Καταναλώνουμε τα περισσότερα μικροπλαστικά… ever. Εντοπίζονται ακόμη και στα οστά

Τα μικροπλαστικά έχουν βρεθεί ακόμη και μέσα στα οστά μας, προκαλώντας ανησυχία για τις επιπτώσεις τους στην υγεία. Τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για το πώς επηρεάζουν το ανθρώπινο σώμα; Όλα ξεκίνησαν το 1843 από τον Βρετανό αριστοκράτη και γαιοκτήμονα John Bennett Lawes, ο οποίος ίδρυσε ένα πρωτοποριακό αγρόκτημα πειραμάτων για τη βελτίωση της παραγωγής σιταριού. Χωρίς σύγχρονη τεχνολογία, η συλλογή δειγμάτων σιταριού, άχυρου και εδάφους ήταν η μόνη μέθοδος καταγραφής δεδομένων, δημιουργώντας ένα πολύτιμο αρχείο που διατηρείται μέχρι σήμερα.

Σήμερα, η συλλογή αυτή στεγάζεται στη μονάδα Rothamsted Research στο Harpenden, αποτυπώνοντας τις αλλαγές που έχει επιφέρει η ανθρώπινη δραστηριότητα στον πλανήτη. Ο υπεύθυνος του αρχείου, Andy Macdonald, αναφέρει ότι τα δείγματα των δεκαετιών του 1940 και του 1950 περιέχουν ραδιενεργά ίχνη λόγω των πυρηνικών δοκιμών της εποχής. Ωστόσο, μέσα σε αυτά τα μπουκάλια με το αρχαίο έδαφος εντοπίστηκε και το πρώτο αποτύπωμα των μικροπλαστικών.

Σύμφωνα με διάσημη εκτίμηση, ίσως καταναλώνουμε έως και 52.000 μικροπλαστικά ετησίως – αν και ο ακριβής αριθμός αμφισβητείται, είναι σαφές ότι εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα σε σημαντικές ποσότητες. Μέσω τροφών, ποτών ή του αέρα που αναπνέουμε, τα μικροπλαστικά έχουν εντοπιστεί σε σάλιο, αίμα, πτύελα, μητρικό γάλα, αλλά και σε όργανα όπως το ήπαρ, τα νεφρά, τον εγκέφαλο και πλέον ακόμα και στα οστά μας. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι προκαλεί όλη αυτή η πλαστική ύλη στην υγεία μας.

Στα δείγματα της Rothamsted Research, φαίνεται καθαρά το όριο πριν και μετά την εμφάνιση των πλαστικών στη μαζική χρήση. «Η ευρεία χρήση πλαστικών ξεκίνησε γύρω στη δεκαετία του 1920, με μεγάλη αύξηση από το 1960 κι έπειτα», εξηγεί ο Macdonald. Μικροπλαστικά κατέληξαν στο έδαφος τόσο από την ατμόσφαιρα όσο και από φθορά ελαστικών τρακτέρ.

Πώς τα μικροπλαστικά εισέρχονται στον οργανισμό

Σήμερα θεωρείται πως οι άνθρωποι παγκοσμίως προσλαμβάνουν περισσότερα μικροπλαστικά από ποτέ. Μελέτη του 2024 έδειξε εξαπλάσια αύξηση στην κατανάλωσή τους από το 1990, με επίκεντρα τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τη Σκανδιναβία.

Η διερεύνηση των επιπτώσεων παραμένει δύσκολη. Μια μέθοδος είναι τα λεγόμενα «human challenge trials», όπου εθελοντές εκτίθενται συνειδητά σε έναν παράγοντα κινδύνου για επιστημονικούς λόγους. Έτσι, στις αρχές του 2025, οκτώ εθελοντές στο Λονδίνο ήπιαν διάλυμα μικροπλαστικών για πρώτη φορά σε τέτοιο πείραμα – τα αποτελέσματα αναμένονται.

