Ανάλυση: Τι σημαίνει η επανεμφάνιση Ζαλούζνι, για την επόμενη μέρα στην Ουκρανία

Η δημόσια επανεμφάνιση του Βαλέρι Ζαλούζνι δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε ουδέτερη. Ο πρώην αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, νυν πρέσβης στο Ηνωμένο Βασίλειο και ενδεχομένως υποψήφιος για την Προεδρία της Ουκρανίας, επέλεξε ένα ιδιαίτερα φορτισμένο πολιτικά και κοινωνικά πλαίσιο για να μιλήσει: ένα φόρουμ αφιερωμένο στους βετεράνους ως νέο πολιτικό υποκείμενο στη μεταπολεμική Ουκρανία. Εκεί, μακριά από το μέτωπο αλλά όχι από τον πόλεμο, έθεσε δημόσια ένα θέμα που μέχρι σήμερα αποφεύγεται συστηματικά από την ουκρανική ηγεσία: τον κίνδυνο εσωτερικής αποσταθεροποίησης και εμφύλιας σύγκρουσης μετά τη λήξη των εχθροπραξιών.

Σπύρος Σιδέρης

Και πίσω από τις προειδοποιήσεις του, πολλοί διαβάζουν ένα πιο βαθύ, σχεδόν υπόγειο μήνυμα: ότι ο πόλεμος, όπως εξελίσσεται, δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον χωρίς σοβαρό εσωτερικό κόστος.

Ο Ζαλούζνι μίλησε με τη γλώσσα του στρατιωτικού που γνωρίζει όχι μόνο το πεδίο της μάχης, αλλά και τις κοινωνικές συνέπειες της. Περιέγραψε ένα εφιαλτικό σενάριο στο οποίο αποστρατευμένοι στρατιώτες, επιστρέφοντας από το μέτωπο σε μια χώρα με οικονομική κατάρρευση, ανεργία, έλλειψη στέγης και κοινωνικής αποκατάστασης, βρίσκονται εκτεθειμένοι σε προκλήσεις, εγκληματικότητα και «εύκολο χρήμα». Άνθρωποι με πολεμική εμπειρία και όπλα, όπως τόνισε, είναι εξαιρετικά ευάλωτοι σε τέτοιες συνθήκες.

Δεν πρόκειται για θεωρητική ανάλυση. Ο Ζαλούζνι επικαλέστηκε ιστορικά προηγούμενα, από τη μεταπολεμική Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως το σοβιετικό τραύμα του Αφγανιστάν και τα «άγρια 90s». Το μήνυμα ήταν σαφές: χωρίς σχέδιο επανένταξης, οι βετεράνοι μπορούν να μετατραπούν από πυλώνας εθνικής άμυνας σε παράγοντα αποσταθεροποίησης. Και τότε, όπως προειδοποίησε ανοιχτά, ο κίνδυνος δεν θα είναι μόνο κοινωνικός, αλλά πολιτικός και υπαρξιακός για το κράτος, ακόμη και με τη μορφή εμφυλίου πολέμου.

• Η παρέμβαση αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος αν ιδωθεί στο ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο. Ο Ζαλούζνι δεν είναι πλέον απλώς ένας απόστρατος στρατηγός. Είναι εν δυνάμει πολιτικός παίκτης. Δημοσκοπήσεις του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου δείχνουν ότι μια υποθετική πολιτική δύναμη υπό την ηγεσία του θα ερχόταν πρώτη, με ποσοστά κοντά στο 20%, ξεπερνώντας τόσο την «Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη» του Πέτρο Ποροσένκο όσο και τον κυβερνητικό μπλοκ του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος εμφανίζεται να υποχωρεί επικίνδυνα σε επίπεδα πολιτικής επιρροής.

Την ίδια στιγμή, δυτικά μέσα ενημέρωσης και διπλωματικές πηγές μιλούν για σενάρια «χρυσής εξορίας» του Ζελένσκι στο Λονδίνο μετά από μια ενδεχόμενη κατάπαυση πυρός. Σύμφωνα με αυτά, η αποχώρηση του σημερινού προέδρου θα συνοδευόταν από ευρωπαϊκές εγγυήσεις, οικονομική βοήθεια και ειρηνευτική παρουσία. Είτε πρόκειται για διαρροές είτε για δοκιμή αντιδράσεων, το γεγονός ότι τέτοια σενάρια κυκλοφορούν δείχνει πως η μεταπολεμική πολιτική τάξη πραγμάτων στην Ουκρανία βρίσκεται ήδη υπό διαμόρφωση.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό, τα λόγια του Ζαλούζνι αποκτούν διπλή ανάγνωση. Επισήμως, είναι μια προειδοποίηση για την ανάγκη κρατικής μέριμνας προς τους βετεράνους. Ανεπισήμως, μοιάζουν με έμμεση κριτική στη στρατηγική της διαρκούς πολεμικής συνέχισης, χωρίς σαφή ορίζοντα λήξης. Όταν μιλά για το ότι «ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει, αλλά κάποιοι μας έκαναν ήδη εχθρούς», αφήνει να εννοηθεί πως η κοινωνική συνοχή διαβρώνεται πριν καν πέσουν τα όπλα.

• Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν ο Ζαλούζνι ζητά ανοιχτά τον τερματισμό του πολέμου. Δεν το κάνει. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν προετοιμάζει το έδαφος για μια πολιτική μετάβαση, στην οποία ο τερματισμός της σύγκρουσης θα παρουσιαστεί όχι ως ήττα, αλλά ως αναγκαία επιλογή εθνικής επιβίωσης. Σε αυτό το αφήγημα, οι βετεράνοι δεν είναι απλώς κοινωνική ομάδα· είναι πολιτικός καταλύτης.

Η Ουκρανία, όπως φαίνεται, δεν βαδίζει μόνο προς το τέλος ενός πολέμου, όποτε κι αν αυτό έρθει. Βαδίζει προς μια εσωτερική αναμέτρηση για το ποιος θα καθορίσει τη μεταπολεμική της ταυτότητα. Και σε αυτή τη μάχη, ο Βαλέρι Ζαλούζνι δεν μιλά πια μόνο ως στρατιωτικός. Μιλά σαν κάποιος που γνωρίζει ότι η επόμενη σύγκρουση μπορεί να μην δοθεί στα χαρακώματα, αλλά στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας.