Ρεπορτάζ libre- #StolenMemory: Αναζητώντας Έλληνες θύματα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης-Η συγκλονιστική ιστορία του Γιώργου Χανά
Οι ιστορίες των ανθρώπων που βρέθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, είναι εκατομμύρια. Η κάθε μία ιστορία έχει κάτι ξεχωριστό να πει για όσα βίωσαν οι άνθρωποι αυτοί. Και κάποιες από αυτές αφορούν Έλληνες. Την περασμένη Παρασκευή σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά εκδήλωση που έγινε στο Μουσείο της Ακρόπολης, ήρθε στο φως η ιστορία ενός Έλληνα αντιστασιακού, του Γεωργίου Χανά, που από ένα μικρό σπίτι του Πειραιά κατέληξε σ’ ένα ναζιστικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας.
Για να γίνει όμως γνωστή η ιστορία του Γεωργίου Χανά, έπρεπε να ενωθούν πολλές και διαφορετικές πρωτοβουλίες ανθρώπων.
Κυρίαρχος ήταν ο ρόλος των αρχείων Arolsen, μιας υπηρεσίας που κατέχει και διαχειρίζεται το Αρχείο των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, και των αναζητήσεων που έγιναν μεταπολεμικά για τον εντοπισμό θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Τα αρχεία Arolsεn εδρεύουν στην πόλη Bad Arolsen της Γερμανίας. Τα θύματα των Ναζί και οι οικογένειές τους λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τον εγκλεισμό στα στρατόπεδα, την υποχρεωτική εργασία, αλλά και τη μεταπολεμική βοήθεια των Συμμάχων. Διαθέτουν πάνω από 30 εκατομμύρια έγγραφα που αποτελούν τη βάση για έρευνα και εκπαίδευση των νεότερων γενεών.
Η διοίκηση των Αρχείων Arolsen έχει ανατεθεί σε Διεθνή Επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους 11 κρατών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ενώ η καθημερινή διαχείριση των Αρχείων εκτελείται μέσω ενός διορισμένου, από τη Διεθνή Επιτροπή, Διευθυντή. Την Ελλάδα εκπροσωπεί, με απόφαση του Υπουργού Εξωτερικών, ο Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου ΥΠΕΞ, κ. Γ. Πολυδωράκης.
Μία από τις σημαντικότερες δραστηριότητες των Αρχείων Arolsen, είναι η εκστρατεία #StolenMemory, η οποία έχει ως στόχο την ανεύρεση οικογενειών θυμάτων του Ολοκαυτώματος, προσωπικά αντικείμενα των οποίων βρέθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας μετά τη λήξη του Πολέμου.
Η εκστρατεία ξεκίνησε το 2018, μέσω περιοδεύουσας έκθεσης στην οποία παρουσιάζονται σε φωτογραφίες τα αντικείμενα αυτά που βρίσκονται στην κατοχή των Αρχείων Arolsen, αλλά και μέσω ειδικής ιστοσελίδας, και είχε αρκετά μεγάλη επιτυχία έως τώρα, αφού ανευρέθηκαν πολλοί συγγενείς ανθρώπων που πέθαναν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και τους αποδόθηκαν διάφορα αντικείμενα που φυλάσσονταν στο χώρο.
Μεταξύ των αντικειμένων που φυλάσσονται στα Αρχεία Arolsen, περιλαμβάνονται και αντικείμενα οκτώ Ελλήνων, που κρατούντο στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας Neuengamme, κοντά στο Αμβούργο.
Το 2024 ανεξάρτητος ερευνητής κατάφερε να εντοπίσει την εγγονή του κρατούμενου στο συγκεκριμένο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας πολιτικού κρατούμενου Βασιλείου Κοντογεωργίου και της αποδόθηκε το ρολόι του παππού της σε μία πολύ συγκινητική τελετή που διοργανώθηκε στην Πρεσβεία της Ελλάδας στο Βερολίνο.
