Νέα επιστημονικά ευρήματα… Ο αλτρουισμός κάνει καλό στην υγεία

Μπορεί το να βοηθάμε τους άλλους να μας κάνει πιο υγιείς; Όταν επιστήμονες σάρωσαν τον εγκέφαλο ανθρώπων που δώρισαν χρήματα σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, ανακάλυψαν κάτι εντυπωσιακό: η πράξη της προσφοράς ενεργοποιούσε τα ίδια κυκλώματα ανταμοιβής με απολαύσεις όπως το φαγητό ή η μουσική. Ακόμη πιο αξιοσημείωτο ήταν ότι το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου αντιδρούσε εντονότερα στην γενναιοδωρία από ό,τι στην προσωπική απόλαυση.

Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν πως το να δίνουμε στους άλλους δεν προκαλεί μόνο ευχαρίστηση, αλλά ενισχύει την ψυχική υγεία και το αίσθημα σύνδεσης. Τι σημαίνει όμως αυτό για όσους έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν; Είναι πάντα θετικό το να είμαστε γενναιόδωροι ή μπορεί η υπερβολική προσφορά να έχει κόστος;

Η δημοσιογράφος Nicole Karlis, στο νέο της βιβλίο «Your Brain on Altruism», εξετάζει αυτά τα ερωτήματα μέσα από το πρίσμα της νευροεπιστήμης, της ψυχολογίας και πραγματικών παραδειγμάτων. Αναλύει πώς η φροντίδα προς τους άλλους μπορεί να βελτιώσει την ευεξία μας, να χτίσει ανθεκτικότητα και να ενισχύσει τη συνοχή της κοινότητας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.

Παράλληλα, αμφισβητεί τον τρέχοντα ορισμό της «αυτοφροντίδας», προτείνοντας ότι ίσως είναι ώρα να τη δούμε όχι μόνο ως προσωπική ανάκαμψη, αλλά και ως συλλογικό φαινόμενο. Μιλήσαμε με την Karlis για το πώς η γενναιοδωρία επηρεάζει τον εγκέφαλο, τι ορίζεται ως φροντίδα και πώς μπορεί να διατηρηθεί η αλληλεγγύη μετά από μια κρίση.

Η σημασία του αλτρουισμού στη σύγχρονη εποχή

Σύμφωνα με την Karlis, οι περισσότερες επαφές σήμερα γίνονται διαδικτυακά και πίσω από οθόνες, γεγονός που απομακρύνει τους ανθρώπους από την άμεση επαφή με την ανθρώπινη πλευρά του άλλου. Η βαθιά ακρόαση μπορεί να αυξήσει την ενσυναίσθηση, που αποτελεί κίνητρο για τον αλτρουισμό.

Η δυσκολία στο να είμαστε αλτρουιστές σχετίζεται με τη μοναξιά, η οποία αυξήθηκε παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο και το κίνημα ευεξίας. Όπως επισημαίνει η Karlis, η φροντίδα της κοινότητας μπορεί να είναι μια μορφή αυτοφροντίδας. Ωστόσο, όταν οι βασικές ανάγκες δεν καλύπτονται, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να προσφέρουν στους άλλους.

Νευρολογικά οφέλη της προσφοράς

Η πράξη της προσφοράς παρέχει ένα ισχυρό αίσθημα σκοπού. Ενώ η κοινωνικοποίηση μειώνει τη μοναξιά, ο εθελοντισμός προσφέρει μια βαθύτερη αίσθηση νοήματος. Έρευνες δείχνουν ότι ο σκοπός ζωής σχετίζεται με μεγαλύτερη μακροζωία και καλύτερη γνωστική λειτουργία.

Το χρόνιο στρες καταστρέφει εγκεφαλικά κύτταρα και επηρεάζει αρνητικά τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες. Οι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι μια στάση περιέργειας ή μια πράξη καλοσύνης μπορούν να μειώσουν το στρες και να επαναφέρουν τη λειτουργία των μετωπιαίων λοβών. Επιπλέον, η μοναξιά αυξάνει τις φλεγμονές στον οργανισμό, ενώ η αλληλεγγύη φαίνεται πως τις μειώνει.

