Politico: Η TotalEnergies κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου στη Μοζαμβίκη-Μήνυση για συνέργεια σε βασανιστήρια και σφαγή

Η γαλλική ενεργειακή κολοσσος TotalEnergies βρέθηκε επισήμως κατηγορούμενη τη Δευτέρα για συνέργεια σε εγκλήματα πολέμου και βασανιστήρια, μετά από ποινική μήνυση που κατατέθηκε στο Παρίσι σχετικά με σφαγή σε εργοστάσιο αερίου της στη Μοζαμβίκη, υπόθεση που αποκαλύφθηκε πρώτη φορά από το POLITICO το 2023. Η μήνυση, που υπέβαλε η νομική ΜΚΟ European Centre for Constitutional and Human Rights (ECCHR), υποστηρίζει ότι η TotalEnergies έγινε συνένοχος στη λεγόμενη «σφαγή των κοντέινερ» επειδή «χρηματοδότησε άμεσα και παρείχε υλική υποστήριξη» σε Μοζαμβικανούς στρατιώτες που προστάτευαν τις εγκαταστάσεις της από αντάρτες που συνδέονται με το ISIS.

Όπως αποκάλυψε το POLITICO, οι στρατιώτες αυτοί, που δρούσαν εντός της παραχώρησης της TotalEnergies νότια των συνόρων με την Τανζανία, βασάνισαν, λιμοκτόνησαν, έπνιξαν ή εξαφάνισαν περίπου 200 άνδρες στη φυλασσόμενη είσοδο του εργοστασίου από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο του 2021.

«Η TotalEnergies γνώριζε ότι οι Μοζαμβικανές Ένοπλες Δυνάμεις είχαν κατηγορηθεί για συστηματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ωστόσο συνέχισε να τις υποστηρίζει με μοναδικό στόχο να διασφαλίσει τη δική της εγκατάσταση», δήλωσε η Clara Gonzales, συνδιευθύντρια του προγράμματος επιχειρήσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ECCHR.

Σε ερωτήσεις του POLITICO πέρυσι, η TotalEnergies — μέσω της θυγατρικής της Mozambique LNG — ανέφερε ότι δεν είχε γνώση των φόνων στα κοντέινερ και ότι «εκτεταμένη έρευνά» της «δεν εντόπισε πληροφορίες ή αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς περί σοβαρών κακοποιήσεων και βασανιστηρίων».

Ερωτηθείς για τα περιστατικά στη γαλλική Εθνοσυνέλευση τον Μάιο, ο διευθύνων σύμβουλος της TotalEnergies Patrick Pouyanné απέρριψε τις «ψευδείς αυτές κατηγορίες» και ζήτησε από τους επικριτές της εταιρείας να «παραθέσουν τα αποδεικτικά στοιχεία».

Η μήνυση 56 σελίδων, που περιλαμβάνει και κατηγορίες για συνέργεια σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, κατατέθηκε στην Εθνική Εισαγγελία κατά της Τρομοκρατίας στη Γαλλία, αρμόδια για εγκλήματα πολέμου. Ο εισαγγελέας θα αποφασίσει αν θα ανοίξει επίσημη έρευνα και ορίσει ανακριτή. Σε περίπτωση δίκης, οι ποινές κυμαίνονται από πέντε χρόνια έως ισόβια κάθειρξη.

Διεθνής δικαιοσύνη και προηγούμενα παραδείγματα

Το ECCHR προσέφυγε στη γαλλική δικαιοσύνη παρότι τα φερόμενα εγκλήματα διαπράχθηκαν στη Μοζαμβίκη, καθώς υποστηρίζει ότι η εθνικότητα της TotalEnergies παρέχει δικαιοδοσία. Η υπόθεση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επέκτασης της διεθνούς δικαιοσύνης — δίωξης εγκλημάτων που διαπράχθηκαν σε άλλη χώρα.

