Τα αιμοσταγή τέρατα που κυριαρχούσαν στη Γη πριν από τους δεινόσαυρους

Πολύ πριν τον Τυραννόσαυρο Ρεξ, η Γη ανήκε σε υπερ-σαρκοφάγα τόσο παράξενα και τρομακτικά που ξεπερνούν κάθε χολιγουντιανή φαντασία. Δύο ζώα περιφέρονταν το ένα γύρω από το άλλο, αξιολογώντας τα στιβαρά, άτριχα σώματά τους. Με δόντια-ξίφη σαν μαχαίρια, διαπεραστικά νύχια και δέρμα παχύ σαν ρινόκερου, άνοιξαν τις σιαγόνες σχεδόν 90 μοίρες και ρίχτηκαν στη μάχη. Σε κλάσματα δευτερολέπτου, ένας νικητής είχε ήδη βυθίσει τους πεντάιντσους (12,7 εκ.) κυνόδοντές του στο ρύγχος του αντιπάλου.

Αυτή η σκηνή δεν είναι φαντασία – κάτι παρόμοιο συνέβη στ’ αλήθεια. Περίπου 250 εκατομμύρια χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 2021, ο Julien Benoit βρέθηκε να εξετάζει ένα φαινομενικά ασήμαντο κουτί στο Mουσείο Φυσικής Ιστορίας Iziko στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Το κουτί, που δεν είχε ανοιχτεί για τουλάχιστον 30 χρόνια, περιείχε σωρούς οστών και κρανίων – πολλά εσφαλμένα ταυτοποιημένα.

Καθώς τα ξεχώριζε, εντόπισε μια μικρή γυαλιστερή επιφάνεια. “Ήταν μια συναρπαστική στιγμή. Αμέσως κατάλαβα τι έβλεπα”, θυμάται ο Benoit. Η επιφάνεια ανήκε σε ένα μυτερό δόντι σφηνωμένο στο κρανίο ενός άλλου ζώου, μάλλον ίδιου είδους. Ο Benoit πιστεύει ότι δύο ζώα μεγέθους λύκου πάλεψαν για κυριαρχία και το μικρότερο δόντι έσπασε.

Το εύρημα δεν προερχόταν από δεινόσαυρο. Ήταν απομεινάρι ενός ξεχασμένου κόσμου – πολύ πριν τον T. rex, τον Σπινόσαυρο ή τον Βελοσιράπτορα. Το κρανίο ανήκε σε άγνωστο γοργονοψιανό – μια ομάδα κορυφαίων θηρευτών που κυνηγούσαν τη Γη πριν από 250 έως 260 εκατομμύρια χρόνια καταβροχθίζοντας μεγάλα θηράματα ολόκληρα. Αυτή ήταν η εποχή του Περμίου, όπου κυριαρχούσαν τεράστια θηρία με χαρακτηριστικό βάδισμα που μερικές φορές έτρωγαν μέχρι και καρχαρίες.

Το παράξενο βασίλειο του Περμίου

Το Πέρμιο ξεκίνησε πριν από περίπου 299 εκατομμύρια χρόνια, όταν όλη η ξηρά της Γης είχε ενωθεί στην υπερήπειρο Πανγεία, περιβαλλόμενη από τον παγκόσμιο ωκεανό Πανθάλασσα. Η περίοδος αυτή χαρακτηριζόταν από ακραία φαινόμενα: αρχικά έναν παγετώνα που μείωσε τη στάθμη των θαλασσών κατά έως 120 μέτρα και στη συνέχεια παρατεταμένη ξηρασία στο εσωτερικό της ηπείρου.

Στο κέντρο της Πανγείας κυριαρχούσαν ερήμους και κωνοφόρα, ενώ οι θερμοκρασίες έφταναν ως τους 73°C. Παρόλα αυτά, στα βόρεια και νότια άκρα υπήρχε άφθονη βλάστηση, όπως εξηγεί ο καθηγητής παλαιοπεριβαλλόντων Paul Wignall του Πανεπιστημίου του Λιντς.

Προς το τέλος του Περμίου, η θερμοκρασία της Γης αυξήθηκε ξαφνικά κατά περίπου 10°C – διπλάσια από το σημερινό χειρότερο σενάριο λόγω αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό προετοίμασε το έδαφος για τη μεγαλύτερη μαζική εξαφάνιση στην ιστορία της Γης και τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα ευδοκιμούσαν οι δεινόσαυροι.

