Ομάδα Βάγκνερ: Πώς δρουν οι κρυφοί στρατιώτες του Πούτιν – Η επεκτατική πολιτική των Ρώσων και τα βασανιστήρια

Η αναζωπύρωση της ένστασης στην Αφρική έχει οδηγήσει σε αύξηση των προσλήψεων μισθοφόρων. Η διασημότερη ομάδα είναι ίσως η Ομάδα Βάγκνερ, ένα «σκιώδες» δίκτυο που συνδυάζει τη στρατιωτική δύναμη με τα επιχειρηματικά και στρατηγικά συμφέροντα, την ώρα που οι φιλοδοξίες της Ρωσίας για την Αφρική διευρύνονται.

Όπως αναφέρουν οι New York Times, οι μαχητές της Βάγκνερ έχουν συμμετάσχει ενεργά στους πολέμους του Μάλι, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, της Μοζαμβίκης και της Λιβύης. Συμμαχούν με αντιμαχόμενους ηγέτες και διοικητές πολιτοφυλακών που μπορούν να πληρώσουν για τις υπηρεσίες τους σε μετρητά ή με παραχωρήσεις εξόρυξης για πολύτιμα ορυκτά, όπως ο χρυσός, τα διαμάντια και το ουράνιο, ενώ έχουν κατηγορηθεί για βασανιστήρια, δολοφονίες αμάχων και άλλες καταχρήσεις.

Η ομάδα Βάγκνερ λειτουργεί μέσω ενός εκτεταμένου ιστού εικονικών εταιριών, και παίρνει μέρος σε επιχειρήσεις που υποστηρίζονται από το Κρεμλίνο σε πολλές αφρικανικές χώρες. Παρεμβαίνει στην πολιτική, στηρίζει τους ολιγάρχες και ενορχηστρώνει εκστρατείες ψηφιακής προπαγάνδας. Δωρίζει τρόφιμα στους φτωχούς και παράγει ακόμη και ταινίες δράσης στην Αφρική, ενώ έχει διοργανώσει ακόμη και διαγωνισμό ομορφιάς.

Το Κρεμλίνο από την άλλη αρνείται οποιαδήποτε σχέση με την ομάδα Βάγκνερ. Όμως, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, καθώς και οι περισσότεροι ειδικοί, λένε ότι αποτελεί ένα ανεπίσημο εργαλείο της ρωσικής εξουσίας – ένας φθηνός και αμφισβητούμενος τρόπος για τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να επεκτείνει την εμβέλειά του, να ενισχύσει το ταμείο του ενάντια στις κυρώσεις της Δύσης και να επεκτείνει την επιρροή του σε μία ήπειρο, όπου η συμπάθεια για τη Ρωσία παραμένει σχετικά υψηλή, όπως σημειώνουν στο ρεπορτάζ τους οι New York Times.

«Είναι ένα παιχνίδι εξουσίας από τη Ρωσία», δήλωσε η Πωλίν Μπαξ, Αναπληρώτρια Διευθύντρια της Διεθνούς Ομάδας Κρίσεων στην Αφρική. «Μέσω της Βάγκνερ, θέλει να δει σε ποιο βαθμό μπορεί να εξαπλώσει την επιρροή της στην Αφρική. Νομίζω ότι τα αποτελέσματα εξέπληξαν πολλούς ανθρώπους».

Πώς πήρε το όνομά της η Βάγκνερ και πώς πήγε στην Αφρική

Η Βάγκνερ εμφανίστηκε κατά την πρώτη επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία το 2014, όταν οι μισθοφόροι της πολέμησαν μαζί με τους φιλορώσους αυτονομιστές στο Ντονμπάς. Διοικητής ήταν ο Ντμίτρι Ούτκιν, ένας απόστρατος διοικητής των Ρωσικών Ειδικών Δυνάμεων που λέγεται ότι ήταν γοητευμένος από την ιστορία και την κουλτούρα των Ναζί.

Το όνομα της ομάδας και το στρατιωτικό διακριτικό σήμα του Ούτκιν, προέρχονται από το συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ, τον αγαπημένο του Χίτλερ. Μερικοί από τους μαχητές της ομάδας μάλιστα μοιράζονται αυτή την ιδεολογία: Αρχαία σκανδιναβικά σύμβολα που προτιμούν οι λευκοί εξτρεμιστές έχουν φωτογραφηθεί σε εξοπλισμό της Βάγκνερ στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Η ομάδα επεκτάθηκε στη Συρία το 2015, επιφορτισμένη με την ενίσχυση του Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ και την κατάσχεση κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως δήλωσαν Αμερικανοί αξιωματούχοι. Το 2016 επίσης, ο Πούτιν απένειμε στον Ούτκιν στρατιωτικές τιμές σε συμπόσιο στο Κρεμλίνο. Ένα χρόνο αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις στον Ούτκιν για τις δραστηριότητές του με τη Βάγκνερ.

Η ομάδα στράφηκε στην Αφρική το 2017 υπό την προφανή καθοδήγηση του Γεβγένι Πριγκόζιν, ενός Ρώσου μεγιστάνα γνωστού ως «σεφ του Πούτιν».

