Ανάλυση: Η ρωσοκινεζική ομπρέλα στην Τεχεράνη αλλάζει τα δεδομένα στη σύγκρουση για το “Snapback”

Η διεθνής σκηνή εισέρχεται ξανά σε μια περίοδο έντονων αναταράξεων με επίκεντρο το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και την απειλή επαναφοράς των κυρώσεων του ΟΗΕ μέσω του μηχανισμού «Snapback». Η Ευρωπαϊκή «τρόικα» —Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία— αποφάσισε να ενεργοποιήσει την επίμαχη διαδικασία, κατηγορώντας την Τεχεράνη για σοβαρές παραβιάσεις του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) του 2015. Απέναντι σε αυτή την πρωτοβουλία, η Ρωσία και η Κίνα, σε στενό συντονισμό με το Ιράν, αντέδρασαν με μια κοινή διπλωματική επίθεση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, απορρίπτοντας την κίνηση ως «νομικά αβάσιμη» και «πολιτικά καταστροφική».

Σπύρος Σιδέρης

Το σκηνικό αυτό φέρνει ξανά στο προσκήνιο τον εύθραυστο συσχετισμό δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, αλλά και τη βαθιά κρίση αξιοπιστίας της πολυμερούς διπλωματίας, με την Ευρώπη, την Ουάσιγκτον, τη Μόσχα και το Πεκίνο να αναμετρώνται σε ένα παιχνίδι υψηλών γεωπολιτικών διακυβευμάτων.

Το υπόβαθρο: από τη συμφωνία του 2015 στην κατάρρευση των ισορροπιών

Η συμφωνία του 2015 αποτέλεσε ορόσημο για τη διεθνή κοινότητα, καθώς περιόρισε δραστικά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα με αντάλλαγμα την άρση των διεθνών κυρώσεων. Ωστόσο, η μονομερής αποχώρηση των ΗΠΑ το 2018 επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ ανέτρεψε την ισορροπία.

Έκτοτε, η Τεχεράνη έχει ξεπεράσει τους περιορισμούς στην παραγωγή ουρανίου, επικαλούμενη το δικαίωμα της να απαντήσει σε αυτό που χαρακτηρίζει «παραβίαση της συμφωνίας» από την Ουάσιγκτον.

Η ευρωπαϊκή τρόικα επιχείρησε τα τελευταία χρόνια να διατηρήσει ανοικτό τον δίαυλο με την Τεχεράνη, ωστόσο οι πρόσφατες επιθέσεις σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις —με ευθύνη που αποδίδεται σε Ισραήλ και ΗΠΑ— αλλά και η αδυναμία εξεύρεσης νέου συμβιβασμού στις συνομιλίες της Γενεύης, ενίσχυσαν τη σκληρή στάση Λονδίνου, Παρισιού και Βερολίνου.

Η κοινή ρωσοκινεζοϊρανική απάντηση

Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγκτσί δημοσιοποίησε μέσω της πλατφόρμας Χ την κοινή επιστολή που συνυπέγραψε με τους ομολόγους του από τη Ρωσία και την Κίνα.

Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: η ευρωπαϊκή κίνηση «καταχράται την εξουσία του Συμβουλίου Ασφαλείας» και απειλεί να μετατρέψει τον διεθνή οργανισμό από θεματοφύλακα της ειρήνης σε εργαλείο «εκβιασμού και πίεσης».

Η επιστολή υπενθυμίζει ότι οι πρώτοι που παραβίασαν τη συμφωνία ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την Ευρώπη να ακολουθεί «επιλέγοντας την πλευρά των παράνομων κυρώσεων» αντί της τήρησης των δεσμεύσεών της. Η θέση αυτή συνδέεται με την πάγια γραμμή Μόσχας και Πεκίνου ότι η πολυμερής διπλωματία πρέπει να στηρίζεται στην ισορροπία «δικαιωμάτων και υποχρεώσεων».

