Γάζα/Συμφωνία Ισραήλ-Χαμάς: Σε ισχύ η κατάπαυση πυρός-Κλειδιά και “αγκάθια” για την πλήρη εφαρμογή του σχεδίου

Σε ισχύ τέθηκε λίγο μετά τις 12:00 το μεσημέρι της Πέμπτης η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός ανάμεσα σε Χαμάς και Ισραήλ οι διαπραγματεύσεις για την οποία πραγματοποιήθηκαν στο Σαρμ Ελ Σεΐχ της Αιγύπτου. Το Reuters επικαλείται το αιγυπτιακό μέσο Al Qahera News το οποίο μετέδωσε πρώτο την είδηση.

Μια νέα, κρίσιμη σελίδα ανοίγει σήμερα για τη Γάζα, καθώς Χαμάς και Ισραήλ αποδέχθηκαν τη συμφωνία που παρουσίασε ο Ντόναλντ Τραμπ και, σύμφωνα με τις μεσολαβήτριες χώρες (Κατάρ, Αίγυπτος, με συμμετοχή της Τουρκίας και των ΗΠΑ), η κατάπαυση του πυρός τίθεται σε ισχύ το μεσημέρι (12:00). Η Ντόχα ανακοίνωσε ότι οι δύο πλευρές συμφώνησαν «σε όλα τα σημεία και τους μηχανισμούς υλοποίησης της πρώτης φάσης», η οποία συνδέει την άμεση απελευθέρωση ομήρων και κρατουμένων, τον ανθρωπιστικό διάδρομο και την έναρξη σταδιακής αποχώρησης των ισραηλινών δυνάμεων κατά μήκος προαποφασισμένης γραμμής αποχώρησης από τον βορρά προς τον νότο. Παράλληλα, ενεργοποιείται πλαίσιο διεθνούς εποπτείας για τις πολιτικές και τεχνικές ρυθμίσεις της «επόμενης μέρας», με πρόβλεψη αποστρατιωτικοποίησης της Γάζας, μεταβατικής διακυβέρνησης και σχεδίου ανασυγκρότησης.

Σπύρος Σιδέρης

Το εύρος των ρυθμίσεων είναι πρωτοφανές για την παρούσα σύγκρουση. Η επιτυχία τους, ωστόσο, θα κριθεί από δύο παραμέτρους:

• την αξιοπιστία επαλήθευσης σε κάθε βήμα και
• την ικανότητα των μεσολαβητών να αποτρέψουν «δημιουργικές αμφισβητήσεις» που στο παρελθόν εκτροχίασαν παρόμοιες προσπάθειες.

Τι προβλέπει η πρώτη φάση: ομήροι–κρατούμενοι, βοήθεια, επιστροφή εκτοπισμένων

Σύμφωνα με τις λεπτομέρειες που έγιναν γνωστές από τη διαμεσολάβηση, η Χαμάς θα απελευθερώσει 20 ομήρους ζωντανούς, ταυτόχρονα, ενώ το Ισραήλ θα αποφυλακίσει «πάνω από 2.000 Παλαιστινίους», εκ των οποίων 250 εκτίουν ισόβια και περίπου 1.700 συνελήφθησαν από την έναρξη του πολέμου πριν από δύο χρόνια.

Η ανταλλαγή προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός 72 ωρών από την έναρξη της εφαρμογής. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο, τουλάχιστον 400 φορτηγά με βοήθεια θα εισέρχονται καθημερινά στη Γάζα κατά τις πέντε πρώτες ημέρες μετά την κατάπαυση, με ρητή πρόβλεψη κλιμάκωσης των ροών τις επόμενες ημέρες. Κομβική πρόνοια είναι η άμεση επιστροφή εκτοπισμένων από τον νότο προς την Πόλη της Γάζας και τον βόρειο τομέα, από τη στιγμή που τίθεται σε ισχύ η συμφωνία, ώστε να αποσυμφορηθούν οι νότιες ζώνες και να επανεκκινήσουν στοιχειώδεις δημοτικές υπηρεσίες.

Η γραμμή αποχώρησης: βήμα–βήμα από τον βορρά

Η σταδιακή αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων ακολουθεί άξονα βορρά–νότου. Ο χάρτης που συνοδεύει το σχέδιο –σύμφωνα με τις ίδιες πηγές– ιχνηλατεί διαδοχική απόσυρση από τη Μπέιτ Χανούν, περνώντας από Μπέιτ Λάχια, την Πόλη της Γάζας, τον Μπουρέιτζ, το Ντέιρ αλ-Μπάλαχ, τη Χαν Γιούνις και τη Χουζάα, για να καταλήξει, σε μεταγενέστερες φάσεις, στη Ράφα. Η κατεύθυνση («τομή» από βορρά προς νότο) είναι σαφής· χρονοδιάγραμμα και οροφές ασφαλείας παραμένουν σκόπιμα ελαστικά, στοιχείο που δίνει ευχέρεια διαχείρισης αλλά και περιθώρια διχογνωμίας.

