Guardian: Γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας είναι άκρως ελκυστικές και ίσως “απαραίτητες” εν μέσω πανδημίας

Με την ψευδή πληροφόρηση γύρω από τον κοροναϊό να αποτελεί τη νέα νομοτέλεια και τη διάδοση, κυρίως μέσω των social media, θεωριών συνωμοσίας που συνδέουν τον νέο κοροναϊό με το 5G ή κινεζικά εργαστήρια, ο Guardian επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα γιατί τα fake news ή οι διαστρεβλωμένες ειδήσεις είναι τόσο ελκυστικές και συχνά φαίνεται να επικρατούν έναντι της έγκυρης πληροφόρησης.

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Ντάνιελ Τζόλι, οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν μια κοινή βάση: την ύπαρξη μιας παντοδύναμης ομάδας ανθρώπων που καταστρώνει σχέδια που αποσκοπούν σε ίδιον όφελος. Από την άλλη, κάποια fake news μπορεί απλώς να είναι προϊόν κακής πληροφόρησης δίχως να υπάρχει ιδιοτέλεια πίσω από αυτά.

Ωστόσο, όπως λέει ο ίδιος, συχνά τα fake news και η διάδοση θεωριών συνωμοσίας έχει απώτερο στόχο τη στοχοποίηση ομάδων και την εκτόξευση κατηγοριών για «λανθασμένες» επιλογές, απόψεις ή εν προκειμένω, για την μετάδοση του ιού.

Στο ερώτημα γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας είναι τόσο ελκυστικές, ο Τζόλι απαντά ότι η διάδοση των θεωριών αυτών κορυφώνεται σε στιγμές κρίσεων και οι άνθρωποι έχουν την τάση να νιώθουν πως έχουν τον έλεγχο, ότι είναι βέβαιοι για κάτι, τη στιγμή που η αβεβαιότητα και ο φόβος κυριαρχούν.

Yιοθετώντας την βεβαιότητα για παράδειγμα ότι ο ιός προέρχεται από κινεζικό εργαστήριο, κάποιος νιώθει ότι έχει την γνώση άρα και τη σιγουριά για το τι διαδραματίζεται γύρω του, ωστόσο πρόκειται για μια αίσθηση τελείως στιγμιαία καθώς στη συνέχεια εντείνεται η έλλειψη εμπιστοσύνης σε οτιδήποτε.

Όπως λέει ο Τζόλι, ο Covid 19 δεν είναι η μοναδική αιτία εμφάνισης των θεωριών
συνομωσίας, το ίδιο είχε και γίνει και το 2015 με τον ιό Ζίκα, που μεταδίδεται
από τα κουνούπια. Και τότε, οι θεωρίες έδιναν και έπαιρναν, με κάποιους να
υποστηρίζουν πως πρόκειται για έναν κατασκευασμένο ιό, πως προέρχεται από μεταλλαγμένα
κουνούπια κ.ο.κ.

«Ο κόσμος είναι ένα χαοτικό μέρος. Το να έχεις μια απτή,
υπαρκτή ομάδα ανθρώπων που μπορείς να κατηγορήσεις για αυτό που συμβαίνει είναι
παρηγορητικό», λέει ο Τζόλι.

Στην ερώτηση αν τα social media παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοσή τους, ο Τζόλι απαντά ότι δεν υπάρχουν δεδομένα που να στηρίζουν την άποψη ότι η ύπαρξή τους οφείλεται στο internet. Ωστόσο, ο ρυθμός και η ταχύτητα διάδοσής τους οφείλεται σε ένα μεγάλο βαθμό στα social media.

Πώς όμως μπορεί κάποιος να καταπολεμήσει τις θεωρίες συνωμοσίας;

Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση σε αυτό το ερώτημα λέει ο Τζόλι, αφού η θεωρία που υιοθετεί κάποιος είναι η αλήθεια του.

Θα μπορούσε η απαγόρευση διάδοσής τους να βοηθήσει;

Μάλλον όχι, απαντά ο Τζόλι, καθώς μια απαγόρευση θα ενίσχυε την πεποίθηση κάποιου ότι υπάρχει προσπάθεια συγκάλυψης κάποιων «γεγονότων».

Το κλειδί σύμφωνα με τον Τζόλι, είναι η ενθάρρυνση των χρηστών τόσο να θέτουν ερωτήματα αλλά και η αξιολόγηση των απαντήσεων μέσω της κριτικής σκέψης. Άρα, η παροχή ενός πλαισίου που ενισχύει την κριτική σκέψη, μπορεί σταδιακά να οδηγήσει στην απόρριψη των θεωριών συνωμοσίας.  

Επίσης, η παράθεση των πραγματικών στοιχείων είναι σημαντική, ωστόσο συνήθως η πληροφόρηση που προέρχεται από πηγές κοντά στις κυβερνήσεις αντιμετωπίζεται με μεγάλο σκεπτικισμό και έλλειψη εμπιστοσύνης.

Δημοσιογραφική επιμέλεια Έλενα Καραμαγκάλη