Και όμως η περιέργεια δεν είναι ιδιορρυθμία… όταν η νευροεπιστήμη δίνει μια άλλη διάσταση

Πριν από μερικά χρόνια, πήρα τη μεγάλη απόφαση να επανακαταρτιστώ ως νευροεπιστήμονας γράφει η Anne-Laure Le Cunff στο bigthink.com. Ήταν ένα άλμα στο άγνωστο — χωρίς χάρτη πορείας, μόνο με την επιθυμία για εξέλιξη. Επέλεξα να προσεγγίσω αυτή τη φάση αλλαγής με περιέργεια, ξεκινώντας ένα εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο για να καταγράφω όσα μάθαινα. Ξαφνικά, οι αμφιβολίες μου έγιναν καύσιμο για ανακάλυψη.

Αυτό που δεν ήξερα τότε ήταν ότι αυτή η συστηματική περιέργεια αναδιαμόρφωνε ενεργά τον εγκέφαλό μου με τρόπους που θα ενίσχυαν την ανθεκτικότητά μου στις μελλοντικές αλλαγές.

Η περιέργεια συχνά θεωρείται ιδιορρυθμία χαρακτήρα — κάτι παιδικό και παιχνιδιάρικο, ίσως και προαιρετικό. Όμως η νευροεπιστήμη δίνει μια άλλη εικόνα. Όταν είμαστε περίεργοι, το ντοπαμινεργικό σύστημα του εγκεφάλου — το ίδιο που ενεργοποιείται όταν αναμένουμε ανταμοιβή — τίθεται σε λειτουργία. Με απλά λόγια, η περιέργεια μας κάνει να νιώθουμε καλά στην προοπτική της ανακάλυψης νέων πραγμάτων.

Επιπλέον, μας βοηθά να μαθαίνουμε αποτελεσματικότερα, ενισχύοντας τη δραστηριότητα του ιππόκαμπου και αυξάνοντας την ικανότητά μας να σχηματίζουμε και να διατηρούμε νέες μνήμες. Έρευνες δείχνουν ότι όταν ενδιαφερόμαστε έντονα για ένα θέμα, όχι μόνο θυμόμαστε καλύτερα τις σχετικές πληροφορίες, αλλά αποθηκεύουμε στη μνήμη μας και άσχετα στοιχεία πιο αποτελεσματικά.

Η περιέργεια ως εργαλείο στην αλλαγή

Ίσως ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι η περιέργεια προάγει τη νευροπλαστικότητα, δηλαδή την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται βάσει νέων εμπειριών. Αυτό την καθιστά ιδανική νοητική κατάσταση για εκείνες τις αναπόφευκτες στιγμές αλλαγής, όπου καλούμαστε να σπάσουμε παγιωμένα νευρωνικά μοτίβα και να δημιουργήσουμε νέες συνδέσεις.

Η αλλαγή από τη φύση της εισάγει αβεβαιότητα. Συνήθως ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά στην αβεβαιότητα ενεργοποιώντας την αμυγδαλή, προκαλώντας τις ίδιες αντιδράσεις στρες όπως και σε φυσικούς κινδύνους.

Αυτό που κάνει η περιέργεια είναι να μετατρέπει την αβεβαιότητα από απειλή σε πρόσκληση. Αρχικά, αυξάνει την ανεκτικότητά μας στο «σφάλμα πρόβλεψης»: το χάσμα μεταξύ όσων περιμένουμε και όσων τελικά συμβαίνουν. Αυτό μας κάνει πιο ευέλικτους στη σκέψη, λιγότερο αντιδραστικούς και πιο ικανούς να ανανεώνουμε τα νοητικά μας μοντέλα.

Παράλληλα, υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα σε δύο βασικά εγκεφαλικά δίκτυα: το default mode network (συνδεδεμένο με φαντασία και ενδοσκόπηση) και το executive control network (υπεύθυνο για στοχοκατευθυνόμενη συμπεριφορά) εναλλάσσονται στη δράση.

Η περιέργεια συγχρονίζει αυτά τα δίκτυα, επιτρέποντάς μας να οραματιζόμαστε δυνατότητες ενώ ταυτόχρονα δρούμε — ακριβώς η ισορροπία που χρειάζεται για να διαχειριστούμε την αλλαγή.

Σε συναισθηματικό επίπεδο, η περιέργεια λειτουργεί και ως «μαξιλάρι». Όταν βλέπουμε μια απρόσμενη κατάσταση μέσα από το πρίσμα του «τι μπορώ να μάθω;», είναι λιγότερο πιθανό να βυθιστούμε στο άγχος ή στην αποφυγή. Αυτή η γνωστική αναδιατύπωση μπορεί να αλλάξει δραματικά τον τρόπο που βιώνουμε την εγγενή αβεβαιότητα της αλλαγής.

