Έκτρωση: Η Ευρώπη δεν είναι τόσο φιλελεύθερη όσο νομίζετε

Η Rein Bellens κοίταξε ανήσυχα τον καθρέφτη του αυτοκινήτου της. Οδηγούσε από τη βελγική πόλη Γάνδη προς το μικρό παραθαλάσσιο χωριό Groede στην Ολλανδία, με μια 18χρονη γυναίκα συνοδηγό για τη σύντομη διαδρομή των 60 χιλιομέτρων. Ήταν τα τέλη της δεκαετίας του ’70, όταν η άμβλωση ήταν ακόμη παράνομη στο Βέλγιο. Η νεαρή είχε πέσει θύμα βιασμού και κυοφορούσε το παιδί του δράστη. Ζήτησε βοήθεια από τη Bellens, που ως νεαρή γιατρός εντόπισε μια κλινική ακριβώς πέρα από τα σύνορα. «Έκανα κάτι παράνομο», θυμάται η γιατρός για το μυστικό ταξίδι της, ελέγχοντας διαρκώς αν την ακολουθεί η αστυνομία. «Όμως το κάναμε έτσι κι αλλιώς».

Αν και παράνομο, το ταξίδι τους δεν ήταν σπάνιο: εκείνη την εποχή, οι Βελγίδες αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα των ασθενών στις ολλανδικές κλινικές αμβλώσεων. Με παρότρυνση της γιατρού εκεί, η Bellens ίδρυσε το πρώτο κέντρο αμβλώσεων στη Φλάνδρα, περίπου μια δεκαετία πριν το Βέλγιο νομιμοποιήσει εν μέρει τη διαδικασία. Για αυτή της την πράξη, διώχθηκε ποινικά.

Σχεδόν 50 χρόνια μετά, τα δικαιώματα στην άμβλωση στην Ευρώπη έχουν αλλάξει δραστικά, με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ να επιτρέπουν την τερματισμό εγκυμοσύνης υπό όρους. Ωστόσο, κάποια πράγματα παραμένουν ίδια: κάθε χρόνο, χιλιάδες γυναίκες στην Ευρώπη ταξιδεύουν ακόμη για να κάνουν άμβλωση — ανάμεσά τους εκατοντάδες από το Βέλγιο.

Η Bellens, πλέον συνταξιούχος, συνεχίζει τον αγώνα για το δικαίωμα στην άμβλωση. Καθώς οι προσπάθειες βελτίωσης της πρόσβασης σταματούν στις χώρες τους, ακτιβιστές πιέζουν την ΕΕ να στηρίξει τη διασυνοριακή πρόσβαση σε αμβλώσεις μέσω ειδικής χρηματοδότησης.

Οι αριθμοί της Ευρώπης

Η ανατροπή των δικαιωμάτων στην άμβλωση στις ΗΠΑ έχει προκαλέσει φόβους ότι η ευρωπαϊκή ακροδεξιά θα επιχειρήσει παρόμοιες περιοριστικές κινήσεις. Όμως οι αριθμοί του λεγόμενου «τουρισμού αμβλώσεων» δείχνουν πως οι επιλογές των γυναικών είναι ήδη περιορισμένες.

Το 2022, τουλάχιστον 4.500 Ευρωπαίες που αποφάσισαν να διακόψουν εγκυμοσύνη χρειάστηκε να ταξιδέψουν σε Ολλανδία, Ισπανία ή Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ολλανδία παραμένει ο βασικός προορισμός, καταγράφοντας 2.762 γυναίκες από Γερμανία, Πολωνία, Βέλγιο και Γαλλία, καθώς και κάποιες από Ιρλανδία και άλλες χώρες. Η Ισπανία υποδέχθηκε περίπου 1.500 γυναίκες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και εκατοντάδες ταξίδεψαν στο Ηνωμένο Βασίλειο σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία.

Τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2023 δείχνουν παρόμοιους αριθμούς: 2.708 γυναίκες από Γερμανία, Πολωνία, Βέλγιο, Γαλλία και Ιρλανδία απευθύνθηκαν στην Ολλανδία και άλλες 600 από μη κατονομαζόμενες χώρες. Άλλες 1.775 ταξίδεψαν στην Ισπανία — οι περισσότερες επίσης από ευρωπαϊκά κράτη.

