Αργή μετατόπιση της παγκόσμιας γεωπολιτικής -Ο νέος άξονας Ριάντ–Τεχεράνης–Πεκίνου

Την ώρα που η Μέση Ανατολή βυθίζεται σε μια πολλαπλή κρίση – από τον πόλεμο στη Γάζα και την ένταση σε Λίβανο και Συρία, έως τη βαθιά ρήξη ανάμεσα στη Δύση και ένα σημαντικό τμήμα του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου – η τριμερής προσέγγιση Σαουδικής Αραβίας – Ιράν – Κίνας αποκτά βαρύνουσα γεωπολιτική σημασία. Η πρόσφατη συνεδρίαση της κοινής τριμερούς επιτροπής στην Τεχεράνη δεν ήταν απλώς μία ακόμη διπλωματική συνάντηση ρουτίνας.

Σπύρος Σιδέρης

Ήταν ένα μήνυμα ότι διαμορφώνεται, έστω σταδιακά, ένας νέος άξονας συνεργασίας που αμφισβητεί ευθέως την παραδοσιακή αρχιτεκτονική ισχύος στη Μέση Ανατολή και επανατοποθετεί την Κίνα ως ρυθμιστικό παίκτη σε μια περιοχή όπου μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Πίσω από τις ανακοινώσεις για «εμβάθυνση της συνεργασίας» κρύβεται μια δοκιμαστική απόπειρα οικοδόμησης ενός πολυπολικού κόσμου, στον οποίο ο ενεργειακός πλούτος, οι περιφερειακές συγκρούσεις και οι νέες οικονομικές διασυνδέσεις διαπλέκονται σε ένα περίπλοκο γεωπολιτικό παζλ.

Η τριμερής στην Τεχεράνη και το μήνυμα προς τη Δύση

Η τρίτη συνεδρίαση της κοινής σαουδαραβο-σινο-ιρανικής επιτροπής, που πραγματοποιήθηκε στην ιρανική πρωτεύουσα, είχε σαφή πολιτική και συμβολική διάσταση. Υπό την προεδρία του Ιρανού υφυπουργού Εξωτερικών Ματζίντ Ταχτ Ραβαντζί, με τη συμμετοχή του Σαουδάραβα υφυπουργού Εξωτερικών Ουαλίντ αλ-Χαρίτζι και του Κινέζου υφυπουργού Εξωτερικών Μιάο Ντιγιού, οι τρεις χώρες επιβεβαίωσαν τη βούλησή τους να διευρύνουν τη συνεργασία σε οικονομικό, πολιτικό και περιφερειακό επίπεδο.
Η κοινή έκκληση για άμεση παύση των ισραηλινών επιθέσεων σε Παλαιστίνη, Λίβανο και Συρία, καθώς και η καταδίκη των παραβιάσεων της ιρανικής εδαφικής ακεραιότητας, δεν ήταν μια τυπική διπλωματική διατύπωση. Αντίθετα, αποτέλεσε σαφή πολιτική τοποθέτηση, η οποία διαφοροποιείται ανοιχτά από τη στάση πολλών δυτικών κυβερνήσεων και ενισχύει τη στρατηγική αφήγηση του Πεκίνου περί «πολυπολικού κόσμου» και εναλλακτικών κέντρων ισχύος.

Η Συμφωνία του Πεκίνου ως γεωπολιτική τομή

Στον πυρήνα αυτής της νέας δυναμικής βρίσκεται η Συμφωνία του Πεκίνου, με την οποία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν αποκατέστησαν τις διπλωματικές τους σχέσεις. Δεν πρόκειται απλώς για μια επαναπροσέγγιση δύο παραδοσιακών αντιπάλων. Πρόκειται για μια βαθιά γεωπολιτική μετατόπιση, όπου η Κίνα εμφανίζεται ως αξιόπιστος διαμεσολαβητής, σε αντίστιξη με τη φθίνουσα επιρροή των ΗΠΑ.
Η επιμονή Ριάντ και Τεχεράνης στην πλήρη εφαρμογή της συμφωνίας, με αναφορές στον Χάρτη του ΟΗΕ, τον Χάρτη του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας και τις αρχές του διεθνούς δικαίου, λειτουργεί ως προσπάθεια θεσμοποίησης μιας νέας περιφερειακής ισορροπίας. Για το Ριάντ, η αποκλιμάκωση με την Τεχεράνη μειώνει το κόστος ασφάλειας και επιτρέπει συγκέντρωση στην οικονομική αναδιάρθρωση του Vision 2030. Για την Τεχεράνη, η προσέγγιση περιορίζει τη διεθνή απομόνωση, ανοίγει οικονομικά κανάλια και ενισχύει τη διαπραγματευτική της ισχύ τόσο απέναντι στη Δύση όσο και απέναντι στη Μόσχα και το Πεκίνο.

