Η εργασία σε κρίση, ο πρώτος τρισεκατομμυριούχος και ο… επίκαιρος Πλάτωνας
Η Συντακτική ομάδα του Libre
Δυο χιλιετίες και κάτι περισσότερο μετά την Πολιτεία του Πλάτωνα η αμερικανική πραγματικότητα μοιάζει να δοκιμάζει τα όρια της φιλοσοφίας: από τη μία, μια αγορά εργασίας παγωμένη και απρόσωπη, από την άλλη, η προοπτική γέννησης των πρώτων τρισεκατομμυριούχων. Ο Πλάτωνας, υποστήριζε πως μια δίκαιη κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει αν οι πολίτες της χωρίζονται από ακραίες οικονομικές ανισότητες. Όριζε ότι κανείς δεν πρέπει να κατέχει περιουσία μεγαλύτερη από τετραπλάσια κάποιου άλλου, αλλιώς η κοινότητα καταρρέει.
Η αναζήτηση εργασίας στις ΗΠΑ έχει μετατραπεί σε εφιάλτη. Παρά το χαμηλό ποσοστό ανεργίας (4,3%), οι προσλήψεις έχουν παγώσει για τέσσερις συνεχόμενους μήνες, καταγράφοντας τον χειρότερο ρυθμό από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης.
Οι υποψήφιοι καταθέτουν εκατοντάδες αιτήσεις χωρίς απάντηση, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως το ChatGPT για τη σύνταξη βιογραφικών. Από την άλλη, οι ίδιες οι εταιρείες αξιοποιούν chatbots και αλγορίθμους που μετρούν λέξεις-κλειδιά και τόνους φωνής, αντικαθιστώντας την ανθρώπινη επαφή με μια κρύα ψηφιακή διαδικασία.
Ο μέσος χρόνος εύρεσης εργασίας έχει φτάσει στις 10 εβδομάδες, ενώ οι νεότεροι κάτω των 24 ετών βιώνουν ανεργία πάνω από 10%. Οι Αφροαμερικανοί πλήττονται ιδιαίτερα από τις απολύσεις στο δημόσιο που έχει επιβάλει η κυβέρνηση Τραμπ. Όλα δείχνουν πως η οικονομία βαδίζει προς ύφεση.
Την ίδια στιγμή, οι υπερπλούσιοι αυξάνουν τα περιουσιακά τους στοιχεία με ταχείς ρυθμούς. Το πακέτο αποδοχών της Tesla προς τον Elon Musk αναμένεται να τον φέρει στο κατώφλι του πρώτου τρισεκατομμυρίου.
Το παράδοξο είναι προφανές: ενώ εκατομμύρια Αμερικανοί εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο ανεργίας και ψηφιακής αποξένωσης, η κορυφή της οικονομικής πυραμίδας φτάνει σε αδιανόητα επίπεδα πλούτου. Η αντίθεση θυμίζει την πλατωνική προειδοποίηση: η ακραία ανισότητα απειλεί την ίδια την έννοια της κοινότητας.
Η συζήτηση του CNN με τον Zohran Mamdani
Πριν λίγες ημέρες, η δημοσιογράφος του CNN Abby Phillip φιλοξένησε σε συνέντευξη τον υποψήφιο των Δημοκρατικών για τη δημαρχία της Νέας Υόρκης, Zohran Mamdani. Ο Mamdani παρέμεινε πιστός στο βασικό του μήνυμα: να γίνει η πόλη πιο προσιτή για τους απλούς Νεοϋορκέζους μέσω πρωτοβουλιών όπως η δωρεάν παιδική φροντίδα, το πάγωμα ενοικίων στα ήδη ρυθμισμένα διαμερίσματα και η κατάργηση των κομίστρων στα λεωφορεία.
Ο Mamdani έχει αναδειχθεί σε έναν από τους πιο εύστοχους εκπροσώπους της σοσιαλιστικής ατζέντας στις ΗΠΑ, συνδυάζοντας χαρισματική παρουσία με αυστηρή πειθαρχία στο μήνυμά του. Η εμφάνισή του στη συνέντευξη ξεχώρισε για ακόμη μία φορά.
Αντίθετα, οι ερωτήσεις της Phillip ανέδειξαν τους περιορισμούς της κυρίαρχης πολιτικής σκέψης στους κόλπους του CNN. Φάνηκε να υποστηρίζει ότι οποιαδήποτε ουσιαστική αναδιανομή πλούτου από τους πλουσίους προς τους υπόλοιπους πρέπει να θεωρείται απαγορευμένη.
Σε ένα σημείο, η Phillip έφερε στη συζήτηση το προτεινόμενο πακέτο αποδοχών της Tesla προς τον Elon Musk, που ενδέχεται να τον καταστήσει τον πρώτο τρισεκατομμυριούχο. Αναζητώντας μια αιχμηρή δήλωση, ρώτησε τον Mamdani: «Πιστεύετε ότι θα έπρεπε να υπάρχουν τρισεκατομμυριούχοι;»
Η ανισότητα και το παράδειγμα των τρισεκατομμυριούχων
Ο Mamdani έχει ήδη δηλώσει δημόσια ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν δισεκατομμυριούχοι· λογικά, το ίδιο ισχύει και για τους τρισεκατομμυριούχους. Στην απάντησή του όμως επέλεξε να διευρύνει το θέμα, υπογραμμίζοντας την άλλη όψη του νομίσματος. Η Νέα Υόρκη, είπε, είναι γεμάτη εργαζόμενους που «κρατούν την πόλη ζωντανή», αλλά αναγκάζονται πλέον να μετακινούνται από άλλες πολιτείες λόγω του υψηλού κόστους διαβίωσης. Πώς γίνεται μια κοινωνία να συνδυάζει τέτοια ακραία συσσώρευση πλούτου με την αδυναμία των εργαζομένων να ζουν στην ίδια την πόλη που υπηρετούν;
Ο Mamdani τόνισε πως αυτά τα φαινόμενα δεν είναι άσχετα μεταξύ τους. Επικαλέστηκε τις πρόσφατες περικοπές στο Medicaid και τα επιδόματα SNAP, που συνέπεσαν με φοροαπαλλαγές για τους πλουσίους, περιγράφοντας μια τεράστια μεταφορά πλούτου προς τη λάθος κατεύθυνση.
