Ανάλυση: Το παρασκήνιο της Γενεύης και ο “τρίτος δρόμος” του Ζελένσκι

Σε μια από τις πιο κρίσιμες καμπές του πολέμου, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπος με μια τριπλή πίεση που απειλεί ταυτόχρονα την πολιτική του επιβίωση, τη διεθνή του στρατηγική και την ενότητα της Ουκρανίας. Από τη μία, το τεράστιο σκάνδαλο διαφθοράς που εμπλέκει στενούς συνεργάτες του έχει υπονομεύσει βαθιά την εικόνα του στο εσωτερικό· από την άλλη, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει θέσει ένα ωμό δίλημμα: ή αποδέχεται το ειρηνευτικό σχέδιο που προβλέπει ουσιαστικές παραχωρήσεις προς τη Μόσχα, ή η Ουάσινγκτον παύει κάθε στήριξη. Την ίδια ώρα, στη Γενεύη, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί απεσταλμένοι συζητούν εναλλακτικές εκδοχές του σχεδίου, επιχειρώντας να αποτρέψουν μια κατάρρευση που θα οδηγούσε σε γεωπολιτικό σοκ με απρόβλεπτες συνέπειες.

Σπύρος Σιδέρης

Στο επίκεντρο αυτού του σύνθετου πλέγματος, ο Ζελένσκι παλεύει για έναν «τρίτο δρόμο», ένα παράθυρο ελιγμών που θα του επιτρέψει να κερδίσει χρόνο, να αποφύγει την πολιτική συντριβή και να μετατρέψει τον διεθνή θόρυβο σε εργαλείο πολιτικής επιβίωσης.

Το αδιέξοδο του Κιέβου

Οι τελευταίες διαρροές από δυτικές πρωτεύουσες συγκλίνουν: ο Ζελένσκι βρίσκεται στη δυσκολότερη φάση της προεδρίας του. Το σκάνδαλο Μίντιτς, που αφορά υποθέσεις προμηθειών και χρηματοδοτήσεων, έχει πλήξει καίρια την αξιοπιστία της κυβέρνησης, ανοίγοντας τον δρόμο σε αντιπάλους που πλέον ζητούν ανοιχτά την παραίτησή του.

Πάνω σε αυτή την πολιτική αποδυνάμωση έρχεται να προστεθεί το τελεσίγραφο του Τραμπ: έως την Πέμπτη ο Ουκρανός ηγέτης πρέπει να αποφασίσει αν θα αποδεχθεί το λεγόμενο «ειρηνευτικό σχέδιο».

Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, το σχέδιο προβλέπει απόσυρση ουκρανικών δυνάμεων από το Ντονμπάς, διοικητικές παραχωρήσεις σε περιοχές υπό ρωσικό έλεγχο και ένα καθεστώς ασφαλείας που η Μόσχα ερμηνεύει ως de facto αναγνώριση των τετελεσμένων.

Έτσι, ο Ζελένσκι έχει μπροστά του δύο δυσμενείς επιλογές: αν αποδεχθεί το σχέδιο, κινδυνεύει να κατηγορηθεί για εθνική προδοσία, την ώρα που ήδη αντιμετωπίζει κατηγορίες για ανοχή στη διαφθορά· αν το απορρίψει, χάνει την αμερικανική στήριξη – και μαζί ένα κρίσιμο ανάχωμα στο πεδίο της μάχης. Και οι δύο δρόμοι οδηγούν σε βαθύ πολιτικό ρήγμα.

Ο «τρίτος δρόμος»: το πιο ριψοκίνδυνο στοίχημα

Εδώ εισέρχεται το σενάριο που στο Κίεβο περιγράφουν ως «третій шлях» – τον «τρίτο δρόμο». Ποιο είναι το σχέδιο; Να πείσει τον Τραμπ να τροποποιήσει ο ίδιος το ειρηνευτικό πλαίσιο, αφαιρώντας τα σημεία που η Ουκρανία θεωρεί απαράδεκτα.

Στην περίπτωση αυτή, λένε στο Κίεβο, η ευθύνη της αποτυχίας θα μετατοπιζόταν στη Μόσχα, η οποία ήδη έχει προειδοποιήσει πως δεν θα δεχθεί αλλαγές.

Αν ο Τραμπ προχωρήσει σε διορθώσεις και ο Βλαντίμιρ Πούτιν απορρίψει τη νέα εκδοχή, τότε το αφήγημα του Κιέβου –και των Ευρωπαίων– θα ενισχυθεί: η Ρωσία «δεν επιθυμεί πραγματικά την ειρήνη», άρα απαιτούνται περισσότερες κυρώσεις, περισσότερα όπλα, σκληρότερη πίεση.

Την ίδια στιγμή, η εστίαση της δημόσιας συζήτησης στη «μάχη για τη διόρθωση του σχεδίου» λειτουργεί ως αντιπερισπασμός: το σκάνδαλο Μίντιτς περνά σε δεύτερη μοίρα.