Ο ρόλος της Κίνας: από οικονομικός εταίρος σε πολιτικό εγγυητή

Η Κίνα δεν κρύβει πλέον τις φιλοδοξίες της. Από απλός εμπορικός εταίρος και αγοραστής ενέργειας, εξελίσσεται σε πολιτικό εγγυητή σταθερότητας. Η διαρκής επιβεβαίωση της στήριξής της στην εφαρμογή της Συμφωνίας του Πεκίνου και η προθυμία της να συνοδεύσει πολιτικά τη διαδικασία δείχνουν ότι το Πεκίνο επενδύει στρατηγικά στη Μέση Ανατολή ως κρίσιμο κόμβο του Νέου Δρόμου του Μεταξιού και της ευρύτερης πρωτοβουλίας Belt and Road.
Σε αντίθεση με τη Δύση, η Κίνα προβάλλει ένα μοντέλο συνεργασίας χωρίς δημόσιες παρεμβάσεις σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής ή ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το αφήγημα αυτό, περί «αμοιβαίου σεβασμού» και μη ανάμιξης, βρίσκει ευήκοα ώτα σε πολλές περιφερειακές δυνάμεις που νιώθουν ότι έχουν «κουραστεί» από την επιτήρηση και τις προϋποθέσεις της δυτικής διπλωματίας.

Οικονομία, θρησκεία και η “χαμηλή πολιτική” της προσέγγισης

Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε και στην πρόοδο των προξενικών υπηρεσιών. Τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν, με περισσότερους από 85.000 Ιρανούς προσκυνητές στο χατζ και πάνω από 210.000 προσκυνητές στην ούμρα το 2025, δεν είναι απλώς στατιστικές γραμμές σε ένα ανακοινωθέν. Αποτελούν ένδειξη εξομάλυνσης σε κοινωνικό επίπεδο, κάτι που ιστορικά λειτουργεί ως μηχανισμός αποσυμπίεσης των πολιτικών εντάσεων.
Παράλληλα, η ενίσχυση της συνεργασίας σε εκπαιδευτικό, πολιτιστικό, ερευνητικό και επικοινωνιακό επίπεδο εντάσσεται στη λεγόμενη «χαμηλή πολιτική» (low politics), η οποία συχνά προηγείται και προετοιμάζει το έδαφος για πιο σύνθετες γεωπολιτικές συμφωνίες. Όταν πανεπιστήμια, think tanks, ΜΜΕ και πολιτιστικοί φορείς αρχίζουν να χτίζουν σταθερούς διαύλους, η πολιτική κορυφή αποκτά πρόσθετα εργαλεία διαχείρισης κρίσεων.

Η Υεμένη ως τεστ αξιοπιστίας του νέου άξονα

Η κοινή επαναβεβαίωση της στήριξης σε μια πολιτική λύση στην Υεμένη, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, αποτελεί ίσως το πιο κρίσιμο τεστ της τριμερούς σύμπλευσης. Η Υεμένη υπήρξε για χρόνια πεδίο έμμεσης αντιπαράθεσης ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Ιράν, με τεράστιο ανθρωπιστικό κόστος και βαθύ αποτύπωμα στην περιφερειακή ασφάλεια.
Εάν η νέα προσέγγιση οδηγήσει σε ουσιαστική αποκλιμάκωση και σε μια βιώσιμη πολιτική διαδικασία, τότε ο άξονας Ριάντ – Τεχεράνης – Πεκίνου θα έχει αποδείξει στην πράξη τη στρατηγική του αξία. Αν, αντίθετα, η Υεμένη παραμείνει «παγωμένη σύγκρουση» με περιοδικές εκρήξεις βίας, θα καταδειχθούν και τα όρια της τριμερούς επιρροής.

Μια νέα περιφερειακή εξίσωση και το μήνυμα προς τη Δύση

Η δυναμική που αναπτύσσεται δεν ισοδυναμεί ακόμη με πλήρη στρατηγική συμμαχία. Συνιστά όμως ένα ρεαλιστικό πείραμα πολυπολικότητας, όπου οι περιφερειακοί δρώντες αναζητούν μεγαλύτερη αυτονομία κινήσεων και εναλλακτικά κέντρα ισχύος. Για τη Μέση Ανατολή, αυτό μπορεί να σημαίνει λιγότερη ευθεία πόλωση και περισσότερη διαπραγμάτευση, με πολλαπλούς μεσολαβητές και αλληλεξαρτήσεις.
Για τη Δύση, η ανάδυση του άξονα Σαουδικής Αραβίας – Ιράν – Κίνας είναι μια σαφής ένδειξη ότι το μεταπολεμικό μονοπώλιο επιρροής φθίνει, και ότι η περιοχή δεν αντιμετωπίζει πλέον τις ΗΠΑ ως τον μοναδικό αναντικατάστατο εγγυητή ασφαλείας.

Ο άξονας αυτός δεν αλλάζει από μόνος του τον κόσμο. Δείχνει όμως προς ποια κατεύθυνση κινείται: προς έναν πολυπολικό γεωπολιτικό χάρτη, όπου η ισχύς δεν κατανέμεται γραμμικά, αλλά μέσα από σύνθετες, συχνά αντιφατικές, συμμαχίες και ισορροπίες. Και σε αυτό το νέο τοπίο, η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και η Κίνα στέλνουν το μήνυμα ότι σκοπεύουν να βρίσκονται στο τραπέζι όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις – όχι απλώς στο μενού.