Όπως ο Πούτιν, ο Γεβγένι Πριγκόζιν κατάγεται από την Αγία Πετρούπολη, όπου κάποτε διατηρούσε ένα πάγκο με χοτ-ντογκ, πριν δημιουργήσει μια επιχείρηση κέτερινγκ που ευημερούσε με επικερδή συμβόλαια στο Κρεμλίνο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες του απήγγειλαν κατηγορίες το 2018 για χρηματοδότηση ρωσικών ομάδων τρολ που κατηγορήθηκαν για ανάμιξη στις προεδρικές εκλογές του 2016.

Στην Αφρική, η Βάγκνερ άρχισε να συμβουλεύει παραπαίοντες δικτάτορες, να διεξάγει εκστρατείες παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να αναπτύσσει ομάδες ψεύτικων εκλογικών παρατηρητών, σύμφωνα με δυτικούς αξιωματούχους, ειδικούς και ερευνητές των Ηνωμένων Εθνών. Εταιρίες που συνδέονται με τον Πριγκόζιν διαχειρίζονταν ακόμη ορυχεία χρυσού και διαμαντιών.

Ο ίδιος αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με τη Βάγκνερ και αμφισβήτησε ακόμη και την ύπαρξη της ομάδας. «Πρόκειται για μύθο», απάντησε σε σχετική ερώτηση.

Πού δρα η Βάγκνερ

Μία από τις πρώτες εισβολές της Βάγκνερ στη συγκεκριμένη ήπειρο ήταν μια καταστροφή.

Το 2019 ανέπτυξε 160 περίπου μαχητές στην πλούσια σε φυσικό αέριο μουσουλμανική, στην πλειονότητά της, περιοχή Κάπο Ντελγκάδο, στη Βόρεια Μοζαμβίκη. Αλλά λίγες εβδομάδες αργότερα, αντάρτες της τοπικής θυγατρικής του Ισλαμικού Κράτους σκότωσαν τουλάχιστον επτά στρατιώτες της Βάγκνερ, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους. Λίγους μήνες αργότερα, οι Ρώσοι αποχώρησαν.

Η Βάγκνερ φάνηκε να μαθαίνει από αυτά τα λάθη στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, όπου έφτασε το 2018, για να προστατεύσει τον πολιορκημένο της πρόεδρο, Φοστέν-Αρσάνζ Τουαντερά. Μετά την εκπαίδευση των τοπικών δυνάμεων ασφαλείας, βοήθησε το στρατό να αποκρούσει μία μεγάλη ισλαμική επίθεση στις αρχές του 2021.

Αλλά αυτά τα μέτρια κέρδη είχαν υψηλό κόστος: οι ερευνητές των Ηνωμένων Εθνών διαπίστωσαν ότι οι δυνάμεις της Βάγκνερ σκότωσαν αμάχους, λεηλάτησαν σπίτια και πυροβόλησαν πιστούς σε ένα τζαμί. Οι επικριτές σημείωσαν ότι η επιχείρηση επικεντρώθηκε σε περιοχές, όπου οι εταιρίες του Πριγκόζιν εξορύσσουν διαμάντια.

Στη Λιβύη, οι μαχητές της Βάγκνερ υποστήριξαν μια αποτυχημένη επίθεση στην πρωτεύουσα, την Τρίπολη, το 2019 από τον Χαλίφα Χάφταρ, έναν διψασμένο για εξουσία διοικητή. Χιλιάδες μαχητές της Βάγκνερ παρέμειναν σταθμευμένοι σε τέσσερις βάσεις σε ολόκληρη τη Λιβύη, κυρίως κοντά στα κοιτάσματα πετρελαίου της χώρας, υποστηρίζουν Δυτικοί αξιωματούχοι και αναλυτές.

Στο Σουδάν, η Βάγκνερ έλαβε παραχωρήσεις εξόρυξης χρυσού και προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να σώσει τον αυταρχικό ηγέτη της χώρας, τον Πρόεδρο Ομάρ Χασάν ελ-Μπεσίρ, ο οποίος ανετράπη τον Απρίλιο του 2019.

Σήμερα ο κύριος Σουδανός εταίρος της Βάγκνερ είναι ο στρατηγός Μοχάμεντ Χαμντάν, ένας ισχυρός παραστρατιωτικός διοικητής που «πέταξε» στη Μόσχα την παραμονή του πολέμου στην Ουκρανία για συναντήσεις με ανώτερους Ρώσους αξιωματούχους.

Ίσως η πιο αμφιλεγόμενη επιχείρηση της Βάγκνερ ωστόσο είναι στο Μάλι, όπου οι δυνάμεις της έφτασαν το Δεκέμβριο του 2021 εν μέσω αυτού που το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ χαρακτήρισε «ένα μπαράζ στοχευμένης παραπληροφόρησης, για να κρύψει την άφιξη και τις δραστηριότητές της». Οι μαχητές της εντάχθηκαν γρήγορα στον αγώνα κατά των ισλαμιστών ανταρτών.

