Ίσως ολόκληρος ο πλανήτης βιώνει μια αυτοεπιβαλλόμενη επιδημία μοναξιάς

Είμαστε σήμερα πιο μόνοι από ποτέ; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, τουλάχιστον για αναλυτές όπως ο Derek Thompson, αρχισυντάκτης του περιοδικού The Atlantic και συγγραφέας βιβλίων όπως το On Work: Money, Meaning, Identity και Hitmakers. Κατά τον Thompson, οι Ηνωμένες Πολιτείες —και ίσως ολόκληρος ο πλανήτης— βιώνουν μια αυτοεπιβαλλόμενη επιδημία μοναξιάς που μεταμορφώνει «την προσωπικότητά μας, τις ιδεολογίες μας και ακόμη και τη σχέση μας με την πραγματικότητα». Τη σύγχρονη εποχή τη χαρακτηρίζει ως «τον αντικοινωνικό αιώνα», βιώνοντας ο ίδιος τις συνέπειές της τόσο στη ζωή του όσο και σε εκείνη των ανθρώπων γύρω του.

Σε ένα εκτενές άρθρο στο περιοδικό ο Thompson ξεκινά με ένα περιστατικό που θεωρεί ενδεικτικό της εποχής: στο μεξικανικό μπαρ στη Βόρεια Καρολίνα όπου σύχναζε για χρόνια, πλέον ελάχιστοι κάθονται για μια μπύρα και κουβέντα. Η δουλειά φαίνεται καλύτερη από ποτέ, αλλά το μαγαζί έχει μετατραπεί σε ταχυφαγείο έτοιμου φαγητού που εκτελεί δεκάδες παραγγελίες το λεπτό. Οι πελάτες παραγγέλνουν μέσω εφαρμογής, παραλαμβάνουν από τον πάγκο δίπλα στην κουζίνα, πληρώνουν και φεύγουν. Μια χορογραφία κατανάλωσης που ολοκληρώνεται μέσα σε δευτερόλεπτα — χωρίς καν να ανταλλάσσονται κουβέντες.

Το κατάστημα που άλλοτε άνθιζε από αυθόρμητη κοινωνική επαφή έχει γίνει πλέον ήσυχο σημείο ανταλλαγής δίσκων φαγητού με χρήματα. Οι σερβιτόροι δεν λειτουργούν πια ως «ψυχολόγοι»· τα τραπέζια σπάνια χρησιμοποιούνται ως χώροι κοινωνικής συνεύρεσης ή άτυπα γραφεία. Η Αμερική του Frasier, του Norm και του Sam Malone φαίνεται να χάνεται.

Αλλαγή συνηθειών και η νέα κοινωνική απομόνωση

Τι συνέβη; Ο Thompson μίλησε με τον Rae Mosher, διευθυντή του μετασχηματισμένου μεξικανικού μπαρ, ο οποίος ερμηνεύει τις νέες συνήθειες των πελατών: δεν επιθυμούν αλληλεπίδραση· προτιμούν μια απλή, αποστειρωμένη πράξη κατανάλωσης στη ρουτίνα τους. Γιατί να τους βγάλεις από τη ζώνη άνεσής τους, από τις «φούσκες» κοινωνικής φοβίας και υπερσύνδεσης; Ας τους προσφέρουμε αυτό που θέλουν.

Ο Thompson διατυπώνει μια θεωρία: ένας αόρατος εχθρός —συνδυασμός πανδημίας, κινητών τηλεφώνων και γενικών τάσεων— μας ωθεί να περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο στα σπίτια μας, τα οποία έχουν γίνει καταφύγια άνεσης και ψυχαγωγίας. Έτσι ενισχύονται δύο τύποι σχέσεων: οι πολύ κοντινές (οικογένεια, στενοί φίλοι) και οι πολύ μακρινές (δεκάδες ή χιλιάδες διαδικτυακές επαφές). Αυτό που θυσιάζουμε είναι το ενδιάμεσο φάσμα των σχέσεων — γείτονες, συναδέλφους, σερβιτόρους, ανθρώπους που συναντάμε συχνά αλλά δεν ανήκουν στον στενό μας κύκλο.

Η σταδιακή διάβρωση αυτών των «ενδιάμεσων» σχέσεων εξηγεί γιατί πλέον ανταλλάσσουμε απλώς τυπικούς χαιρετισμούς με γνωστά πρόσωπα και γιατί όλο και περισσότεροι παίρνουμε τα γεύματα ή τα ποτά μας μόνοι — συντροφιά με το κινητό ή τον υπολογιστή. Αυτοί οι επιφανειακοί δεσμοί όμως είναι σημαντικοί για τη συνοχή της κοινωνίας. Σε χώρους όπως τα μπαρ γεννήθηκαν πολιτικά κόμματα, δημιουργήθηκαν φιλίες ή ρομαντικές σχέσεις — όλα αντίδοτα στη μοναξιά.

Η μοναξιά στις ΗΠΑ: Στατιστικά-σοκ

Για την Allie Volpe, ειδικό στην κοινωνική υγεία στο περιοδικό Vox, καμία γενιά Αμερικανών δεν έχει περάσει τόσο χρόνο μόνη της όσο η σημερινή. Κομβικό στοιχείο είναι ότι ένας στους τέσσερις Αμερικανούς τρώει μόνος κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα — αύξηση 53% από το 2003.

Η τάση αυτή είναι τόσο έντονη ώστε η Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας του ΟΗΕ αφιέρωσε ειδικό κεφάλαιο στο φαινόμενο. Συχνά τρώμε μόνοι επειδή το επιλέγουμε — ακόμη κι αν βρισκόμαστε στη «μοναχική πολυκοσμία» της ψηφιακής επικοινωνίας.