Στη συνέχεια, και στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας της Διεθνούς Επιτροπής για τα Αρχεία Arolsen (Ιούνιος 2024- Ιούνιος 2025), η Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών και η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού εκπόνησαν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Έτσι, τον περασμένο Ιανουάριο ανατέθηκε σε μαθητές και μαθήτριες σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από ολόκληρη τη χώρα, η αναζήτηση, κυρίως μέσω της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των υπόλοιπων επτά οικογενειών Ελλήνων ιδιοκτητών αντικειμένων που βρέθηκαν στα Αρχεία Arolsen, βασιζόμενοι στα ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία που είναι διαθέσιμα για τους ανθρώπους αυτούς.
Τα πρώτα αποτελέσματα ήρθαν όταν τον περασμένο Ιούνιο ανακοινώθηκε ότι ομάδα δεκαπέντε μαθητών και μαθητριών από το Γενικό Λύκειο Ασπροπύργου εντόπισαν την οικογένεια του Θεοφύλακτου (Θεόφιλου) Σιμεωνίδη, από το Κιλκίς, του οποίου φυλάσσονταν στα Αρχεία Arolsen ένα ρολόι τσέπης και μία καδένα. Τα αντικείμενα αποδόθηκαν στους συγγενείς του στις 17 Ιουνίου σε μια τελετή που έγινε στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη.
Την ίδια περίοδο ανακοινώθηκε ότι ομάδα μαθητών και μαθητριών του Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου Ευόσμου Θεσσαλονίκης εντόπισαν την οικογένεια του Γεωργίου Χανά, ο οποίος ήταν εργάτης και διέμενε, έως τη σύλληψή του τον Απρίλιο 1944, στην Κοκκινιά. Μεταφέρθηκε και εκείνος στο Neuengamme και πέθανε τον Νοέμβριο 1944. Το προσωπικό αντικείμενο του Γ. Χάνα που φυλάσσονταν μέχρι πριν από λίγες ημέρες στα Αρχεία Arolsen είναι ένα δαχτυλίδι.
Αυτό που πήρε στην εκδήλωση που έγινε την περασμένη Παρασκευή εκ μέρους της οικογένειας η εγγονή της αδερφής του Ρένια Κοντογιώργη.
Κι έχει ιδιαίτερη αξία η διήγηση που κάνει η ίδια για τον αδερφό της γιαγιάς της και πως βρέθηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
«Ο Γεώργιος Χανάς είναι αδελφός της γιαγιάς μου Μαρίας, το μικρότερο από εφτά παιδιά του Ιωάννη και της Θεοδώρας Χανά.
Γεννήθηκαν στην Ισαυρία Σελεύκεια της Κιλικίας, στη Νότιο Μικρά Ασία. Με την Συνθήκη της Λωζάνης αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και φορτώνουν τους κόπους τους σε καράβι για την Κύπρο. Από εκεί φτάνουν στον Πειραιά στα 1923. Οι περιπέτειες στέγασης γνωστές! Καταλήγουν να στοιβαχτούν σε παραπήγματα από αμίαντο, στα Γερμανικά της Κοκκινιάς.
Το μικρότερο από τα παιδιά, ο Γεώργιος Χανάς γεννημένος στα 1915, είναι ανήλικο και οι αδελφές του Μαρία και Ελένη άγαμες. Μαζί λοιπόν με τη μάνα τους Θεοδώρα, μπαίνουν σε προσφυγικό Αδραμυτίου και Ικονίου 240! Αυτό αργότερα, χωρίζεται στα δύο με πλάκα αμιάντου διότι το μισό πλέον στεγάζει την Μαρία που εν τω μεταξύ κάνει οικογένεια. Στο άλλο μισό η μάνα Θεοδώρα, η Ελένη ακόμη ανύπαντρη, και ο μικρότερος όλων, ο Γεώργιος Χανάς.
