Χημικά ή ανόργανα αντηλιακά είναι πραγματικά ασφαλέστερα; Μύθοι και αλήθειες

Όλο και περισσότεροι καταναλωτές εγκαταλείπουν τα χημικά αντηλιακά υπέρ των ανόργανων, λόγω ανησυχιών για τοξικότητα, ρύπανση και αποτελεσματικότητα. Υπάρχει όμως πραγματική διαφορά μεταξύ τους; Οι συζητήσεις γύρω από τα “χημικά” και τα “ανόργανα” αντηλιακά είναι γεμάτες παρανοήσεις.

Πολλοί πιστεύουν ότι τα ανόργανα αντηλιακά δεν περιέχουν χημικές ουσίες, ή ότι τα χημικά αντηλιακά είναι αποδεδειγμένα επιβλαβή, ή ακόμα ότι τα πρώτα αντανακλούν μόνο την υπεριώδη ακτινοβολία ενώ τα δεύτερα την απορροφούν. Αυτοί οι ισχυρισμοί είναι συχνά παραπλανητικοί ή εντελώς λανθασμένοι.

Η σύγχυση ξεκινά από την ορολογία. Όπως τονίζει ο Brian Diffey, ομότιμος καθηγητής φωτοβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Newcastle και εφευρέτης της βαθμολογίας UVA στα αντηλιακά, “όλα είναι χημικά”. Τα φίλτρα που αποκαλούνται «χημικά» είναι πιο σωστά οργανικά, καθώς περιέχουν δεσμούς άνθρακα-υδρογόνου. Τα ανόργανα φίλτρα (ή αλλιώς “ορυκτά”), όπως το διοξείδιο του τιτανίου και το οξείδιο του ψευδαργύρου, δεν έχουν αυτούς τους δεσμούς – όλα όμως είναι χημικές ενώσεις.

Τα σύγχρονα αντηλιακά με συνθετικά χημικά συστατικά προσφέρουν πολύ καλύτερη απορρόφηση UV σε σχέση με παλαιότερες φόρμουλες. Η ανακάλυψη της υπεριώδους ακτινοβολίας (UVR) έγινε τον 19ο αιώνα, όταν επιστήμονες διαπίστωσαν πως ουσίες όπως το θειικό κινίνης απορροφούν την ακτινοβολία αυτή. Μέχρι το 1930 είχαν βρεθεί αρκετά συστατικά που απορροφούσαν UVR, όλα οργανικά (“χημικά”) σύμφωνα με τη σημερινή ταξινόμηση.

Πώς λειτουργούν τα φίλτρα UV

Αρχικά επικρατούσε η άποψη ότι τα οργανικά αντηλιακά απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ τα ανόργανα τη αντανακλούν ή τη διασκορπίζουν – κάτι που ενισχύθηκε από επίσημα έγγραφα της FDA τη δεκαετία του 1970. Αυτή η ιδέα επιβιώνει ακόμη, γι’ αυτό και πολλά ανόργανα φίλτρα λέγονται “φυσικά” ή “physical”, υπονοώντας πως λειτουργούν σαν ομπρέλα.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Antony Young, ομότιμος καθηγητής πειραματικής φωτοβιολογίας στο King’s College London, αυτό δεν ισχύει. Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι τα περισσότερα φίλτρα UV – οργανικά ή ανόργανα – λειτουργούν κυρίως ως απορροφητικά υλικά.

Στην πραγματικότητα, ακόμη και το μικρό ποσοστό της ακτινοβολίας που δεν απορροφάται από τα ανόργανα φίλτρα δεν αντανακλάται αλλά διασκορπίζεται (scattering) στην επιφάνεια του δέρματος. Επιπλέον, πολλά εμπορικά αντηλιακά συνδυάζουν οργανικά και ανόργανα φίλτρα για βέλτιστη προστασία.

Όπως εξηγεί η Mary Sommerlad, δερματολόγος και εκπρόσωπος της British Skin Foundation, δεν χρειάζεται να επιλέξετε μεταξύ απορρόφησης ή ανάκλασης UVR – όλα λειτουργούν σχεδόν με τον ίδιο τρόπο: μειώνοντας την ποσότητα UVR που φτάνει στο δέρμα και έτσι προστατεύουν από τη βλάβη και τον κίνδυνο καρκίνου.

Διαφορές στην αίσθηση και στη σύνθεση

Αν λοιπόν λειτουργούν παρόμοια, γιατί διαφέρουν στην αίσθηση; Η απάντηση βρίσκεται στη διαλυτότητα. Τα περισσότερα οργανικά φίλτρα είναι διαλυτά και μπορούν να ενσωματωθούν σε νερό ή λάδι, προσφέροντας πιο λεπτόρευστες υφές. Τα ανόργανα φίλτρα παραμένουν ως σωματίδια στην κρέμα, κάνοντάς την πιο πηχτή και αφήνοντας συχνά λευκή όψη στο δέρμα.