Τι είναι η ουσιαστικά Ομάδα Βάγκνερ;

Η ομάδα δεν είναι εγγεγραμμένη ως νομική οντότητα πουθενά στον κόσμο, και οι μισθοφόροι παραμένουν παράνομοι σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία.

Σύμφωνα με αναλυτές, η Βάγκνερ είναι μία «δύναμη μεσολάβησης» του Υπουργείου Άμυνας της Ρωσίας. Η σκιώδης ύπαρξή της επιτρέπει στο Κρεμλίνο να μειώσει τις απώλειες του στο πεδίο της μάχης και να αποστασιοποιηθεί από τις φρικαλεότητες που διαπράττουν οι μαχητές της Βάγκνερ.

Μερικοί από τους μαχητές φαίνεται να έχουν στρατολογηθεί από τη Συρία και τη Λιβύη, σύμφωνα με το Πεντάγωνο. Η Ρωσία φαίνεται να έχει χρησιμοποιήσει μισθοφόρους από αυτές τις χώρες, για να ενισχύσει τα στρατεύματά της στα ανατολικά της Ουκρανίας λόγω της εμπειρίας τους να πολεμούν στην περιοχή του Ντονμπάς τα τελευταία οκτώ χρόνια.
Κάτι περισσότερο από μισθοφόροι

Εκτός από την έμμισθη παροχή όπλων, η Ρωσία προσπάθησε να διαμορφώσει την πολιτική 10 τουλάχιστον αφρικανικών χωρών με εκστρατείες κοινωνικής δικτύωσης και πολιτικής επιρροής.

Πέρυσι, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ προσδιόρισε αυτό που αποκάλεσε «εταιρεία-βιτρίνα για τις επιχειρήσεις επιρροής του Πριγκόζιν στην Αφρική», που ανέφερε ότι είχε χρηματοδοτήσει ψεύτικες αποστολές παρακολούθησης στη Ζιμπάμπουε, τη Μαδαγασκάρη, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Νότια Αφρική και τη Μοζαμβίκη.

Η Βάγκνερ μάχεται, επίσης, μέσω της λαϊκής κουλτούρας. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, οι εταιρίες του Πριγκόζιν χρηματοδότησαν ένα διαγωνισμό ομορφιάς, χρηματοδότησαν έναν ραδιοφωνικό σταθμό και πέρυσι κυκλοφόρησαν μία ταινία, την «Touriste», που δοξάζει τις ενέργειες των μισθοφόρων της Βάγκνερ στη χώρα αυτή.

Η ανταμοιβή για τον Πούτιν

Ο Πούτιν σηματοδότησε τις φιλοδοξίες του για τη Ρωσία στην Αφρική σε μία Σύνοδο Κορυφής Αφρικανών ηγετών στο Σότσι το 2019, όταν χαρακτήρισε την ήπειρο ως τόπο «σημαντικών ευκαιριών» για το Κρεμλίνο.

Αυτή η επέκταση είναι μέρος της ευρύτερης επιθυμίας του Πούτιν να αποκαταστήσει τη Ρωσία ως μεγάλη δύναμη, λένε οι αναλυτές, φέρνοντάς τον εν μέρει εναντίον της Κίνας, της Τουρκίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και άλλων χωρών που αγωνίζονται για μία θέση στην Αφρική, καθώς η δυτική επιρροή φθίνει.

Ορισμένοι Αφρικανοί ηγέτες ελκύονται από τη Μόσχα με τα όπλα: η Ρωσία έχει γίνει ο μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων στην Αφρική. Αλλά ο Πούτιν αξιοποιεί, επίσης, βαθιά ιστορικά και πολιτικά ρεύματα.

Πολλά αφρικανικά έθνη ήταν απρόθυμα να συμμετάσχουν στην καταδίκη της Δύσης για την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία — μερικά λόγω των παρατεταμένων συμπαθειών του Ψυχρού Πολέμου, αλλά πολλά άλλα από απογοήτευση με αυτό που βλέπουν ως Δυτική περιφρόνηση για την Αφρική.

Στη Δυτική Αφρική, η Ρωσία εκμεταλλεύεται ένα αυξανόμενο κύμα αντιγαλλικών συναισθημάτων σε χώρες όπως το Μάλι, όπου η άφιξη των πρακτόρων της Βάγκνερ οδήγησε σε αποχώρηση Γάλλων στρατιωτών και διπλωματών φέτος. Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στη Μπουρκίνα Φάσο έγινε δεκτό από διαδηλωτές που κρατούσαν ρωσικές σημαίες. Και στο Καμερούν, αξιωματούχοι υπέγραψαν μία αμυντική συμφωνία με τη Ρωσία τον Απρίλιο, την οποία ορισμένοι θεώρησαν ως πιθανό πρόδρομο για μία ανάπτυξη της Βάγκνερ.

Μία δεύτερη Σύνοδος Κορυφής Ρωσίας-Αφρικής έχει προγραμματιστεί για το Νοέμβριο. Αυτήν τη φορά, ο προτεινόμενος χώρος είναι η πατρίδα του Πούτιν, η Αγία Πετρούπολη, η οποία τυγχάνει να είναι και η βάση των επιχειρήσεων του Πριγκόζιν.