Σοβαρός, υπεύθυνος, υποστηρικτικός, εργατικός με ευγενική φυσιογνωμία υπηρετεί στον Ελληνικό στρατό και συμμετέχει στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, στο Αλβανικό μέτωπο. Με την εισβολή των Γερμανών επιστρέφει στην Ικονίου 240. Θα μένει πλέον σε 2 δωμάτια με την μητέρα του και κοινόχρηστη κουζίνα διότι και η Ελένη παντρεύτηκε, δεν έχει όμως παιδιά.
Δεν δραστηριοποιήθηκε στην Αντίσταση κατά των Γερμανών, σεβόμενος την συγκατοίκηση με τις οικογένειες που είχαν οι αδελφές του. Η Μαρία είχε ήδη αποκτήσει την μητέρα μου Θεοδώρα κι ένα μικρότερο αγόρι!
Η μικρότερη αδελφή Ελένη και ο σύζυγός της ήταν όμως ενεργοί στην Αντίσταση! Και μεταξύ των γειτόνων υπήρχαν καλοθελητές να δώσουν πληροφορίες στους ταγματασφαλίτες.
Έτσι λοιπόν μια νύχτα του Απριλίου 1944, με κλωτσιά στην πόρτα χυμούν οπλισμένοι ναζί και κουκουλοφόροι στην Ικονίου 240. Όμως δεν βρίσκουν αυτόν που τους υπέδειξαν. Σωριάζουν την Θεοδώρα από την Ισαυρία Σελεύκεια με τα 7 παιδιά, περνούν από πάνω της και ξεσκίζοντας το λεπτοδουλεμένο από τα χεράκια της παραπέτο (ακόμη το έχω φυλαγμένο), σύρουν τον Γεώργιο από τον ύπνο στο καμιόνι για Χαϊδάρι. Φορούσε τα νυχτικά κι ένα δαχτυλίδι!
Σ’ ένα μήνα σχεδόν τον μετακινούν στα τρένα για την Γερμανία. Δεν τον ξαναείδε κανείς. Τον αναζητούν η αδελφή του Ελένη και αργότερα η μητέρα μου, η αγαπημένη του από όλα του τα ανήψια, μέσω Ερυθρού Σταυρού! Πολλά χρόνια μετά, θα φτάσει η αυθάδης πληροφορία ότι κατέληξε από δυσεντερία σε στρατόπεδο! Τελεία! Λες και ρώτησε κανείς για την τύχη κάποιου ξεχασμένου αντικειμένου που έλαχε να θυμόμαστε ακόμη!
Τον Ιούνιο του 2025 φτάνουν σ’ εμένα ανέλπιστα, οι πληροφορίες από τον ιστορικό κ Άγγελο Χοτζίδη. Καθηγητής σε εσπερινό ΕΠΑΛ, στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, έχει συντονίσει την εργασία – έρευνα μαθητών του, για τον Γεώργιο Χανά στα πλαίσια του προγράμματος Stolen Memory…. Μένω άφωνη! Εμβρόντητη! Ξαναξετυλίγω το κουβάρι και βγάζω εισιτήριο για Αμβούργο. Το ίδιο και η κόρη μου Θεοδώρα Ελένη, μόνιμη κάτοικος Πράγας! Θα συναντηθούμε εκεί! Στο στρατόπεδο Neuengamme, στο κοιμητήριο Ohlsdorf, στο Hammerbrook του Αμβούργου! Στα τρία σημεία της παγερής ηττημένης Γερμανίας που γνώρισε ο θείος Γιώργος, που εμείς δεν τον γνωρίσαμε! Ήταν 29 ετών, όταν βουτηγμένος στα συντρίμμια του βομβαρδισμένου Αμβούργου και με ανύπαρκτες πλέον τις στοιχειώδεις υποδομές του, στάλθηκε σε βέβαιο θάνατο με εξοντωτική εργασία μαζί με πλήθος αθώων, να ανασυγκροτήσουν την ντροπή μιας χώρας με αρνητικό πρόσημο για πάντα, κατ’ εμέ!
Θα παραδώσω όλα τα ενθύμια που ευλαβικά φυλάω, στις επόμενες γενιές που έχουν να διδάσκονται πολλά από την ιστορία του προπάππου Γεωργίου Χανά, που δεν πρόλαβε να κάνει οικογένεια, όμως η μνήμη πλέον θα είναι αιώνια, χωρίς κανείς να του την ξανακλέψει!»