Όμως τότε, τα γνωστά μας εμβληματικά είδη δεινοσαύρων δεν είχαν καν εμφανιστεί. Τα μεγαλύτερα χερσαία ζώα ήταν οι συναψίδες, με ποικιλία σωματικών μορφών – από τον Cotylorhynchus με μικροσκοπικό κεφάλι έως τον Estemmenosuchus με αλλόκοτες προεξοχές στο κρανίο.

Οι συναψίδες μοιράζονταν τον κόσμο τους με περίεργα πλάσματα: γιγάντια έντομα μεγέθους πάπιας (Meganeuropsis), αμφίβια μήκους 10 μέτρων με στόματα σαν κροκόδειλου και θαλάσσια “πριονωτά” ψάρια όπως ο Helicoprion που άνοιγαν κελύφη αμμωνιτών με τα στόματά τους-πριόνια.

“Ήταν μια ζωντανή εποχή γεμάτη παράξενα πλάσματα”, λέει ο Suresh Singh, ερευνητής στη Σχολή Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου Μπρίστολ. Για πρώτη φορά τετράποδα ζώα κατάφεραν να ζουν αποκλειστικά στη στεριά χάρη στην ικανότητα των συναψιδών να εκκολάπτουν αυγά ή να κυοφορούν μικρά μέσα στο σώμα τους.

Πρωτοπόροι του τρόμου: Οι πρώτοι υπερ-θηρευτές

Οι συναψίδες διέφεραν σημαντικά από ό,τι είχε προηγηθεί στη Γη. Μοναδικό τους χαρακτηριστικό ήταν τα πολύμορφα δόντια – από κοπτήρες μέχρι κυνόδοντες – σαν “ελβετικός σουγιάς” για κάθε είδος διατροφής. Αυτό επέτρεψε στους φυτοφάγους να καταναλώνουν ποικιλία φυτών και να μεγαλώνουν πολύ σε μέγεθος – προσφέροντας έτσι περισσότερες θερμίδες στους σαρκοφάγους θηρευτές.

Σύντομα η Πανγεία γέμισε αρπακτικά όπως ο Dimetrodon, το “Κομόντο δράκο” του Περμίου: τρεις φορές μεγαλύτερος από τα σημερινά αντίστοιχα ερπετά (ως 250 κιλά), με χαρακτηριστικό “πανί” στην πλάτη. Στην Τέξας βρέθηκαν 8,5 φορές περισσότερα απολιθώματα Dimetrodon σε σχέση με τα μεγάλα θηράματα – ένδειξη υπερβολικής αφθονίας θηρευτών.

Η λύση στο μυστήριο της “έλλειψης κρέατος” ήρθε όταν ανακαλύφθηκε ότι οι Dimetrodon κυνηγούσαν επίσης γλυκόβιους καρχαρίες όπως ο Xenacanthus – ενώ και οι ίδιοι γίνονταν συχνά θύματα των καρχαριών αυτών.

Ένα άλλο μυστήριο ήταν το πτερύγιο-πανί στην πλάτη τους. Αρχικά θεωρήθηκε ότι βοηθούσε στην πλεύση ή στη θερμορρύθμιση, αλλά νεότερες έρευνες δείχνουν πως μάλλον είχε ρόλο επίδειξης για το ζευγάρωμα παρά πρακτική χρήση στη θέρμανση ή την ψύξη του σώματος.

Με την πάροδο του χρόνου, οι Dimetrodon εξελίχθηκαν ώστε να κυνηγούν όλο και μεγαλύτερα θηράματα χρησιμοποιώντας καμπυλωτά, πριονωτά δόντια ιδανικά για να σκίζουν σάρκα και να καταβροχθίζουν κομμάτια που δεν μπορούσαν να καταπιούν ολόκληρα.

Aντεοσαύρος & Ινοστραντσεβία: Οι κορυφαίοι θηρευτές της εποχής

Ο μεγαλύτερος θηρευτής του Περμίου ήταν ο Anteosaurus. Έμοιαζε με διασταύρωση τίγρης και ιπποπόταμου, φτάνοντας τα 6 μέτρα μήκος και διαθέτοντας πανίσχυρες σιαγόνες και χοντρούς κυνόδοντες για σύνθλιψη οστών.