Αρχές που διαμορφώθηκαν στη Νυρεμβέργη και το Τόκιο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εφαρμόζονται πλέον από εθνικά και διεθνή δικαστήρια για την προσαγωγή πολεμάρχων ή δικτατόρων ενώπιον της δικαιοσύνης — αλλά και εταιρειών ή πολιτών για εγκλήματα στο εξωτερικό όπου η τοπική δικαιοσύνη είναι αδύναμη.

Το ECCHR έχει καταθέσει στο παρελθόν μήνυση κατά της γαλλικής τσιμεντοβιομηχανίας Lafarge, κατηγορώντας την ότι πλήρωσε προστασία στο ISIS για τη λειτουργία της στη Συρία. Μετά την παρέμβαση του Γάλλου εισαγγελέα, η εταιρεία και οκτώ πρώην στελέχη δικάζονται αυτόν τον μήνα στο Παρίσι με την κατηγορία χρηματοδότησης τρομοκρατίας. Αμερικανικό δικαστήριο έχει ήδη επιβάλει πρόστιμο $777,8 εκατ. στη Lafarge για χρηματοδότηση τρομοκρατίας μέσω της συριακής δραστηριότητάς της.

Η Gonzales του ECCHR κάλεσε τη γαλλική δικαιοσύνη να προχωρήσει και στην υπόθεση της TotalEnergies. «Οι εταιρείες και τα στελέχη τους δεν είναι ουδέτεροι παράγοντες όταν δραστηριοποιούνται σε ζώνες συγκρούσεων», τόνισε. «Αν συμβάλλουν ή ενισχύουν εγκλήματα, μπορεί να είναι συνένοχοι και πρέπει να λογοδοτούν».

Στοιχεία από τη σφαγή των κοντέινερ

Το POLITICO αποκάλυψε τον Σεπτέμβριο του 2024 πως Μοζαμβικανοί κομάντος που στάθμευαν στο εργοστάσιο αερίου της TotalEnergies — μέρος της μεγαλύτερης ιδιωτικής επένδυσης στην Αφρική — συγκέντρωσαν περίπου 500 χωρικούς, κατηγορώντας τους για συνεργασία με τοπικούς αντάρτες.

Οι στρατιώτες διαχώρισαν άνδρες από γυναίκες και παιδιά, βίασαν αρκετές γυναίκες και στη συνέχεια στρίμωξαν 180 έως 250 άνδρες σε δύο μεταλλικά κοντέινερ χωρίς παράθυρα που χρησίμευαν ως αυτοσχέδια φυλασσόμενη είσοδος στις εγκαταστάσεις.

Σύμφωνα με 11 επιζώντες και δύο μάρτυρες, οι άνδρες κρατήθηκαν εκεί επί τρεις μήνες σε θερμοκρασίες ως 30°C. Κάποιοι πέθαναν από ασφυξία. Άλλοι λιμοκτόνησαν ή πέθαναν από δίψα λαμβάνοντας μόνο λίγους κόκκους ρυζιού και σταγόνες νερού καθημερινά. Οι στρατιώτες ξυλοκόπησαν και βασάνισαν πολλούς ακόμη. Τελικά άρχισαν να τους εκτελούν κατά ομάδες.

Μόνο 26 άνδρες επέζησαν, όταν δύναμη επέμβασης από τη Ρουάντα, που είχε αναπτυχθεί εναντίον του ISIS, αποκάλυψε την επιχείρηση. Έρευνα του POLITICO κατέγραψε ονομαστικά 97 νεκρούς ή αγνοούμενους.

Νέες έρευνες κατά TotalEnergies – Χρηματοδότηση υπό αμφισβήτηση

Η προσφυγή του ECCHR είναι η δεύτερη φέτος κατά των δραστηριοτήτων της TotalEnergies στη Μοζαμβίκη. Τον Μάρτιο, ο Γάλλος εισαγγελέας άνοιξε επίσημη έρευνα για ανθρωποκτονία εξ αμελείας και μη παροχή βοήθειας σε κίνδυνο αναφορικά με τους θανάτους 55 εργατών κατασκευής σε επίθεση του ISIS στην πόλη Πάλμα, τον Μάρτιο του 2021.