Η επικεφαλής της μελέτης Stephanie Wright, ερευνήτρια στο Imperial College London, εξηγεί ότι καθημερινά εκθέτουμε άθελά μας τον οργανισμό μας σε μικροπλαστικά μέσω συνηθειών όπως το βύθισμα πλαστικών σακουλιών τσαγιού σε καυτό νερό ή η θέρμανση υγρών σε πλαστικά δοχεία στον φούρνο μικροκυμάτων. Θερμότητα και ζεστό νερό διευκολύνουν την απελευθέρωση μικροπλαστικών.

Η ομάδα της Wright μέτρησε τα επίπεδα μικροπλαστικών στο αίμα των εθελοντών ανά τακτά διαστήματα επί δέκα ώρες. Τα δεδομένα που θα δημοσιευτούν θα προσφέρουν την πρώτη σαφή εικόνα για τις ποσότητες που κυκλοφορούν στο σώμα μας μετά από καθημερινές συνήθειες όπως ένα φλιτζάνι τσάι ή ένα έτοιμο γεύμα μικροκυμάτων.

Επιπτώσεις στην υγεία: Από τη φλεγμονή ως τη νευροεκφύλιση

Η Wright εκτιμά ότι οι μικρότερες πλαστικές ίνες καταφέρνουν να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος – ωστόσο δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά στοιχεία για τις επιπτώσεις μιας τυπικής δόσης μικροπλαστικών στον άνθρωπο.

«Θέλουμε να μάθουμε πόσο απορροφάται πραγματικά και πού καταλήγει», τονίζει η Wright. Είναι απίθανο το ανθρώπινο σώμα να μπορεί να διασπάσει πλήρως τα μικροπλαστικά· αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιες φλεγμονές ή ουλές που επηρεάζουν τη λειτουργία των οργάνων.

Το ενδιαφέρον αυξάνεται καθώς πρόσφατες μελέτες προκάλεσαν σοκ στην επιστημονική κοινότητα. Στα τέλη του 2024, Κινέζοι ερευνητές εντόπισαν μικροπλαστικά σε δείγματα οστού και σκελετικού μυός ασθενών που είχαν υποβληθεί σε αρθροπλαστική. Οι επιστήμονες ανησύχησαν ότι η παρουσία τους μπορεί να επηρεάζει αρνητικά τη μυϊκή ή οστική λειτουργία.

Λίγο νωρίτερα το 2024, Ιταλοί επιστήμονες βρήκαν μικροπλαστικά σε αθηρωματικές πλάκες στις καρωτίδες ασθενών με πρώιμη καρδιαγγειακή νόσο – όσοι είχαν τέτοιες πλάκες διέτρεχαν 4,5 φορές υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού ή καρδιακής προσβολής μέσα στα επόμενα τρία χρόνια.

Τον Φεβρουάριο του 2025 άλλη ομάδα εντόπισε μικροπλαστικά στους εγκεφάλους νεκρών ανθρώπων. Εκείνοι που είχαν διαγνωστεί με άνοια πριν τον θάνατό τους εμφάνιζαν έως και 10 φορές περισσότερα πλαστικά σωματίδια. «Μείναμε άφωνοι», σχολιάζει ο καθηγητής τοξικολογίας Matthew Campen.

Ο εγκέφαλος ως καταφύγιο των μικροπλαστικών;

Ο Campen πιστεύει ότι τα πολύ μικρά πλαστικά σωματίδια εκμεταλλεύονται τον υψηλό μεταβολισμό του εγκεφάλου για να περάσουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα μέσω των λιπαρών ουσιών (λιπίδια) που χρησιμοποιεί ως ενέργεια. Η μεγάλη περιεκτικότητα του εγκεφάλου σε λιπίδια δημιουργεί ιδανικό περιβάλλον για αυτά τα σωματίδια, ενώ η μειωμένη λειτουργία του αιματοεγκεφαλικού φραγμού στην άνοια βοηθά περαιτέρω τη διείσδυσή τους.

Ωστόσο ούτε ο Campen ούτε οι Ιταλοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι υπάρχει άμεση αιτιώδης σχέση μεταξύ μικροπλαστικών και άνοιας ή καρδιοπάθειας· πιθανότερα αυτά δρουν συνεργικά με άλλους παράγοντες κινδύνου επιβαρύνοντας συνολικά την υγεία με την πάροδο των ετών.