Αυτή η επιλογή έχει συνέπειες. Ο Jan-Emmanuel De Neve, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συντάκτης του δείκτη ευτυχίας, σημειώνει ότι υπάρχει «άμεση συσχέτιση ανάμεσα στη μοναξιά και τη δυστυχία». Η αυτοεπιβαλλόμενη μοναξιά μπορεί να φαίνεται βραχυπρόθεσμα ικανοποιητική αλλά τελικά οδηγεί σε συναισθηματική ανισορροπία.

Οι πιο ευτυχισμένες χώρες παγκοσμίως παραμένουν η Φινλανδία, η Δανία, η Ισλανδία και η Σουηδία — εκεί όπου η επιδημία μοναξιάς έχει προχωρήσει λιγότερο. Σύμφωνα με τον John Helliwell (έτερο συντάκτη του δείκτη), το ποσοστό των Φινλανδών που τρώνε σε παρέα αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια.

Ευτυχισμένες χώρες & ο ρόλος της κοινότητας

Η Φινλανδία ξεχωρίζει επίσης ως η χώρα όπου είναι πιο πιθανό να βρεις κάποιον να σου επιστρέψει το χαμένο πορτοφόλι σου. Όπως λέει ο Helliwell, ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας κάνει τους πολίτες πιο ευτυχισμένους αλλά δεν εγγυάται ότι θα δειπνήσεις μαζί με συναδέλφους ή ότι ένας άγνωστος θα σου επιστρέψει κάτι χαμένο· αυτά εξαρτώνται από την ύπαρξη ατόμων με αίσθημα κοινότητας.

Αυτό το στοιχείο —ο πλούτος και η συχνότητα των κοινωνικών επαφών— εξηγεί γιατί χώρες όπως η Costa Rica και το Μεξικό βρίσκονται για πρώτη φορά στην κορυφαία δεκάδα της ευτυχίας. Αντίθετα, οι ΗΠΑ έπεσαν στην 24η θέση κυρίως επειδή οι κάτω των 30 ετών (όσοι περνούν περισσότερο χρόνο στα social media) δηλώνουν λιγότερο ευτυχισμένοι από ποτέ.

Είναι δελεαστικό να πιστέψουμε ότι οι Κοσταρικανοί και οι Μεξικανοί είναι πιο ευτυχισμένοι επειδή τρώνε μαζί. Ωστόσο ο De Neve τονίζει πως η ευτυχία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες — οι απλοϊκές ερμηνείες δεν αρκούν.

Η μοναξιά στην Ιβηρική: Τι συμβαίνει στην Ισπανία;

Πώς μεταφράζεται αυτή η παγκόσμια τάση στην Ισπανία; Σε μια χώρα με 277.000 μπαρ, όπου κανείς δεν μένει μακριά από μια κρύα μπύρα, θα περίμενε κανείς περισσότερη κοινωνικότητα.

Όμως πρόσφατα δεδομένα (μελέτη της HSBC για το 2024) δείχνουν ότι οι Ισπανοί αισθάνονται σήμερα πιο μόνοι από ποτέ — κυρίως οι άνω των 65 ετών, κάτι που αποδίδεται στη μακροζωία της ισπανικής κοινωνίας. Το νέο στοιχείο είναι ότι πλέον ένας στους τέσσερις νέους αισθάνεται μοναξιά ή έντονη μοναξιά· τρεις στους τέσσερις δηλώνουν ότι γνωρίζουν κάποιον συνομήλικό τους που υποφέρει από ανεπιθύμητη μοναξιά.

Το φαινόμενο σχετίζεται συχνά με εμπειρίες διάκρισης ή bullying στο σχολείο· επίσης όσοι χρησιμοποιούν περισσότερο διαδίκτυο ή social media έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να νιώσουν μόνοι και να παραπονιούνται για έλλειψη «πραγματικών» σχέσεων.

Άλλα στοιχεία επιβεβαιώνουν την ίδια τάση: στην Ισπανία οι ενήλικοι χωρίς σύντροφο (20,68 εκατ.) ξεπερνούν πλέον τους παντρεμένους (20,1 εκατ.). Παρότι πολλοί βρίσκονται σε άτυπες σχέσεις, τα στοιχεία δείχνουν σαφή στροφή προς λιγότερες σταθερές συμβιώσεις.

Η διαρκής έρευνα νοικοκυριών της ισπανικής στατιστικής υπηρεσίας δείχνει ότι πάνω από 4.584.200 Ισπανοί ζουν μόνοι τους — κυρίως άνω των 65 ετών (25%), αλλά τα ποσοστά αυξάνονται σε όλες τις ηλικίες. Πολλοί δηλώνουν ότι έχουν περάσει σχεδόν όλη την ενήλικη ζωή τους μόνοι.

Mια νέα πραγματικότητα μοναξιάς;

Το καθοριστικό ίσως στοιχείο είναι το ποσοστό όσων τρώνε τακτικά μόνοι: πλέον ξεπερνά το 20%, πλησιάζοντας τα αμερικανικά επίπεδα (25%). Μπορεί να έχουν περάσει 43 χρόνια από την έκδοση του The Invention of Solitude του Paul Auster, όμως στη σημερινή υπερσυνδεδεμένη πραγματικότητα επανακαθορίζουμε τη μοναξιά — ακόμη κι εκεί όπου υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες μπαρ.

Πηγή: elpais.com