Διαφορές μεταξύ φυσικής και διαδικτυακής προσφοράς

Η έρευνα δείχνει ότι ο εθελοντισμός με φυσική παρουσία έχει τα μεγαλύτερα οφέλη για την υγεία. Ωστόσο, ακόμη και διαδικτυακές πράξεις γενναιοδωρίας – όπως μια δωρεά μέσω Crowdfunder – μπορούν να προσφέρουν αίσθηση σκοπού σε στιγμές κρίσης ή ανησυχίας.

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί δεν έχουν τη δυνατότητα για δια ζώσης εθελοντισμό λόγω φόρτου εργασίας ή οικογενειακών υποχρεώσεων. Η Karlis επισημαίνει πως αυτό δεν είναι ατομικό πρόβλημα αλλά δομικό: ο αλτρουισμός παραμένει συχνά απρόσιτος στην κοινωνία μας.

Ποιοι ωφελούνται περισσότερο από τον εθελοντισμό;

Αν και δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για το ποιοι ωφελούνται περισσότερο, έρευνες δείχνουν ότι άτομα άνω των 50 ετών που εθελοντούν τακτικά ζουν περισσότερο και επισκέπτονται λιγότερο τα νοσοκομεία. Ο ερευνητής Eric Kim διαπίστωσε ότι ο εθελοντισμός συνδέεται όντως με καλύτερη υγεία – όχι απλώς επειδή οι υγιέστεροι άνθρωποι επιλέγουν να βοηθούν.

Όμως για όσους ήδη εξαντλούνται φροντίζοντας άλλους – όπως γονείς ή άτυποι φροντιστές – μια επιπλέον δραστηριότητα ίσως δεν είναι λύση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μια παύση για αναγνώριση του έργου τους μπορεί προσωρινά να μειώσει την εξάντληση.

Η ανισότητα στη φροντίδα και το φύλο

Τα στοιχεία δείχνουν πως τόσο άνδρες όσο και γυναίκες ωφελούνται από τον αλτρουισμό, όμως στη σύγχρονη κουλτούρα δυσκολευόμαστε να δούμε τη φροντίδα ως δύναμη. Η έλλειψη αντρών σε ρόλους φροντιστών συμβάλλει στην εξουθένωση των γυναικών, που συχνά αναλαμβάνουν δυσανάλογο βάρος.

Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν αρνητικές συνέπειες στην υγεία τους από τη συνεχή φροντίδα. Όταν όμως οι άνδρες συμμετέχουν περισσότερο – π.χ., ως ενεργοί πατέρες – παρατηρούνται θετικά αποτελέσματα στην υγεία όλων.

Πώς μπορεί ο αλτρουισμός να γίνει πιο προσιτός;

Η καθημερινή πρόσβαση στον αλτρουισμό δυσχεραίνεται λόγω έντονου στρες και έλλειψης χρόνου. Παρά τα εμπόδια, πρωτοβουλίες όπως το California Volunteer Corps προσπαθούν να διευκολύνουν τη συμμετοχή μέσω οικονομικών κινήτρων σε φοιτητές ώστε να μπορούν να αφιερώσουν χρόνο σε οργανισμούς χωρίς οικονομικό άγχος.

Έτσι δίνεται η δυνατότητα σε περισσότερους ανθρώπους να βοηθήσουν την κοινότητά τους εντός του εργασιακού ωραρίου ή παράλληλα με τις σπουδές τους.

Διατήρηση της αλληλεγγύης μετά την κρίση

Μετά από κρίσεις παρατηρείται συνήθως έξαρση αλληλεγγύης – ένα φαινόμενο που οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν «περιορισμένη συνοχή». Όμως συχνά αυτή ξεθωριάζει όταν επιστρέφουμε στους καθημερινούς ρυθμούς και τις πιέσεις ενός συστήματος που προτάσσει το κέρδος έναντι της σύνδεσης.

Παράδειγμα αποτελούν οι έφηβοι στη Napa, που μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές δημιούργησαν μη κερδοσκοπικό οργανισμό ώστε να συνεχίσουν δράσεις όπως διανομές αγαθών και καθαρισμούς. Έτσι διατήρησαν το αίσθημα σύνδεσης και ευτυχίας που βίωσαν κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.