Παρά τους αριθμούς αυτούς, μόνο δύο χώρες της ΕΕ περιορίζουν αυστηρά την πρόσβαση στην άμβλωση: η Μάλτα, όπου επιτρέπεται μόνο αν κινδυνεύει η ζωή της εγκύου, και η Πολωνία, όπου επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις βιασμού ή αιμομιξίας ή αν κινδυνεύει η υγεία της μητέρας.

Ωστόσο, τα προβλήματα δεν περιορίζονται σε αυτές τις χώρες. Η μεγαλύτερη ομάδα γυναικών που ταξιδεύει στην Ολλανδία προέρχεται από τη Γερμανία — όχι από Πολωνία ή Μάλτα. Πάνω από το ένα τρίτο όσων επέλεξαν την Ισπανία προήλθαν από την Πορτογαλία και οι περισσότερες που πήγαν στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν από την Ιρλανδία.

Παρά τη φήμη ότι η Ευρώπη προσφέρει φιλελεύθερη πρόσβαση στις αμβλώσεις, πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν εμπόδια: αυστηρές απαιτήσεις, μικρά χρονικά περιθώρια κύησης, γιατρούς που αρνούνται λόγω συνείδησης, ελλείψεις υπηρεσιών υγείας και υποχρεωτικές περιόδους αναμονής αναγκάζουν πολλές να ταξιδεύουν στο εξωτερικό.

Νόμος εναντίον πραγματικότητας

Στην πράξη υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη νομιμότητα και στη διαθεσιμότητα των αμβλώσεων. Γυναίκες από Πολωνία και Μάλτα συχνά αναγκάζονται να παρανομήσουν ή να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για να τερματίσουν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες.

Σε Ιταλία και Κροατία τα ποσοστά γιατρών που αρνούνται να πραγματοποιήσουν άμβλωση είναι τόσο υψηλά που πολλές γυναίκες δυσκολεύονται να βρουν φροντίδα — σε ορισμένες ιταλικές περιφέρειες έως και το 90% των γιατρών μπορεί να αρνηθεί.

Ακόμη και στη Γαλλία, όπου το δικαίωμα στην άμβλωση κατοχυρώθηκε συνταγματικά πέρυσι, υπάρχουν περιοχές με ελάχιστη πρόσβαση σε υπηρεσίες. Σύμφωνα με την Camille Kumar του Abortion Support Network στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ένα τρίτο των πελατών τους είναι Γαλλίδες: «Αναγκάζονται να ταξιδεύουν λόγω τεράστιων “ερήμων” αμβλώσεων στη Γαλλία — τόσο εξαιτίας αντιρρήσεων συνείδησης όσο και λόγω μεγέθους της χώρας και έλλειψης κλινικών».

Σε πολλές χώρες της ΕΕ ισχύουν αυστηρά χρονικά όρια πρόσβασης που αναγκάζουν τις γυναίκες να αναζητήσουν φροντίδα αλλού. Σε έρευνα μεταξύ όσων ταξίδεψαν σε Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία ή Ισπανία από χώρες όπου η άμβλωση είναι νόμιμη, πάνω από τους μισούς είχαν ανακαλύψει την εγκυμοσύνη μετά τις 14 εβδομάδες — δηλαδή εκτός χρονικού ορίου στη χώρα τους.

Περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων είχε ενημερωθεί εγκαίρως αλλά εμποδίστηκε λόγω έλλειψης πληροφόρησης ή άρνησης γιατρών να πραγματοποιήσουν άμβλωση. Επιπλέον εμπόδια όπως επαναλαμβανόμενα ραντεβού ή υποχρεωτική αναμονή επιβάλλονται σε ορισμένες χώρες· στη Ουγγαρία, ο νόμος απαιτεί οι γυναίκες να ακούσουν τον καρδιακό παλμό του εμβρύου — «όλα αυτά είναι καθυστερητικές τακτικές», λέει η Bellens.