Σύμφωνα με πηγές της ουκρανικής αντιπολίτευσης, ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ζήτησαν από την Εισαγγελία κατά της Διαφθοράς (ΝΑBU) να αποφύγει νέες ανακοινώσεις, ώστε να μην αποσταθεροποιηθεί το πολιτικό σκηνικό εν μέσω κρίσιμων διαπραγματεύσεων.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ζελένσκι όρισε επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας τον Αντρίι Γερμάκ, πρόσωπο που βρίσκεται στο στόχαστρο της αντιπολίτευσης, ενώ στο σχήμα συμμετέχει και ο Ρουστέμ Ουμέροφ, γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, επίσης εμπλεκόμενος στο σκάνδαλο. Αν το σχέδιο Τραμπ αλλάξει και η Ουκρανία το παρουσιάσει ως «διπλωματική νίκη», τότε ο πρόεδρος θα επιχειρήσει να τους εμφανίσει ως «υπερ-αποτελεσματικούς διαπραγματευτές» και όχι ως πολιτικά βαρίδια.

Η Γενεύη και το ευρωπαϊκό παίγνιο

Την ίδια ώρα, στη Γενεύη διεξάγονται διαβουλεύσεις μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Ευρωπαίοι διπλωμάτες, σε συνεννόηση με στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης υπό τον Μάρκο Ρούμπιο, συζητούν τεχνικές παραλλαγές του σχεδίου, ώστε να γίνει αποδεκτό από το Κίεβο χωρίς να προκαλέσει κατάρρευση του συνολικού πλαισίου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως αναφέρουν καλά πληροφορημένες πηγές, επιμένει στην ανάγκη ενσωμάτωσης μηχανισμών ασφαλείας και χρονικών μεταβατικών φάσεων, προκειμένου να μη θεωρηθεί το σχέδιο «μονόπλευρη υποχώρηση».

Παράλληλα, μέσα στις ΗΠΑ το κλίμα είναι εξαιρετικά διχασμένο. Στο επιτελείο Τραμπ, ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς εμφανίζεται υπέρ μιας πιο σκληρής γραμμής, απέναντι στο Κίεβο, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, αν και έχει στηρίξει δημόσια το σχέδιο, θεωρείται εσωτερικός του αντίπαλος και υποστηρικτής μιας πιο επιθετικής πολιτικής έναντι της Ρωσίας. Στο Κογκρέσο, οι Δημοκρατικοί απορρίπτουν πλήρως το σχέδιο και καλούν το Κίεβο να «αντέξει έναν χρόνο», ώσπου να ανακτήσουν την πλειοψηφία.

Η εικόνα είναι χαοτική – και αυτή η ασάφεια είναι το μοναδικό περιθώριο που μπορεί να εκμεταλλευτεί ο Ζελένσκι.

Γιατί ο Τραμπ ίσως δεν κάνει πίσω

Παρά τις ελπίδες του Κιέβου, υπάρχουν σοβαροί λόγοι που ίσως ωθήσουν τον Τραμπ να μην αλλάξει ούτε λέξη του σχεδίου. Ο Πούτιν προειδοποιεί ότι τυχόν αλλαγές θα θεωρηθούν «αθέτηση συμφωνιών» που –κατά τη Μόσχα– είχαν επιτευχθεί στην Αλάσκα. Στην Ουάσινγκτον ενισχύεται η άποψη ότι η Ουκρανία χάνει έδαφος και ότι οι μελλοντικοί όροι θα είναι ακόμη χειρότεροι για το Κίεβο.

Την ίδια ώρα, η παράταση του πολέμου αυξάνει τον κίνδυνο άμεσης σύγκρουσης ΗΠΑ–Ρωσίας, ακόμη και κλιμάκωσης της πυρηνικής ρητορικής. Σε αυτό το περιβάλλον, ο Τραμπ μπορεί να θεωρήσει ότι η μόνη ρεαλιστική λύση είναι η ταχεία επιβολή του σχεδίου, χωρίς αλλαγές και χωρίς χρονοτριβή.

Το τελικό δίλημμα

Αν ο Τραμπ επιμείνει στην παρούσα μορφή του σχεδίου, ο Ζελένσκι θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο εκδοχές πολιτικού αφανισμού: είτε εσωτερική κατάρρευση λόγω παραχωρήσεων, είτε στρατιωτική και γεωπολιτική απομόνωση λόγω ρήξης με την Ουάσινγκτον – και, εν τέλει, ένα διπλό πλήγμα, τόσο στο μέτωπο όσο και στο εσωτερικό.

Η μόνη διέξοδος, σύμφωνα με πηγές κοντά στο Κίεβο, θα ήταν μια πρόωρη ρωσική απόρριψη του σχεδίου πριν από τις 27 Νοεμβρίου. Τότε το βάρος θα μετατοπιζόταν στη Μόσχα και το Κίεβο θα ξέφευγε από το δίλημμα. Ωστόσο, ο Πούτιν δείχνει να περιμένει: θέλει πρώτα να δει τι θα πράξει ο Ζελένσκι και αν ο ίδιος ο Τραμπ θα κρατήσει τη σκληρή γραμμή.

Ένας πρόεδρος σε ελεύθερη πτώση ή ένας απρόβλεπτος επιζών;

Ο Ζελένσκι έχει αποδείξει πως διαθέτει ισχυρά πολιτικά αντανακλαστικά. Όμως σήμερα βρίσκεται σε μια σκακιέρα όπου κάθε κίνηση ενέχει υπαρξιακό κίνδυνο. Αν ο «τρίτος δρόμος» πετύχει, μπορεί να αναστρέψει το κλίμα, να κερδίσει χρόνο και να επαναφέρει την Ευρώπη και τις ΗΠΑ πιο κοντά στις ουκρανικές θέσεις. Αν αποτύχει, τότε ο Ουκρανός πρόεδρος εισέρχεται στην πιο απειλητική φάση της θητείας του – με αβέβαιο τέλος.