Με τις εξελίξεις στη χημεία, το μέγεθος των σωματιδίων των ανόργανων φίλτρων έχει μειωθεί σημαντικά (νανοσωματίδια κάτω των 100nm), περιορίζοντας το λευκό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αυτά τα νανοσωματίδια δεν διεισδύουν πέρα από τη στιβάδα του δέρματος (stratum corneum), αποκλείοντας τον κίνδυνο απορρόφησης στον οργανισμό.

Τα περισσότερα οργανικά φίλτρα επίσης δρουν στην επιφάνεια του δέρματος. Επειδή το ηλιακό έγκαυμα προκαλείται στις άνω στιβάδες του δέρματος, το φίλτρο πρέπει να δεσμεύεται εκεί για να προσφέρει προστασία. Παράλληλα όμως είναι αλήθεια ότι κάποια οργανικά φίλτρα μπορούν να περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος.

Ασφάλεια για τον άνθρωπο και το περιβάλλον

“Ορισμένα ενεργά συστατικά φτάνουν στο αίμα”, αναφέρει ο Diffey. “Δεν γνωρίζουμε ακόμη εάν αυτό προκαλεί βλάβες.” Μέχρι στιγμής όμως δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να το επιβεβαιώνουν. Η πλειονότητα των ερευνών που εντοπίζουν κινδύνους για ουσίες όπως η oxybenzone έχουν γίνει σε ζώα με υπερβολικές δόσεις.

Για παράδειγμα, σε μια μελέτη του 2001, νεογνά αρουραίων τράφηκαν με τεράστιες ποσότητες τέτοιων χημικών για τέσσερις ημέρες – πολύ μεγαλύτερες από τις ποσότητες που εκτίθενται οι άνθρωποι μέσω της χρήσης αντηλιακών. Στόχος αυτών των δοκιμών είναι να καθοριστεί το όριο ασφαλείας.

“Σε αυτές τις δοκιμές πάντα αναζητούν μια επίδραση,” εξηγεί η Michelle Wong, χημικός και συγγραφέας του βιβλίου The Science of Beauty. “Γι’ αυτό χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες – ώστε να εντοπιστεί τυχόν ανεπιθύμητο αποτέλεσμα.”

Μέχρι στιγμής, οι συγκεντρώσεις που θεωρούνται επικίνδυνες είναι πολλαπλάσιες αυτών που χρησιμοποιούνται στα προϊόντα για ανθρώπους. Μια πρόσφατη επιστημονική ανασκόπηση δεν βρήκε στοιχεία ότι φίλτρα όπως avobenzone ή homosalate προκαλούν βλάβες στο DNA ή καρκίνο στον άνθρωπο – ενώ τα επίπεδά τους στο αίμα μετά τη χρήση αντηλιακού παραμένουν πολύ χαμηλά.

Σε μια μελέτη του 2004, 32 άτομα χρησιμοποίησαν κρέμες με 10% oxybenzone· τέσσερις ώρες μετά είχαν ελαφρώς χαμηλότερη τεστοστερόνη, αλλά η διαφορά εξαφανίστηκε μετά από τέσσερις ημέρες συνεχούς χρήσης.

Επειδή πάντως κάποια συστατικά απορροφώνται στο αίμα, αρχές όπως η FDA ζητούν πρόσθετα στοιχεία ασφάλειας από τους κατασκευαστές. Όσο για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των οργανικών φίλτρων (ιδίως στους κοραλλιογενείς υφάλους), οι περισσότερες σχετικές μελέτες έχουν γίνει στο εργαστήριο – στην πράξη οι συγκεντρώσεις στις θάλασσες είναι εξαιρετικά χαμηλές.

Για παράδειγμα, σε 19 δημοφιλείς παραλίες της Χαβάης, οι τιμές oxybenzone κυμαίνονταν μεταξύ 10-136 μέρη ανά τρισεκατομμύριο – ποσότητα αντίστοιχη με λίγες σταγόνες σε ένα γήπεδο γεμάτο νερό.

Η επιλογή του κατάλληλου αντηλιακού

Οι ειδικοί συμφωνούν: Το καλύτερο αντηλιακό είναι αυτό που θα χρησιμοποιείτε ευχάριστα. Για κάποιους αυτό σημαίνει λεπτόρευστη υφή και γρήγορη απορρόφηση· άλλοι προτιμούν προϊόντα χωρίς υποψίες τοξικότητας – έστω κι αν πρόκειται για θεωρητικούς κινδύνους.

“SPF είναι SPF”, δηλώνει ο Young – ανεξαρτήτως συστατικών.
Για περισσότερα επιστημονικά θέματα επισκεφθείτε τα social media του BBC.

Πηγή: bbc.com