Η TotalEnergies υποστηρίζει ότι δεν έχασε κανένα μέλος του προσωπικού στην επίθεση και αρνείται τις κατηγορίες. Μετά την αναστολή των εργασιών λόγω των γεγονότων, η εταιρεία ανακοίνωσε πρόσφατα επανεκκίνηση των εργασιών με στόχο την έναρξη παραγωγής αερίου ως το 2029.

Ο Pouyanné αποκάλυψε τον περασμένο μήνα πως η εταιρεία έχει επιβαρυνθεί με επιπλέον κόστος $4,5 δισ. από το 2021 — ποσό που απαιτεί να αποζημιώσει η κυβέρνηση της Μοζαμβίκης. Το έργο εξαρτάται επίσης από δάνεια ύψους $14,9 δισ., κάποια εκ των οποίων παραμένουν αβέβαια.

Ο βρετανικός κρατικός οργανισμός UK Export Finance έχει δεσμεύσει $1,1 δισ., αλλά δεν έχει εκταμιεύσει τα χρήματα καθώς ερευνά τις καταγγελίες για τα φονικά στα κοντέινερ. Η ολλανδική κυβέρνηση διεξάγει δική της έρευνα για εγγυήσεις $1,2 δισ., ενώ περιβαλλοντικοί οργανισμοί στις ΗΠΑ έχουν προσφύγει κατά του Export-Import Bank για το δάνειο των $4,7 δισ.

Lorette Philippot, ακτιβίστρια της Friends of the Earth France που στηρίζει τη νομική δράση του ECCHR, δήλωσε πως «η σοβαρότητα των κατηγοριών κατά της TotalEnergies πρέπει να αποτελέσει κόκκινη γραμμή για τους χρηματοδότες του Mozambique LNG – δεν υπέγραψαν λευκές επιταγές».

Aποκαλυπτικά έγγραφα – Εσωτερικές αναφορές TotalEnergies

Τα αποδεικτικά στοιχεία στη μήνυση περιλαμβάνουν φωτογραφίες των κοντέινερ καθώς και εσωτερικά έγγραφα της TotalEnergies που εξασφάλισε το POLITICO μέσω αιτημάτων διαφάνειας στην Ιταλία και την Ολλανδία.

Τα έγγραφα δείχνουν πως η εταιρεία γνώριζε ότι οι φρουροί της στη Μοζαμβίκη διέπρατταν συστηματικά παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων — συμπεριλαμβανομένων φόνων — ενώ ήταν ενήμερη για αύξηση τέτοιων περιστατικών μετά την επίθεση στην Πάλμα. Οι εκθέσεις ασφαλείας της εταιρείας αναφέρουν πολλαπλές καταχρήσεις από στρατιώτες εντός του εργοστασίου μεταξύ Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2021. Μετά από περιστατικό τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς — χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες — η TotalEnergies αφαίρεσε τους μισθούς όλων των 1.000 στρατιωτών στις εγκαταστάσεις ενώ ο μοζαμβικανικός στρατός απομάκρυνε 200 στρατιώτες από το σημείο.

«Παρά τη γνώση αυτή», γράφει το ECCHR, «η TotalEnergies συνέχισε να παρέχει άμεσα στέγαση, τροφή, εξοπλισμό και μπόνους στους στρατιώτες — με όρο ότι τα μπόνους θα αφαιρούνται αν διαπιστωθούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

(Παλαιότερη έκδοση αυτού του άρθρου περιείχε λανθασμένη αναφορά σχετικά με τη βάση δικαιοδοσίας· ενημερώθηκε στις 18 Νοεμβρίου ώστε να διευκρινίζεται ότι αυτή προκύπτει λόγω εθνικότητας της TotalEnergies.)