«Δεν πρόκειται για αμίαντο», λέει η καθηγήτρια περιβαλλοντικής ρύπανσης Fay Couceiro. «Δεν προκαλούν άμεσα συγκεκριμένη βλάβη αλλά μάλλον συσσώρευση κυτταρικών ζημιών που αυξάνει τον κίνδυνο ασθενειών».

Η πολυμορφία των μικροπλαστικών δυσκολεύει τις απαντήσεις

Σε αντίθεση με άλλους κινδύνους όπως το κόκκινο κρέας ή τα κορεσμένα λιπαρά, τα μικροπλαστικά αποτελούν μια κατηγορία σχεδόν απεριόριστης πολυμορφίας. Μελέτες εμφιάλωμένου νερού έδειξαν πως ένα λίτρο μπορεί να περιέχει έως και 240.000 διαφορετικά πλαστικά σωματίδια. Εντοπίστηκαν επτά διαφορετικοί τύποι πλαστικού –από πολυαμίδιο (νάιλον) μέχρι πολυστυρένιο– με διαφορετικές χημικές δομές.

«Υπάρχουν πολυάριθμοι τύποι πλαστικών με διαφορετική χημική σύσταση που διαλύονται σε ποικίλες μορφές», λέει η αναπληρώτρια καθηγήτρια φαρμακευτικής χημείας Verena Pichler. «Ο όρος “μικροπλαστικό” δεν αποτυπώνει την πραγματική ποικιλία».

Kάποια μικροπλαστικά μπορούν επίσης να λειτουργούν ως “κόμβοι” γονιδίων ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά· αυτά μεταφέρονται μέσω βακτηρίων ή άλλων παθογόνων παρέχοντας αντοχή στα φάρμακα. Η Couceiro διενεργεί σχετικό πρόγραμμα στην Ανταρκτική συλλέγοντας δείγματα λυμάτων από κρουαζιερόπλοια ώστε να καταγράψει τι είδους μικροπλαστικά φιλοξενούν αυτά τα γονίδια.

“Η Ανταρκτική έχει το χαμηλότερο φορτίο τέτοιων γονιδίων παγκοσμίως”, εξηγεί η Couceiro, καθιστώντας την ιδανική περιοχή για τη σχετική έρευνα χωρίς εξωτερικές παρεμβολές.

Mικρο-και νανο-σωματίδια: Ορατός κίνδυνος γήρανσης;

Raffaele Marfella, καθηγητής εσωτερικής παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Καμπάνια στη Νάπολη, θεωρεί πως τόσο τα μικρο- όσο και τα νανο-σωματίδια πλαστικού μπορεί να επιταχύνουν τη γήρανση μέσω αγγειακής δυσλειτουργίας και χρόνιας φλεγμονής αλλάζοντας ακόμα και τη συμπεριφορά κυττάρων μέσω της παραγωγής αντιδραστικών ειδών οξυγόνου (ROS). Αυτού του είδους η φλεγμονώδης αντίδραση έχει ήδη παρατηρηθεί σε θαλάσσια πτηνά ως “plasticosis” – ίσως συμβαίνει κάτι ανάλογο και στον άνθρωπο.

Η Pichler στράφηκε στη μελέτη αυτή μετά από αναφορές για υψηλές συγκεντρώσεις μικροπλαστικών στα ανθρώπινα κόπρανα – υποψιάζεται σύνδεση με την αύξηση των καρκίνων του παχέος εντέρου. Οι έρευνές της ενισχύουν την υπόθεση ότι η συσσώρευση μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου μέσω διαρκούς φλεγμονής.

“Αν μια φλεγμονώδης αντίδραση επιμένει λόγω συνεχούς έκθεσης στα πλαστικά,” σημειώνει η Pichler,” αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει την ανάπτυξη όγκων”. Αν και δεν έχει αποδειχθεί άμεσος συσχετισμός με τον καρκίνο, τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία υποδεικνύουν πιθανή σύνδεση.