Οι κόμβοι της «επόμενης μέρας»: αποστρατιωτικοποίηση, αμνηστία, διακυβέρνηση

Το σχέδιο που έχει παρουσιαστεί ως «μοντέλο των 20 σημείων» περιλαμβάνει ρυθμίσεις-κλειδιά:

• Γάζα χωρίς όπλα: η αποστρατιωτικοποίηση κατοχυρώνεται ως τελικός στόχος.
• Αμνηστία υπό όρους: μετά την επιστροφή όλων των Ισραηλινών ομήρων, μέλη της Χαμάς που δηλώνουν ειρηνική συμβίωση και παραδίδουν οπλισμό τυγχάνουν αμνηστίας. Όσοι επιλέξουν την έξοδο δικαιούνται ασφαλή διέλευση προς τρίτες χώρες.
• Ανθρωπιστική ουδετερότητα: η βοήθεια θα εισέρχεται και θα διανέμεται χωρίς παρέμβαση των μερών, μέσω ΟΗΕ και οργανισμών όπως η Ερυθρά Ημισέληνος, καθώς και άλλων διεθνών φορέων.
• Ράφα: το άνοιγμα του Μεθοριακού Σημείου Ράφα, και προς τις δύο κατευθύνσεις, υπάγεται στον μηχανισμό της συμφωνίας 19 Ιανουαρίου 2025.
• Μεταβατική αρχιτεκτονική: η πολιτική διαχείριση θα ασκείται από Τεχνοκρατική Παλαιστινιακή Επιτροπή (μη πολιτική), υπεύθυνη για δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες, υπό την εποπτεία μιας Διεθνούς Μεταβατικής Αρχής με τίτλο «Συμβούλιο Ειρήνης». Σύμφωνα με το πλαίσιο, το Συμβούλιο Ειρήνης θα προεδρεύεται από τον Ντόναλντ Τραμπ, με τη συμμετοχή ξένων ηγετών που θα ανακοινωθούν, μεταξύ των οποίων ο Τόνι Μπλερ.
• Ανασυγκρότηση: η ίδια αρχή θα θέτει το πλαίσιο και θα διαχειρίζεται τη χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης, έως ότου η Παλαιστινιακή Αρχή ολοκληρώσει μεταρρυθμίσεις και καταστεί σε θέση να αναλάβει ασφαλή και αποτελεσματικό έλεγχο στη Γάζα.

Τι σημαίνει η συμφωνία για τους βασικούς παίκτες

Για το Ισραήλ: η άμεση απελευθέρωση ομήρων και η επανεκκίνηση της κανονικότητας στα σύνορα λειτουργούν ως πολιτικό «όφελος» για την κυβέρνηση. Η αποστρατιωτικοποίηση ως επόμενος στόχος δίνει στον Μπενιαμίν Νετανιάχου ένα αφήγημα «εξασφάλισης» που μπορεί να δικαιολογήσει σταδιακές αποχωρήσεις χωρίς να εμφανίζεται ως υπαναχώρηση.

Ωστόσο, η ασάφεια στο χρονοδιάγραμμα και οι ρήτρες επαλήθευσης θα καταστούν εσωτερικό πεδίο τριβής: κάθε οπισθοχώρηση που δεν θα συνδέεται με μετρήσιμη πρόοδο στην αποστρατιωτικοποίηση θα πυροδοτεί πολιτική φθορά.

Για τη Χαμάς: το πακέτο αμνηστίας και η επιλογή ασφαλούς εξόδου δημιουργούν κίνητρα αποφόρτισης, αλλά και εσωτερικές ρωγμές. Η οργάνωση θα επιχειρήσει να κεφαλαιοποιήσει τη μαζική απελευθέρωση κρατουμένων και την επιστροφή εκτοπισμένων ως νίκη αντοχής. Το διακύβευμα είναι υπαρξιακό: η αποδοχή της διεθνούς εποπτείας και της μεταβατικής τεχνοκρατικής διακυβέρνησης σημαίνει απώλεια μονοπωλίου ελέγχου στη Λωρίδα.

Για τους μεσολαβητές (Κατάρ, Αίγυπτος, Τουρκία, ΗΠΑ): η «πρώτη φάση» είναι δοκιμασία αξιοπιστίας. Η Ντόχα χρειάζεται να αποδείξει ότι μπορεί να εξασφαλίσει συμμόρφωση της Χαμάς· το Κάιρο ότι ελέγχει τον ρυθμό διέλευσης και την ασφάλεια στα σύνορα· η Άγκυρα ότι η επιρροή της μεταφράζεται σε χειροπιαστά αποτελέσματα. Οι ΗΠΑ επενδύουν πολιτικά στο Συμβούλιο Ειρήνης· εάν οι μηχανισμοί επαλήθευσης χωλαίνουν, το κόστος θα επιστρέψει στον Λευκό Οίκο.