Στην τελετή της περασμένης Παρασκευής ανακοινώθηκε η ανεύρεση μίας ακόμα οικογένειας, την οποία πρόσφατα εντόπισαν μαθητές και μαθήτριες του Γυμνασίου Νεοχωρίου Άρτας, ενώ για άλλους τέσσερις Έλληνες η έρευνα συνεχίζεται.
Μιλώντας στο libre ο Γ. Πολυδωράκης, Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου ΥΠΕΞ, περιέγραψε τον ρόλο των αρχείων Arolsen.
Όπως λέει αποτελούν «το μεγαλύτερο Αρχείο στον κόσμο για τα θύματα των ναζιστικών εγκλημάτων, με αρχειακό υλικό από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας. Η εκστρατεία #StolenMemory που τα Αρχεία έχουν ξεκινήσει εδώ και περίπου εννέα χρόνια, και που τα αποτελέσματά της ως τώρα στην Ελλάδα παρουσιάζουμε στην τελετή στο Μουσείο της Ακρόπολης, έχει διπλό στόχο: πρωτίστως φυσικά την παράδοση προσωπικών αντικειμένων κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας στις οικογένειές τους, αφού αυτές ανευρεθούν ύστερα από σχετική έρευνα που διενεργούν τα ίδια τα Αρχεία αλλά και εθελοντές σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και μέσω της δημοσιοποίησης της διαδικασίας και των αποτελεσμάτων της εκστρατείας, τη διαπαιδαγώγηση των πολιτών σχετικά με τις ναζιστικές θηριωδίες, τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την υπενθύμιση ότι οι κρατούμενοι και οι νεκροί των ναζιστικών στρατοπέδων δεν ήταν αριθμοί και λέξεις σε βιβλία Ιστορίας, αλλά αληθινοί, καθημερινοί άνθρωποι που έπεσαν θύματα μίας βαρβαρότητας που δεν πρέπει ποτέ να επαναληφθεί.
Στην Ελλάδα, η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών που εκπροσωπεί τη χώρα μας στη Διεθνή Επιτροπή των Αρχείων Arolsen, κατήρτισαν πρόγραμμα μέσω του οποίου ανατέθηκε σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλη τη χώρα να αναζητήσουν τις οικογένειες επτά Ελλήνων θυμάτων των ναζιστικών στρατοπέδων, προσωπικά αντικείμενα των οποίων βρέθηκαν στα Αρχεία Arolsen. Η ανταπόκριση των μαθητών και των μαθητριών και τα αποτελέσματα της εργασίας τους είναι συγκινητικά. Στο διάστημα από τον Φεβρουάριο 2025 που ξεκίνησαν τα σχολεία την έρευνα ήδη εντοπίστηκαν τρεις οικογένειες και την Παρασκευή, στην τελετή στο Μουσείο της Ακρόπολης, πραγματοποιήθηκε η παράδοση του προσωπικού αντικειμένου του Γεωργίου Χανά, από την Κοκκινιά της Αττικής, στην οικογένειά του, ακριβώς 81 χρόνια μετά από τον θάνατό του. Την οικογένεια κατόρθωσαν να εντοπίσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου Ευόσμου Θεσσαλονίκης υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή του κ. Άγγελου Χοτζίδη. Η δράση αυτή, πέρα από την προφανή σημασία της για την οικογένεια του Χανά, που μέσα από την έρευνα όχι μόνο παραλαμβάνει το δαχτυλίδι του, αλλά έμαθε για πρώτη φορά την ημερομηνία θανάτου του και πού έχει ταφεί, έχει και τεράστια παιδευτική αξία για τους μαθητές και της μαθήτριες, που ήρθαν σε επαφή με τα ιστορικά τεκμήρια εκείνης της περιόδου και ανασυνέθεσαν την ιστορία τόσο του συγκεκριμένου ανθρώπου, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής».