νέο-οθωμανική διάσταση της τουρκικής πολιτικής.

Ωστόσο, η συνάντηση του Αμμάν δείχνει ότι υπάρχει πολιτική βούληση να ξεπεραστούν τα εμπόδια. Αν το σχέδιο υλοποιηθεί, ο Σιδηρόδρομος του Χετζάζ μπορεί να ξαναγίνει όχι μόνο σύμβολο ιστορικής κληρονομιάς, αλλά και κινητήριος μοχλός οικονομικής ανάπτυξης, μετατρέποντας μια παλιά γραμμή που γεννήθηκε στην Οθωμανική εποχή σε σύγχρονη λεωφόρο εμπορίου και συνεργασίας.

Η αναβίωση ενός έργου που ξεκίνησε πριν από 117 χρόνια υπενθυμίζει ότι οι σιδηρόδρομοι, πέρα από μέσο μεταφοράς, παραμένουν εργαλείο γεωπολιτικής στρατηγικής. Και για την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η επαναφορά του Σιδηροδρόμου του Χετζάζ είναι μια ακόμη ευκαιρία να ενισχύσει την περιφερειακή της επιρροή, να ανοίξει νέες εμπορικές οδούς και να συνδέσει –κυριολεκτικά και συμβολικά– τρεις ηπείρους.