Aντιμετώπιση: Όρια ασφαλείας & ευπαθείς ομάδες

Dεδομένης της τεράστιας ποικιλίας των πλαστικών ειδών είναι πρακτικά ανέφικτο – χωρίς τεράστια χρηματοδότηση – να εξεταστούν όλες οι πιθανές συχνότητες εμφάνισης νόσουν λόγω συγκεκριμένων τύπων μικροπλαστικών όπως γίνεται π.χ. με τον καπνό τσιγάρων και τον καρκίνο του πνεύμονα.

Marfella προτείνει μια πιο πρακτική προσέγγιση: τον καθορισμό ασφαλών ορίων έκθεσης πριν αυξηθεί σημαντικά ο κίνδυνος τοξικότητας. Η ομάδα του εργάζεται πάνω σε “αγγειακά οργανοειδή”, δηλαδή τρισδιάστατες δομές από ανθρώπινα κύτταρα που προσομοιώνουν αγγεία, όπου δοκιμάζουν διαφορετικές δόσεις πλαστικού.

“Τα πρώτα δεδομένα από ζωικά μοντέλα δείχνουν ότι χρόνια έκθεση σε 10-100 μg ανά κιλό βάρους σώματος ημερησίως προκαλεί φλεγμονώδεις μεταβολές”, εξηγεί ο Marfella – ωστόσο η μεταφορά αυτών των ευρημάτων στον άνθρωπο παραμένει δύσκολη λόγω διαφορών στον μεταβολισμό και τις πηγές έκθεσης.

Kατά την Couceiro οι ευάλωτοι πληθυσμοί (ηλικιωμένοι ή άτομα με υποκείμενες νόσους) είναι σαφώς πιο ευαίσθητοι στις συνέπειες της έκθεσης στα μικρο-και νανο-σωματίδια πλαστικού.

Mικροπλαστικά & χρόνιες παθήσεις: Το μέλλον της έρευνας

Mελέτες δείχνουν ήδη ότι τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια μπορούν να επηρεάσουν ακόμα και τη δράση αντικαρκινικών φαρμάκων δεσμεύοντας μέρος της δραστικής ουσίας πριν αυτή φτάσει στους όγκους. Η ομάδα της Couceiro εξετάζει αν συγκεκριμένες δόσεις αυξάνουν τον κίνδυνο για ασθενείς με χρόνια άσμα ή αναπνευστικές παθήσεις μακράς διάρκειας.

“Η ποιότητα αέρα είναι καθοριστικός παράγοντας για το άσμα,” εξηγεί η Couceiro.”Αν τα πλαστίκια σωματίδια είναι πιο επικίνδυνα από άλλα αιωρούμενα σώματα στον αέρα πρέπει να μειωθεί η έκθεση”. Γι’ αυτό εξετάζει δείγματα πτυέλων κατά την έξαρση συμπτωμάτων αλλά επισκέπτεται και σπίτια ευάλωτων ασθενών ώστε να αξιολογήσει τους τύπους πλαστίκών που εισέρχονται στους πνεύμονές τους.

“Αν συγκεντρώσουμε αρκετά δεδομένα ίσως μπορέσουμε να δώσουμε πρακτικές συμβουλές στους ασθενείς για το τι μπορούν να αποφύγουν”, συμπληρώνει η Couceiro.

Tελικός στόχος πολλών ερευνητών είναι να συγκεντρωθούν επαρκή στοιχεία ώστε να απευθυνθούν στους κατασκευαστές πλαστίκών προϊόντων προτείνοντας ασφαλέστερες λύσεις – είτε περιορίζοντας συγκεκριμένους τύπους είτε τροποποιώντας χημικές ενώσεις που ευνοούν τη διαρροή επικίνδυνων ουσιών στον οργανισμό μας.

“Ξέρουμε ότι τα μικρο-και νανο-σωματίδια υπάρχουν παντού – ακόμη κι όταν κοιμόμαστε”, λέει χαρακτηριστικά η Couceiro.”Ακόμη κι οι μάσκες ή οι σωλήνες στα νοσοκομεία είναι πλαστίκές· μήπως υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές ώστε να περιορίσουμε τη διείσδυση αυτών των υλικών στον οργανισμό;”

Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.