“Είναι μεγάλη ανακάλυψη όταν βρίσκεις έναν”, λέει ο Benoit. Ο Anteosaurus είχε επίσης χαρακτηριστικές οστέινες προεξοχές πάνω από τα μάτια που θυμίζουν αυτιά μεγάλου αιλουροειδούς. Οι τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι διέθετε εξαιρετική ισορροπία και ευκινησία χάρη στην ιδιαίτερη ανατομία του εσωτερικού αυτιού – συγκρίσιμη με αυτή τσιτάχ ή βελοσιράπτορα.

Παρόλα αυτά, η κυριαρχία του Anteosaurus κράτησε λίγο: εξαφανίστηκε σε μαζική εξαφάνιση πριν από περίπου 260 εκατομμύρια χρόνια. Το κενό γέμισε η ομάδα των γοργονοψιανών με πιο διάσημο εκπρόσωπο την Inostrancevia.

Η Inostrancevia ήταν δυναμικός θηρευτής με σαγόνι ως 70 εκ., κοφτερούς χαυλιόδοντες ως 30 εκ., ισχυρά μπροστινά άκρα και πιθανώς παχύ δέρμα σαν ρινόκερου. Κυνηγούσε με αιφνιδιασμό μεγάλα φυτοφάγα όπως δικυνόδοντες (θηρία που έμοιαζαν με ιπποπόταμους) ή βαριά τεθωρακισμένους παρειασαύρους στα καταπράσινα τότε τοπία της λεκάνης Καρού στη Νότια Αφρική.

“Ήταν ανίκανη να μασήσει – απλώς κατάπινε κομμάτια κρέας”, εξηγεί ο ερευνητής Christian Kammerer. Σε αντίθεση με τους μεταγενέστερους σμιλόδοντες γάτες που πέθαιναν αν έχαναν τους χαυλιόδοντές τους, η Inostrancevia μπορούσε εύκολα να ανανεώνει τα δόντια της όπως οι καρχαρίες.

Η μεγάλη εξαφάνιση: Το τέλος μιας εποχής

Ένα στοιχείο για την καταστροφή που επήλθε βρίσκεται στους Siberian Traps: μια περιοχή 5 εκατ. τ.χλμ., καλυμμένη πλήρως από βασαλτικό πέτρωμα λόγω τεράστιων ηφαιστειακών εκρήξεων στο τέλος του Περμίου. Αυτές αύξησαν το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα στα 8.000 ppm (σήμερα περίπου 425 ppm), προκαλώντας δραματική αύξηση θερμοκρασίας και εξαφανίζοντας χιλιάδες είδη σε ξηρά κι ωκεανούς.

“Ο κόσμος έγινε απίστευτα ζεστός — ίσως όσο ποτέ άλλοτε στον τελευταίο δισεκατομμύριο χρόνο”, λέει ο Wignall. Ταυτόχρονα οι ωκεανοί έχασαν το οξυγόνο τους οδηγώντας σε μαζική θαλάσσια εξαφάνιση περίπου 90% όλων των ειδών. Η διαδικασία διήρκησε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια — όχι στιγμιαία όπως στην περίπτωση των δεινοσαύρων.

Οι γοργονοψιανοί της Καρού εξαφανίστηκαν νωρίς αφήνοντας χώρο στην Inostrancevia που διένυσε όλη την Πανγεία για να καλύψει το κενό του κορυφαίου θηρευτή — σημάδι αποσταθεροποίησης οικοσυστήματος πολύ πριν την κορύφωση της μαζικής εξαφάνισης.

Kληρονομιά των τεράτων: Από το Πέρμιο στους σύγχρονους θηρευτές

“Βλέπουμε ήδη παρόμοιες αλλαγές σήμερα”, σημειώνει ο Kammerer — όταν οι κορυφαίοι θηρευτές εκλείπουν (λύκοι/αρκούδες στη Βόρεια Αμερική), μικρότεροι αρπακτικοί όπως κογιότες καταλαμβάνουν τη θέση τους επεκτείνοντας την επικράτειά τους.

Τελικά ούτε η Inostrancevia επιβίωσε — εξαφανίστηκε μαζί με όλους τους γοργονοψιανούς πριν από 251 εκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο λίγα είδη συναψιδών επέζησαν: αυτοί είναι οι πρόγονοι όλων των σημερινών θηλαστικών — ακόμα και των ανθρώπων — που εξελίχθηκαν αποκτώντας τρίχωμα και δυνατότητα παραγωγής γάλακτος για τα μικρά τους.

Πηγή: bbc.com