Γάζα: Τέσσερις “νάρκες” απειλούν να τινάξουν στον αέρα τη δεύτερη φάση του σχεδίου Τραμπ

Η εικόνα προς τα έξω είναι αυτή μιας εύθραυστης, αλλά υπαρκτής εκεχειρίας στη Γάζα, που έχει ήδη μπει στην πέμπτη εβδομάδα της. Στο παρασκήνιο, όμως, οι μεσολαβητές τρέχουν για να περάσουν από την πρώτη στη δεύτερη φάση του σχεδίου: τον αφοπλισμό της Χαμάς, την εγκαθίδρυση μεταβατικής διοίκησης και την ανάπτυξη διεθνούς δύναμης σταθερότητας. Η πρόσφατη συνάντηση στο Κάιρο, με τη συμμετοχή της Αιγύπτου, του Κατάρ και της Τουρκίας – και με χαρακτηριστική απουσία των ΗΠΑ – κατέδειξε ότι το μονοπάτι προς την επόμενη ημέρα είναι γεμάτο παγίδες.

Σπύρος Σιδέρης

Τέσσερις βασικές «νάρκες» απειλούν να μπλοκάρουν την πορεία: η τύχη των μαχητών της Χαμάς στη Ράφα, η έλλειψη παλαιστινιακής συναίνεσης για τη διακυβέρνηση της Γάζας, η αβεβαιότητα γύρω από τον αφοπλισμό και η σταδιακή επιστροφή της Ουάσιγκτον στη σύγκρουση στην Ουκρανία, που αφαιρεί πολιτικό χρόνο και πίεση από τον φάκελο της Γάζας.

Κάιρο χωρίς Ουάσιγκτον: ένα τραπέζι με μια άδεια καρέκλα

Στο Κάιρο βρέθηκαν ο επικεφαλής των αιγυπτιακών μυστικών υπηρεσιών Χάσαν Ρασάντ, ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντ αλ-Ραχμάν Αλ Θάνι και ο διοικητής της τουρκικής ΜΙΤ Ιμπραχίμ Καλίν. Στόχος τους, όπως μετέδωσε το αιγυπτιακό δίκτυο «Cairo News», ήταν να αξιολογήσουν τις παραβιάσεις της εκεχειρίας και να βρουν τρόπους ώστε να «απορροφώνται» χωρίς να τινάζεται στον αέρα η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς.

Παράλληλα, στο τραπέζι βρέθηκε και η υλοποίηση της δεύτερης φάσης του σχεδίου του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα, ενός πλαισίου 20 σημείων για την «επόμενη μέρα» μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, η απουσία της Ουάσιγκτον από τη συνάντηση λειτούργησε σαν «κόκκινο φως».

Όπως επισημαίνει ο Αιγύπτιος αναλυτής Μοχτάρ Γκμπάσι, η αποχή των ΗΠΑ σε αυτή τη συγκυρία, σε συνδυασμό με την επαναφορά του ενδιαφέροντός τους στο ουκρανικό μέτωπο, αποδυναμώνει την πίεση προς το Ισραήλ για να κάνει τα βήματα που απαιτούνται για τη δεύτερη φάση.

Οι μαχητές στα τούνελ της Ράφα και το αίνιγμα της Χαμάς

Στον ίδιο κύκλο επαφών, αντιπροσωπεία της Χαμάς υπό τον επικεφαλής διαπραγματευτή Χαλίλ αλ-Χάγια συναντήθηκε στο Κάιρο με τον Χάσαν Ρασάντ. Ένα από τα πιο «καυτά» ζητήματα ήταν η τύχη των λεγόμενων «μαχητών της Ράφα», με τους οποίους – σύμφωνα με πηγές – η οργάνωση έχει χάσει κάθε επικοινωνία.

Ισραηλινά και παλαιστινιακά μέσα εκτιμούν ότι έως και 200 μαχητές της Χαμάς παραμένουν παγιδευμένοι σε υπόγειες σήραγγες κάτω από τη Ράφα, σε ζώνη όπου ο ισραηλινός στρατός έχει προχωρήσει σε μερική αναδιάταξη δυνάμεων στο πλαίσιο της ισχύουσας εκεχειρίας.

Αν και ο Μοχτάρ Γκμπάσι θεωρεί πως η συγκεκριμένη υπόθεση δεν είναι από μόνη της αρκετή για να εκτροχιάσει πλήρως τη διαδικασία, αναγνωρίζει ότι λειτουργεί σαν συμβολικό αγκάθι: κρατά ανοιχτή την εικόνα της Χαμάς ως ένοπλης οργάνωσης «υπό πολιορκία», δυσκολεύοντας πολιτικά κάθε βήμα προς την αποδοχή της λογικής του αφοπλισμού.

Ποιος θα κυβερνήσει τη Γάζα την επόμενη μέρα;

Ο Παλαιστίνιος πολιτικός αναλυτής Αμπντ αλ-Μάχντι Μουτάουα βλέπει δύο ακόμη, βαθύτερες δυσκολίες: την απουσία παλαιστινιακής συναίνεσης για μια επιτροπή διακυβέρνησης της Γάζας και το αδιέξοδο γύρω από το ερώτημα «πώς και από ποιον» θα γίνει ο αφοπλισμός.

Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει συμφωνία για τη συγκρότηση μιας μεταβατικής αρχής, αποδεκτής τόσο από τη Χαμάς όσο και από την Παλαιστινιακή Αρχή και τις υπόλοιπες οργανώσεις.

Την ίδια ώρα, οι συζητήσεις για την ανάπτυξη μιας διεθνούς δύναμης σταθερότητας στον παλαιστινιακό θύλακο παραμένουν ασαφείς. Ποια κράτη θα στείλουν στρατεύματα; Θα συμμετέχουν αραβικές χώρες; Θα υπάρξει ρόλος του ΝΑΤΟ ή μόνο δυνάμεων του ΟΗΕ; Αυτά τα ερωτήματα, όπως τονίζει ο Μουτάουα, παραμένουν χωρίς σαφείς απαντήσεις, μπλοκάροντας το πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη.

Τα 20 σημεία του Τραμπ και η δεύτερη φάση της εκεχειρίας

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν από τη συνάντηση στο Κάιρο, οι μεσολαβητές εξέτασαν εκ νέου τη δεύτερη φάση του σχεδίου Τραμπ για τη Γάζα, το οποίο προβλέπει σε 20 σημεία:

• σταδιακό αφοπλισμό της Χαμάς,
• εγκαθίδρυση μεταβατικής διοίκησης με συμμετοχή τεχνοκρατών,
• ανάπτυξη διεθνούς δύναμης για την ασφάλεια και την επιτήρηση της εκεχειρίας,
• μηχανισμούς ανασυγκρότησης της Γάζας με διεθνή χρηματοδότηση.

Η υλοποίηση αυτών των σημείων προϋποθέτει, όμως, έναν ελάχιστο βαθμό πολιτικής βούλησης από το Ισραήλ, τις παλαιστινιακές οργανώσεις και την Ουάσιγκτον. «Χωρίς ισχυρή αμερικανική εμπλοκή στην πίεση και στην εγγύηση, η μετάβαση στη δεύτερη φάση θα παραμένει σύνθημα πάνω στο χαρτί», προειδοποιεί ο Μοχτάρ Γκμπάσι.

Η αμερικανική προσοχή γυρίζει στην Ουκρανία

Ένα ακόμη στοιχείο που ανησυχεί τους μεσολαβητές είναι ότι η αμερικανική ατζέντα φαίνεται να ξαναζυγίζεται υπέρ της Ουκρανίας. Η επιστροφή του πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη στο κέντρο της προσοχής της Ουάσιγκτον περιορίζει τον χρόνο, την πολιτική ενέργεια και τη διάθεση ανάληψης ρίσκου στο μέτωπο της Γάζας.

Ο Μοχτάρ Γκμπάσι εκτιμά ότι «η μη παρουσία των ΗΠΑ στο Κάιρο δεν είναι απλώς τυπικό κενό, αλλά ένδειξη μιας επιλογής προτεραιοτήτων». Αν οι ΗΠΑ δεν μπουν μπροστά με πρωτοβουλίες πίεσης, η διαδικασία μετάβασης στη δεύτερη φάση κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια μακρόσυρτη διαχείριση εκεχειρίας, χωρίς ουσιαστική πολιτική λύση.

«Κρίσιμος χρόνος» για τους μεσολαβητές

Παρά τις δυσκολίες, ο Αμπντ αλ-Μάχντι Μουτάουα θεωρεί ότι οι κινήσεις των μεσολαβητών βρίσκονται σε μια στιγμή κομβική: «Αν οι μεσολαβητές καταφέρουν να καταλήξουν σε φόρμουλα για τον αφοπλισμό και την είσοδο διεθνούς δύναμης, το σκηνικό μπορεί να αλλάξει θεαματικά προς το καλύτερο. Αν όχι, θα μείνουμε εγκλωβισμένοι στην πρώτη φάση, με τους ίδιους κύκλους βίας να απειλούν την εκεχειρία ανά πάσα στιγμή».

Σε κάθε περίπτωση, το Κάιρο, η Ντόχα και η Άγκυρα γνωρίζουν ότι ο χρόνος δεν λειτουργεί υπέρ τους. Η παράταση μιας εύθραυστης εκεχειρίας χωρίς σαφή προοπτική πολιτικής λύσης αυξάνει τις πιθανότητες για νέες παραβιάσεις, νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις και, τελικά, για επιστροφή σε έναν πόλεμο που κανείς δεν μπορεί πια να ελέγξει.

Στο βάθος, το ερώτημα παραμένει: θα αποδειχθούν οι τέσσερις αυτές νάρκες – η Ράφα, η παλαιστινιακή πολιτική διένεξη, ο αφοπλισμός και η αμερικανική αναδίπλωση – εμπόδια αξεπέραστα ή θα καταφέρουν οι μεσολαβητές να μετατρέψουν τη σημερινή εύθραυστη ισορροπία σε πραγματική μεταβατική διαδικασία για τη Γάζα; Για την ώρα, η «δεύτερη φάση» παραμένει περισσότερο υπόσχεση παρά πραγματικότητα.