Η αντίδραση της Phillip ήταν αποκαλυπτική. Παραδέχτηκε πως οι ανισότητες έχουν οξυνθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά σημείωσε ότι η πόλη «κινείται από τις επιχειρήσεις που έρχονται εδώ και προσλαμβάνουν κόσμο». Αναφέρθηκε σε νέα στοιχεία που δείχνουν επιβράδυνση στις προσλήψεις σε εθνικό επίπεδο και ρώτησε: «Είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή για αύξηση φόρων στις εταιρείες και περαιτέρω όξυνση των εντάσεων μεταξύ πλουσίων και φτωχών; Ή χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να λειτουργήσει η οικονομία;»
Ο Mamdani αντέτεινε ότι οι ίδιες οι ανισότητες δημιουργούν εντάσεις και ότι είναι δύσκολο να βρεθούν εργαζόμενοι όταν δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τη διαβίωση στη Νέα Υόρκη. Υπογράμμισε πως οι φορολογικές του προτάσεις είναι σχετικά ήπιες: ζητά εξίσωση του ανώτατου εταιρικού φόρου με αυτόν του New Jersey, ενώ η μικρή αύξηση στον φόρο εισοδήματος θα επηρεάσει μόνο όσους κερδίζουν πάνω από 1 εκατ. δολάρια ετησίως.
Το παράλογο μέγεθος του πλούτου
Οι απαντήσεις αυτές δύσκολα αντικρούονται. Το πιο εντυπωσιακό όμως ήταν η αντίθεση στα διαδοχικά ερωτήματα της Phillip: από τη μία, παραδέχεται πως οι πιο πλούσιοι Αμερικανοί βαδίζουν προς το καθεστώς των τρισεκατομμυριούχων· από την άλλη, διερωτάται αν τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για φορολόγηση των πλουσίων. Αν όχι τώρα που η ανισότητα έχει φτάσει σε γελοία επίπεδα, τότε πότε;
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της ανισότητας, ας πάρουμε ένα παράδειγμα: φανταστείτε έναν βρικόλακα που ήρθε στην Αμερική με τον Χριστόφορο Κολόμβο το 1492. Αν κάθε μέρα έως σήμερα έβαζε στην άκρη 1.000 δολάρια (χωρίς τόκους ή έξοδα), μετά από 531 χρόνια -δηλαδή 139.815 μέρες- δεν θα είχε φτάσει καν τα 140 εκατ. δολάρια.
Αντίθετα, αν αποταμίευε 1 εκατ. δολάρια τη μέρα, θα γινόταν δισεκατομμυριούχος μόλις σε τρία χρόνια (1495), αλλά θα χρειαζόταν σχεδόν 2.740 χρόνια για να συγκεντρώσει ένα τρισεκατομμύριο δολάρια – δηλαδή θα έφτανε στο ποσό αυτό το έτος 4232.
Τι θεωρείται αποδεκτή ανισότητα;
Μπορούμε να διαφωνούμε ως προς τα όρια της ανισότητας ή τα κριτήρια δικαιολόγησής της. Ο Πλάτωνας θεωρούσε πως σε μια ιδανική πόλη κανείς δεν πρέπει να έχει περιουσία μεγαλύτερη από τετραπλάσια κάποιου άλλου πολίτη – γιατί τέτοιες διαφορές καταργούν την έννοια της κοινότητας. Προέβλεπε μάλιστα δικαστική διαδικασία για όποιον ξεπερνούσε αυτό το όριο.
Σε σύγκριση, η πρόταση του Mamdani –να πληρώνουν οι Νεοϋορκέζοι με εισόδημα άνω του 1 εκατ. δολαρίων επιπλέον 20.000 δολάρια σε φόρους, ώστε να χρηματοδοτηθούν κοινωνικά προγράμματα– μοιάζει εξαιρετικά μετριοπαθής.
Ίσως θεωρείτε πως ο Πλάτωνας ήταν υπερβολικός· μπορεί ένα περιθώριο δέκα, είκοσι ή και πενήντα προς ένα να φαίνεται αποδεκτό. Αυτό όμως είναι λεπτομέρεια μπροστά στο βασικό ερώτημα: πώς μπορεί κάποιος –εκτός αν είναι ακραίος φιλελεύθερος– να αντιτίθεται στην αναδιανομή του πλούτου όταν οι πλέον ευνοημένοι πλησιάζουν το καθεστώς των τρισεκατομμυριούχων; Πρέπει να περιμένουμε τετρακις ή πεντακις εκατομμυριούχους; Όταν οι πλούσιοι αποκτήσουν ιδιωτικούς πλανήτες;
Το σημαντικότερο με τον Zohran Mamdani είναι ότι εκφράζει μια ρήξη με τον κυρίαρχο ορισμό της «λογικής» πολιτικής που προστατεύουν μέσα όπως το CNN. Τώρα είναι ακριβώς η κατάλληλη στιγμή για αυτή τη συζήτηση.
SiteDesign