Μετά την απόφαση για ταξίδι τα πράγματα περιπλέκονται περαιτέρω — και γίνονται δαπανηρά. Η σχετική έρευνα της καθηγήτριας Silvia De Zordo (Pανεπιστήμιο Βαρκελώνης) στο πλαίσιο του Europe Abortion Access Project έδειξε μέση καθυστέρηση τεσσάρων εβδομάδων μεταξύ επιβεβαίωσης εγκυμοσύνης και επίσκεψης σε κλινική.

Αυτό οφείλεται κυρίως στις δυσκολίες προγραμματισμού ταξιδιού (άδειες εργασίας, οικογενειακές υποχρεώσεις) αλλά και στη συγκέντρωση χρημάτων για μεταφορά και ιατρικά έξοδα σύμφωνα με τη De Zordo. «Και όταν πρόκειται για δεύτερο τρίμηνο κύησης, τα έξοδα κλινικής αυξάνονται σημαντικά».

Aνίσχυρη ΕΕ – Το αίτημα για πανευρωπαϊκή στήριξη

Mε αυτά τα δεδομένα ακτιβιστές ζητούν από την ΕΕ τη δημιουργία πανευρωπαϊκού ταμείου ώστε γυναίκες χωρίς πρόσβαση στη χώρα τους να μπορούν να ταξιδεύουν αλλού όπου ισχύουν πιο φιλελεύθεροι νόμοι.

Η πρωτοβουλία πολιτών «My Voice, My Choice» έχει ήδη συγκεντρώσει πάνω από 1 εκατομμύριο υπογραφές — γεγονός που υποχρεώνει τώρα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει επίσημα την πρόταση.

«Αν τα καταφέρουμε θα είναι ένα τεράστιο βήμα για την πρόσβαση στην άμβλωση στην Ευρώπη», δήλωσε η Veronika Povž, υπεύθυνη επικοινωνίας της καμπάνιας.

Ωστόσο η συγκρατημένη απάντηση της Hadja Lahbib — αρμόδιας επιτρόπου — δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας στους υποστηρικτές. Η Lahbib δήλωσε στο POLITICO πως η Επιτροπή «είναι έτοιμη να στηρίξει τα κράτη-μέλη στην προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και των σχετικών δικαιωμάτων». Όμως τόνισε ότι κάθε χώρα διαμορφώνει μόνη της πολιτική υγείας όσο σέβεται θεμελιώδη δικαιώματα.

Η έλλειψη αρμοδιοτήτων της ΕΕ φάνηκε κι όταν το 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης· επέκρινε περιορισμούς σε Σλοβακία-Ουγγαρία αλλά και τα υψηλά ποσοστά αντιρρησιών συνείδησης σε Ιταλία-Ρουμανία ενώ επέστησε την προσοχή στις καθυστερήσεις πλήρους αποποινικοποίησης στο Βέλγιο. Όμως η σχετική απόφαση δεν είναι δεσμευτική· αλλαγή στον Χάρτη απαιτεί συμφωνία όλων των 27 κρατών-μελών — συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν αυστηρούς κανόνες — κάτι μάλλον απίθανο προς το παρόν.

Aνησυχίες για πισωγύρισμα – Το πολιτικό σκηνικό μεταβάλλεται

Eνώ στις ΗΠΑ συνεχίζεται ο «πόλεμος» κατά των αμβλώσεων κι ενισχύεται η ευρωπαϊκή ακροδεξιά, οι πάροχοι υπηρεσιών βρίσκονται υπό πίεση.

Aυτό σημαίνει ότι όσοι ζητούν βοήθεια στο εξωτερικό αντιμετωπίζουν πλέον «ένα επιπλέον στρώμα φόβου» σύμφωνα με την Kumar του Abortion Support Network· έχει ενισχυθεί επίσης ο φόβος αποδυνάμωσης των δικαιωμάτων στην άμβλωση.

Tον περασμένο μήνα ακτιβιστής κατά των αμβλώσεων που καταδικάστηκε επειδή παραβίασε ζώνη προστασίας έξω από κλινική στο Ηνωμένο Βασίλειο έλαβε στήριξη ακόμη κι από υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ με επίκληση της «ελευθερίας έκφρασης». Την προηγούμενη εβδομάδα ο Nigel Farage (ηγέτης του ακροδεξιού Reform UK) χαρακτήρισε «εντελώς παράλογο» το όριο των 24 εβδομάδων στη χώρα του.

Tην ίδια ώρα στην Πολωνία γιατροί κι ακτιβιστές διώκονται συστηματικά ακόμη κι όταν εκτελούν νόμιμες αμβλώσεις: H Justyna Wydrzyńska καταδικάστηκε σε οκτώ μήνες κοινωνικής εργασίας επειδή βοήθησε σε άμβλωση το 2023 ενώ τον Απρίλιο φέτος ο Πολωνός ευρωβουλευτής Grzegorz Braun εισέβαλε σε νοσοκομείο απειλώντας με σύλληψη γιατρό που πραγματοποίησε νόμιμη καθυστερημένη άμβλωση.

Bέλγιο – Το αδιέξοδο συνεχίζεται

Eπιστρέφοντας στο Βέλγιο η Bellens λέει πως δεν φοβάται άμεσο πισωγύρισμα – αλλά αυτό είναι μικρή παρηγοριά: «Αυτό που θέλουμε είναι εκσυγχρονισμός». Σήμερα η χώρα επιτρέπει αμβλώσεις έως τις 12 εβδομάδες μετά τη σύλληψη, αλλά μόνο μετά από υποχρεωτική εξαήμερη περίοδο σκέψης μεταξύ δύο ραντεβού — κάτι που θεωρεί προσβλητικό.

Kατά μέσο όρο τουλάχιστον μία Βελγίδα κάθε μέρα ταξιδεύει ακόμη στην Ολλανδία επειδή ξεπερνά αυτό το όριο. Αν όμως επιτρεπόταν μέχρι τις 16 ή 18 εβδομάδες οι γυναίκες θα κατέληγαν πιθανότατα σε νωρίτερη άμβλωση αντί να χάνουν πολύτιμο χρόνο ψάχνοντας λύση εκτός συνόρων όπως υποστηρίζει η Bellens.

Tο πολιτικό σύστημα συμφωνεί θεωρητικά στην ανάγκη μεταρρύθμισης αλλά παραμένει βαθιά διχασμένο εδώ κι έξι χρόνια συζητώντας χωρίς αποτέλεσμα αλλαγές τόσο στα χρονικά όρια όσο και στον περιορισμό/κατάργηση της περιόδου σκέψης.

Eίναι ένα γνώριμο αδιέξοδο: Το Βέλγιο νομιμοποίησε εν μέρει τις αμβλώσεις μόλις το 1990, ύστερα από ψήφο κατά συνείδηση των βουλευτών – γεγονός που προκάλεσε τότε σοβαρή συνταγματική κρίση αφού ο βασιλιάς αρνήθηκε τυπικά να υπογράψει τον νόμο. Η κρίση λύθηκε με τεχνικό τέχνασμα: ο βασιλιάς τέθηκε προσωρινά έκπτωτος ώστε οι υπουργοί να περάσουν τον νόμο χωρίς αυτόν και επανήλθε μόλις ολοκληρώθηκε η διαδικασία.

Tρεις δεκαετίες μετά το ζήτημα έχει εγκλωβιστεί ξανά στα κομματικά παιχνίδια εξουσίας: Το 2024, σοσιαλιστές βουλευτές καταψήφισαν ακόμη κι εκείνοι τις μεταρρυθμίσεις που είχαν υποστηρίξει φοβούμενοι κατάρρευση δύσκολων διαπραγματεύσεων σχηματισμού κυβέρνησης συνασπισμού. Πλέον στο κυβερνητικό πρόγραμμα αναφέρεται σαφώς πως κάθε αλλαγή προϋποθέτει “συναίνεση μεταξύ όλων των κομμάτων της πλειοψηφίας” — συμπεριλαμβανομένων όσων διαφωνούν με ευρείες μεταρρυθμίσεις στον τομέα αυτόν.

“Φοβάμαι πως πάλι θα επικρατήσει η κομματική πειθαρχία έναντι της ελευθερίας συνείδησης” λέει η Bellens. “Αυτό είναι déjà vu — κι εξαιρετικά λυπηρό”.

*Giedrė Peseckyte* και *Dato Parulava* συνέβαλαν στο ρεπορτάζ.

Πηγή: politico.eu