Το ΝΑΤΟ σε σταυροδρόμι- Αναχαιτίσεις ή κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών

Οι συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου κρατών-μελών από ρωσικά αεροσκάφη φέρνουν το ΝΑΤΟ αντιμέτωπο με ένα κρίσιμο δίλημμα: πότε η αναχαίτιση αρκεί και πότε η χρήση βίας, ακόμη και κατάρριψης, γίνεται αναπόφευκτη. Το ζήτημα έλαβε έντονη δημοσιότητα μετά το περιστατικό της Παρασκευής, όταν τρία ρωσικά MiG-31 εισήλθαν στον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά, αναχαιτισμένα από ιταλικά F-35. Λίγες ημέρες νωρίτερα, ρωσικά drones είχαν παραβιάσει τον εναέριο χώρο της Πολωνίας, με τρία να καταρρίπτονται από πολωνικά F-16 και ολλανδικά F-35.

Οι πρεσβευτές του ΝΑΤΟ τόνισαν ότι η Συμμαχία θα χρησιμοποιήσει όλα τα απαραίτητα μέσα για την άμυνά της, ενώ η Μόσχα απορρίπτει τις κατηγορίες. Το Politico επιχειρεί ανάλυση των επιλογών που έχει το ΝΑΤΟ απέναντι στην ρωσική κλιμάκωση, εξετάζοντας τους κανόνες εμπλοκής, τις αποφάσεις των κρατών-μελών και τα ιστορικά παραδείγματα, όπως η κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους από την Τουρκία το 2015.

Η Συμμαχία βρίσκεται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: να συνεχίσει την πολιτική ψυχραιμίας και αποτροπής ή να αυστηροποιήσει τους κανόνες εμπλοκής, με αυξημένο ρίσκο κλιμάκωσης.

Το Politico με ανάλυσή του επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα, ποιες ακριβώς είναι οι επιλογές του ΝΑΤΟ απέναντι σε αυτή τη ρωσική κλιμάκωση.

1. Ποιοι είναι οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ;

Οι κανόνες εμπλοκής παραμένουν απόρρητοι. Καθορίζουν τι μπορεί να πράξει ο στρατός σε κάθε αποστολή και εγκρίνονται με ομοφωνία από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC). Την εφαρμογή τους διαχειρίζεται ο Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Ευρώπης (SACEUR), σήμερα ο Αμερικανός στρατηγός Αλέξους Γκρίνκεβιτς.

Όπως εξηγεί η πρώην εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ, Οάνα Λουνγκέσκου, οι κανόνες εμπλοκής πρέπει να συνάδουν με την πολιτική κατεύθυνση της Συμμαχίας, που είναι πρωτίστως αμυντική: «Αποτροπή της επιθετικότητας, πρόληψη της σύγκρουσης, και εφόσον αυτά αποτύχουν, άμυνα και νίκη».

2. Τι ισχύει για τα εθνικά κράτη-μέλη;

Παράλληλα, κάθε κράτος μπορεί να αποφασίζει αυτόνομα εντός του εναέριου χώρου του, όταν τα αεροσκάφη επιχειρούν υπό εθνική διοίκηση. Η Λιθουανία ανακοίνωσε νέους κανονισμούς που επιτρέπουν ταχύτερη αντίδραση, ενώ η Ρουμανία εξέτασε την ενίσχυση των κανόνων μετά από αλλεπάλληλες παραβιάσεις από ρωσικά drones.

Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος μια μονομερής ενέργεια να οδηγήσει σε κλιμάκωση, όπως επισήμανε ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ. «Πρέπει να είμαι 100% βέβαιος ότι όλοι οι σύμμαχοι θα το αντιμετωπίσουν με τον ίδιο τρόπο. Διαφορετικά, θα μείνουμε μόνοι σε μια οξεία φάση της σύγκρουσης», είπε.

3. Γιατί δεν καταρρίφθηκαν τα MiG-31 στην Εσθονία;

Η απόφαση βασίστηκε στην εκτίμηση απειλής. «Δεν εντοπίστηκε άμεση απειλή», εξήγησε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, επιβεβαιώνοντας ότι η Συμμαχία έδρασε σύμφωνα με τις διαδικασίες. Η πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κρίστεν Μίχαελ, τόνισε πως η χρήση βίας δεν είναι η πρώτη αντίδραση σε καιρό ειρήνης.

Αναλυτές επισημαίνουν επίσης τον κίνδυνο ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης, αλλά και την αβεβαιότητα για τη στάση των ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Τραμπ, η οποία επηρεάζει τις ευρωπαϊκές αποφάσεις. «Κανείς δεν θα ξεκινήσει τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για αυτό», σχολίασε Ουκρανός ερευνητής.

4. Υπάρχει συζήτηση για αλλαγή των κανόνων εμπλοκής;

Ναι, η συζήτηση έχει ανοίξει. Εσθονία, Λιθουανία και Τσεχία ζητούν πιο σκληρή στάση, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής κατάρριψης ρωσικών μαχητικών. Ο πρόεδρος της Τσεχίας, Πέτρ Πάβελ, δήλωσε: «Πρέπει να απαντήσουμε κατάλληλα, ακόμη και με κατάρριψη».

Οι αλλαγές θα πρέπει να εγκριθούν από το NAC με ομοφωνία, αν και από το 2022 ο SACEUR έχει περισσότερες εξουσίες να προσαρμόζει τα σχέδια χωρίς να περνούν όλες οι αποφάσεις από το Συμβούλιο.

5. Τι δείχνει η εμπειρία του 2015 με την Τουρκία;

Το τελευταίο περιστατικό κατάρριψης ρωσικού αεροσκάφους από χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ ήταν το 2015, όταν η Τουρκία κατέρριψε ένα Sukhoi-24M κοντά στα σύνορά της με τη Συρία. Η Άγκυρα έδρασε αυτόνομα και ενημέρωσε εκ των υστέρων τη Συμμαχία. Η Μόσχα απάντησε με οικονομικές κυρώσεις, και αργότερα ο πρόεδρος Ερντογάν αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη.

Το περιστατικό έδειξε ότι η απόφαση χρήσης βίας μπορεί να έχει άμεσες συνέπειες, στρατιωτικές και διπλωματικές.

Η Συμμαχία βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μία πλευρά, οι συνεχείς παραβιάσεις από τη Μόσχα δοκιμάζουν τα όρια της ανοχής. Από την άλλη, η απάντηση με κατάρριψη ρωσικών μαχητικών ενέχει σοβαρό κίνδυνο κλιμάκωσης. Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι αν το ΝΑΤΟ θα επιλέξει να αυστηροποιήσει τους κανόνες εμπλοκής ή θα συνεχίσει την πολιτική ψυχραιμίας και αποτροπής.