Πέντε τρόποι για να καλλιεργήσετε την περιέργεια στην αλλαγή

Η περιέργεια δεν είναι έμφυτο χαρακτηριστικό που είτε έχουμε είτε όχι — είναι γνωστική δεξιότητα που καλλιεργείται. Ακολουθούν πέντε τρόποι για να την ενισχύσετε ειδικά σε περιόδους αλλαγής:

1. Ρωτήστε “τι θα γινόταν αν;” αντί για “και τώρα;”
Αντί για ερωτήσεις φόβου (“Δεν ξέρω πώς θα τα καταφέρω”), δοκιμάστε ερωτήσεις εξερεύνησης (“Τι θα γινόταν αν το έβλεπα ως ευκαιρία μάθησης;”). Αυτή η απλή αλλαγή ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο φλοιό αντί της αμυγδαλής, μειώνοντας το άγχος στις μεταβάσεις.

2. Κρατήστε σημειώσεις πεδίου
Υποδυθείτε ότι είστε ανθρωπολόγος της ίδιας σας της ζωής. Καταγράψτε τι σας εξέπληξε ή τι δεν κατανοείτε ακόμα μέσα στη μέρα σας: “Σήμερα παρατήρησα Χ και αναρωτήθηκα γιατί…”. Έτσι δημιουργείτε συνήθεια περιέργειας και αρχείο της μαθησιακής σας πορείας.

3. Κάντε μικρά πειράματα
Θέλετε να αλλάξετε καριέρα; Μιλήστε κάθε εβδομάδα με έναν νέο άνθρωπο του χώρου επί έξι εβδομάδες. Σας ενδιαφέρει η γραφή; Ξεκινήστε ενημερωτικό δελτίο για τρεις μήνες αντί για ολόκληρο βιβλίο. Τα μικρά αυτά πειράματα δίνουν δεδομένα και σας βοηθούν να νιώσετε ξανά έλεγχο ακόμη κι όταν το μέλλον φαίνεται αβέβαιο.

4. Αγκαλιάστε το “δεν ξέρω ακόμα”
Εξασκηθείτε στο να λέτε “δεν ξέρω ακόμα” χωρίς βιασύνη για απαντήσεις. Αφιερώστε χρόνο στην εξερεύνηση ερωτημάτων χωρίς άμεσα συμπεράσματα. Έρευνες δείχνουν ότι αυτό ενισχύει τη γνωστική ευελιξία και τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων — κρίσιμες λειτουργίες κατά τις μεταβάσεις.

5. Δείτε τις αποτυχίες ως δεδομένα
Όταν κάτι δεν πάει όπως σχεδιάσατε, αποφύγετε τον χαρακτηρισμό “αποτυχία”. Αντιμετωπίστε τα απρόβλεπτα αποτελέσματα ως πολύτιμη πληροφορία. Έτσι μετατρέπετε τα αποθαρρυντικά γεγονότα σε ευκαιρίες μάθησης αντί για σημάδι προσωπικής ανεπάρκειας.

Η δύναμη της τακτικής εξάσκησης στην περιέργεια

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ικανότητα του εγκεφάλου για περιέργεια δεν παραμένει σταθερή: υπό στρες αυξάνεται η δραστηριότητα της αμυγδαλής και γίνεται δυσκολότερη η πρόσβαση στην περιέργεια — ακριβώς όταν τη χρειαζόμαστε περισσότερο. Γι’ αυτό αξίζει να εξασκούμαστε συχνά ακόμη και σε μικρές αλλαγές οπτικής ώστε να επανενεργοποιούμε τον προμετωπιαίο φλοιό.

Συχνά θεωρούμε την αλλαγή κάτι που πρέπει απλώς να υπομείνουμε — όμως μέσα από αυτήν εξελισσόμαστε πραγματικά. Η περιέργεια ενεργοποιεί τα ντοπαμινεργικά μονοπάτια, ενισχύει τη λειτουργία του ιππόκαμπου, βελτιώνει τον σχηματισμό μνήμης και αυξάνει την ανοχή στο σφάλμα πρόβλεψης — όλα στοιχεία που μας κάνουν πιο ευέλικτους απέναντι στην αβεβαιότητα.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα βρεθείτε μπροστά σε μια μεγάλη αλλαγή και νιώσετε άγχος ή στασιμότητα, δοκιμάστε μια απλή ερώτηση: Τι θα γινόταν αν επέλεγα να γίνω περίεργος;

Πηγή: bigthink.com

Ποια είναι η Anne-Laure Le Cunff

Η Anne-Laure Le Cunff είναι βραβευμένη νευροεπιστήμονας και επιχειρηματίας. Είναι ιδρύτρια της Ness Labs, όπου το εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο της διαβάζεται από περισσότερα από 100.000 περίεργα μυαλά. Η έρευνά της στο King’s College του Λονδίνου επικεντρώνεται στην ψυχολογία και τη νευροεπιστήμη της δια βίου μάθησης, της περιέργειας και της προσαρμοστικότητας. Το βιβλίο της, Tiny Experiments, είναι ένας μετασχηματιστικός οδηγός για να ζήσετε μια πιο πειραματική ζωή, να μετατρέψετε την αβεβαιότητα σε περιέργεια και να χαράξετε ένα μονοπάτι αυτογνωσίας. Προηγουμένως, εργάστηκε στην Google ως στέλεχος σε έργα ψηφιακής υγείας. Το έργο της έχει παρουσιαστεί στο Rolling Stone, στο Forbes, στους Financial Times, στο WIRED και σε άλλα περιοδικά.