Πόσο πραγματικά μπορούμε να ζήσουμε; Άλλο το προσδόκιμο επιβίωσης, κι άλλο η γήρανση

Γιατί η μακροζωία εξαρτάται από πολλά περισσότερα από τη βιολογία και τα γονίδιά μας. Η γήρανση αποτελεί ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των ζωντανών οργανισμών.

Οι άνθρωποι, ειδικά, ζουν σήμερα περισσότερο από ποτέ, χάρη σε σημαντικές κοινωνικές εξελίξεις όπως τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά, η δημόσια υγεία, η υγιεινή, οι έγκαιρες διαγνώσεις και η αυξημένη ενημέρωση γύρω από την υγεία και τη μακροζωία.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη Briana Mezuk, συνδιευθύντρια του Center for Social Epidemiology and Population Health του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα φτάσουν τα 100 χρόνια ζωής, παρά την πρόοδο στη δημόσια υγεία.

Πέντε χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας COVID-19, το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ έχει μειωθεί. Για τους Ιθαγενείς Αμερικανούς και τους Αβορίγινες της Αλάσκας, το προσδόκιμο μειώθηκε κατά 6,6 χρόνια στα 65,2 έτη, σύμφωνα με ανάλυση του 2023 από το National Center for Health Statistics. Για τους μαύρους και τους ισπανόφωνους Αμερικανούς, η μείωση ήταν περίπου τέσσερα χρόνια στα 70,8 και 77,7 έτη αντίστοιχα. Οι Ασιάτες και οι λευκοί Αμερικανοί είδαν πτώση περίπου δύο ετών στα 83,5 και 76,4 έτη.

«Όλα έχουν ένα όριο. Δεν υπάρχει κανένα ον στη Γη που να μην πεθαίνει κάποια στιγμή», επισημαίνει η Mezuk. «Υπάρχει όμως μεγάλη διακύμανση τόσο στο προσδόκιμο όσο και στην υγιή διάρκεια ζωής – που ίσως είναι ακόμη πιο σημαντική. Πόσο μπορούμε να ζήσουμε με ποιότητα ζωής που να αξίζει;»

Το ανώτατο όριο και η πραγματικότητα της μακροζωίας

Οι έρευνες δείχνουν ότι το φυσικό όριο της ανθρώπινης ζωής είναι περίπου τα 122 χρόνια, αφού ο μακροβιότερος άνθρωπος πέθανε σε αυτή την ηλικία το 1997 και δεν έχει καταγραφεί μεγαλύτερη διάρκεια.

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν γνωρίζει αν αυτό είναι το απόλυτο όριο — πιθανότατα όμως το μέσο προσδόκιμο θα παραμείνει χαμηλότερο.

Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο προσδόκιμο ζωής και τον ρυθμό γήρανσης, εξηγεί ο William Mair, διευθυντής του Harvard Chan School Aging Initiative. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το προσδόκιμο στις ΗΠΑ: με την πάροδο των ετών αυξάνεται ο κίνδυνος για χρόνιες ασθένειες όπως καρδιοπάθειες, καρκίνοι και διαβήτης. Στους νεότερους, τα ατυχήματα, η βία και οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών οδηγούν συχνά σε πρόωρους θανάτους.

Το εισόδημα, η εκπαίδευση, η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και άλλοι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν όλους τους πληθυσμούς. Οι φυλετικές ανισότητες προκαλούν συστηματικά δυσμενή αποτελέσματα υγείας. Παρά τις προόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας που επεκτείνουν τη ζωή, κρίσεις όπως η επιδημία οπιοειδών ή η COVID-19 αναδεικνύουν τα όρια της μακροζωίας.

Γήρανση: Βιολογικός ρυθμός και περιβάλλον

Ο ρυθμός γήρανσης αφορά τη βιολογική φθορά του σώματος λόγω κυτταρικών βλαβών, γενετικών παραγόντων αλλά και επιρροών του περιβάλλοντος.

«Οι άνθρωποι εκτίθενται σε παράγοντες που συσσωρεύονται στον οργανισμό και τελικά μειώνουν την ανθεκτικότητα του σώματος», λέει η Mezuk. «Ακόμη κι αν κάποιος ζούσε εντελώς απομονωμένος χωρίς περιβαλλοντικές επιδράσεις, θα πέθαινε μόνο από βιολογικές διεργασίες». Για όλους εμάς που ζούμε εκτός “φούσκας”, εκτιθέμεθα καθημερινά σε ακτινοβολία ή ατμοσφαιρική ρύπανση που επηρεάζουν το πώς γερνάμε.

Κάποιοι επιχειρούν να μειώσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις με τάσεις παράτασης ζωής ή biohacking: ενέσεις NAD+, ακραίες δίαιτες, μεταγγίσεις πλάσματος ή δεκάδες συμπληρώματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο venture capitalist Bryan Johnson, που ξοδεύει περίπου $2 εκατομμύρια ετησίως σε γιατρούς και θεραπείες για να επιδιώξει νεότητα — όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ του Netflix “Don’t Die”.

Παρά τις υπερβολές του Johnson, το κίνητρο είναι κατανοητό: η ανάγκη ελέγχου πάνω στη διάρκεια ζωής. Όμως ο έλεγχος αυτός είναι ψευδαίσθηση για τους περισσότερους — αφού οι κοινωνικές συνθήκες στις οποίες γεννιέται κανείς (φτώχεια ή φυλετικές διακρίσεις) είναι δύσκολο να ξεπεραστούν.

Το περιβάλλον καθορίζει τη μακροζωία

Η τοποθεσία όπου ζει κάποιος μπορεί να καθορίσει τον κίνδυνο χρόνιων παθήσεων. Στις ΗΠΑ δύο άνθρωποι που ζουν λίγα χιλιόμετρα μακριά μπορεί να έχουν τελείως διαφορετική υγεία λόγω στρες, πρόσβασης σε φροντίδα ή διατροφής. Αντίθετα στην Ιταλία, όπως παρατήρησε η Mezuk όταν ζούσε εκεί, οι Μεσογειακές κοινωνίες έχουν χτισθεί γύρω από τη μακροζωία: καλύτερη ποιότητα τροφίμων, οικογενειακά γεύματα στο σπίτι λόγω κλειστών καταστημάτων μεσημέρι, μικρότερες μερίδες και καλύτερη ισορροπία μεταξύ εργασίας-ζωής.

«Το σύστημα αξιών είναι απλά διαφορετικό απ’ ό,τι στις ΗΠΑ», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Προσδόκιμο ζωής: Πρόοδος αλλά όχι αργή γήρανση

«Τα τελευταία 100 χρόνια, έχουμε προσθέσει εντυπωσιακά χρόνια στο ανθρώπινο προσδόκιμο», λέει ο Mair. «Όμως αυτά τα χρόνια δεν συνδέονται απαραίτητα με πιο αργή βιολογική γήρανση».

Έτσι το πρόβλημα της γήρανσης μετατίθεται χρονικά: αυξάνονται παθήσεις όπως το Alzheimer καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο. «Τώρα πολλοί φτάνουμε στα εβδομήντα μας — βιώνοντας μια προγραμματισμένη “λήξη” μέσω χρόνιων νοσημάτων», εξηγεί ο Mair.

Παρόλα αυτά, οι πιο αποτελεσματικές συνήθειες για καλή γήρανση παραμένουν απλές: τακτική άσκηση, αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ και εστίαση σε ισορροπημένη διατροφή με υγιεινές τροφές αντί για υπερ-επεξεργασμένα προϊόντα.