Τα «λεπτά γράμματα»: πού μπορεί να «σπάσει» η συμφωνία

• Επαλήθευση και κυρώσεις: χωρίς σαφές πρωτόκολλο ελέγχου (π.χ. για τον οπλισμό που παραδίδεται, για την αποχώρηση μονάδων, για τις διαδρομές βοήθειας) και χωρίς κλιμακωτές κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, η συμφωνία κινδυνεύει να γίνει διαδικαστικό κέλυφος.
• Χρονοδιάγραμμα αποχώρησης: η εσκεμμένη ασάφεια δίνει ευελιξία αλλά επιτρέπει και επανερμηνείες. Η εμπειρία δείχνει ότι «ασφάλεια πριν από κίνηση» μπορεί να οδηγήσει σε παγώματα.
• Ασφάλεια εκτοπισμένων: η επιστροφή στον βορρά απαιτεί σταθερές διαδρομές, ναρκοκαθαρίσεις και λειτουργικές υποδομές. Χωρίς αυτά, η πρόβλεψη μένει στα χαρτιά.
• Ράφα και διελεύσεις: ο μηχανισμός της συμφωνίας 19/1/2025 είναι σημείο τριβής – κάθε μπλοκάρισμα στο πέρασμα υπονομεύει συνολικά τη βιωσιμότητα.
• Εσωτερικές αντιδράσεις: οι ακραίες πτέρυγες και από τις δύο πλευρές έχουν κίνητρο υπονόμευσης. Ένα μεμονωμένο επεισόδιο μπορεί να «ξεχαρβαλώσει» το κλίμα εμπιστοσύνης τις πρώτες 72 ώρες.

Μικρή ανάλυση: παράθυρο ευκαιρίας ή παράταση της κρίσης;

Η συμφωνία, όπως αποτυπώνεται, λύνει τρία άμεσα προβλήματα: σιωπή των όπλων, ανταλλαγή ανθρώπων, είσοδος βοήθειας. Επιχειρεί ταυτόχρονα να κωδικοποιήσει την «επόμενη μέρα» με δομή διακυβέρνησης και διαδρομή αποχώρησης. Το ρίσκο βρίσκεται στην υπερφόρτωση προσδοκιών: όσο περισσότερο πολιτικό περιεχόμενο προστίθεται στην αρχική ανθρωπιστική φάση, τόσο αυξάνει η πιθανότητα μπλοκαρίσματος.

Η επιλογή τεχνοκρατικής επιτροπής υπό διεθνή εποπτεία είναι πρακτικά αναγκαία για την παροχή υπηρεσιών, αλλά πολιτικά ευαίσθητη — εύκολα καταγγέλλεται ως επιτροπεία ή «προτεκτοράτο». Η πρόβλεψη αμνηστίας και ασφαλούς εξόδου για μέλη της Χαμάς είναι καρότο αποσυμπίεσης, αλλά μπορεί να διχάσει τόσο την παλαιστινιακή σκηνή όσο και το ισραηλινό εσωτερικό.

Από ισορροπία ισχύος, η συμφωνία δημιουργεί συμμετρικά οφέλη (όμηροι/κρατούμενοι) και μεταθέτει τα σκληρά ζητήματα (αποστρατιωτικοποίηση, τελική ασφάλεια, πολιτικό καθεστώς) στη δεύτερη φάση.

Αυτό είναι ρεαλιστικό μόνο αν οι μηχανισμοί επαλήθευσης λειτουργήσουν άψογα τις πρώτες ημέρες. Το παράθυρο ευκαιρίας είναι υπαρκτό· το αν θα γίνει διάδρομος ή θα κλείσει βίαια, θα φανεί από τρία σήματα: ρυθμός και ασφάλεια των ανθρωπιστικών ροών, χρονική ακρίβεια στην ανταλλαγή εντός 72 ωρών, και ανεμπόδιστη επιστροφή εκτοπισμένων χωρίς επεισόδια.

Τι να παρακολουθούμε τις επόμενες 24–72 ώρες

• Κατάπαυση του πυρός: τηρείται παντού και από όλους;
• Ανταλλαγή: κινούνται τα πρωτόκολλα χωρίς τεχνικές ενστάσεις ή «επαναδιαπραγμάτευση στιγμής»;
• Φορτηγά βοήθειας: φθάνουν τουλάχιστον 400 ημερησίως; λειτουργεί η διανομή χωρίς παρεμβάσεις;
• Κίνηση προς βορρά: επιστρέφουν ασφαλώς οι εκτοπισμένοι; αποκαθίστανται βασικές υπηρεσίες;
• Στρατιωτική αποχώρηση: καταγράφεται ορατή πρόοδος στη γραμμή αποχώρησης; υπάρχουν επαληθεύσιμα δεδομένα;