Η πρόταση Μόσχας και Πεκίνου

Παράλληλα με την καταγγελία της ευρωπαϊκής κίνησης, η Ρωσία και η Κίνα κατέθεσαν σχέδιο ψηφίσματος που προτείνει την παράταση ισχύος της συμφωνίας του 2015 για έξι μήνες, με στόχο την επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων. Αν και το κείμενο δεν τέθηκε ακόμη σε ψηφοφορία, η ύπαρξή του λειτουργεί ως αντίβαρο στο ευρωπαϊκό εγχείρημα και στέλνει μήνυμα ότι η Τεχεράνη διαθέτει ισχυρή διπλωματική ασπίδα.

Ένας ανώτερος Ρώσος διπλωμάτης δήλωσε ανώνυμα στο πρακτορείο «Reuters» ότι το σχέδιο θα απέτρεπε την Ευρώπη από την ενεργοποίηση του Snapback, δείχνοντας τη βούληση της Μόσχας να μπλοκάρει οποιαδήποτε προσπάθεια αναβίωσης των κυρώσεων.

Το ευρωπαϊκό επιχείρημα και τα τρία προαπαιτούμενα

Οι υπουργοί Εξωτερικών της Γαλλίας, της Βρετανίας και της Γερμανίας υπεραμύνθηκαν της απόφασής τους, τονίζοντας ότι η Ισλαμική Δημοκρατία έχει προχωρήσει σε παραβιάσεις «μεγάλης κλίμακας». Παράλληλα, άφησαν ανοιχτό ένα «παράθυρο» συμβιβασμού: πρότειναν αναστολή των κυρώσεων για έξι μήνες, εφόσον η Τεχεράνη αποδεχθεί τρεις όρους:

1. Πλήρη επαναφορά της πρόσβασης των επιθεωρητών του ΟΗΕ στις πυρηνικές της εγκαταστάσεις.
2. Διαφάνεια και περιορισμό στα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου.
3. Επανέναρξη διαπραγματεύσεων με τη συμμετοχή των ΗΠΑ.

Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε εμμέσως από την ιρανική πλευρά, με τον Αραγκτσί να επισημαίνει ότι «οι χώρες που δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους δεν μπορούν να αξιώνουν προνόμια από μια συμφωνία που οι ίδιες έχουν υπονομεύσει».

Τι σημαίνει το «Snapback»

Η διαδικασία του Snapback προβλέπεται στο ψήφισμα 2231 του ΟΗΕ, το οποίο επικύρωσε τη συμφωνία του 2015. Αν ενεργοποιηθεί, δίνει τη δυνατότητα επαναφοράς όλων των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στην Τεχεράνη την περίοδο 2006–2010.

Αυτές περιλαμβάνουν:

• Εμπάργκο όπλων και περιορισμούς σε τεχνολογία πυραύλων.
• Απαγόρευση εμπλουτισμού και επανεπεξεργασίας ουρανίου.
• Διεθνείς χρηματοπιστωτικούς αποκλεισμούς και παγώματα περιουσιακών στοιχείων.
• Απαγόρευση ταξιδιών σε συγκεκριμένα πρόσωπα και φορείς.
• Εντατικούς ελέγχους σε αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές που συνδέονται με το Ιράν.

Η ενεργοποίηση απαιτεί 30 ημέρες διαδικασίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Για να συνεχιστεί η αναστολή των κυρώσεων, χρειάζονται 9 ψήφοι υπέρ και μη χρήση βέτο από τα μόνιμα μέλη. Δεδομένου ότι η Ρωσία και η Κίνα είναι αποφασισμένες να στηρίξουν την Τεχεράνη, η πιθανότητα επίτευξης συναίνεσης είναι σχεδόν μηδενική.

Η γεωπολιτική διάσταση

Η σύγκρουση γύρω από το ιρανικό πυρηνικό ζήτημα υπερβαίνει το ίδιο το πρόγραμμα και συνδέεται με τον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων.

• Για την Ευρώπη, το ζήτημα είναι η αποτροπή της στρατιωτικοποίησης της Τεχεράνης και η διασφάλιση σταθερότητας στη Μέση Ανατολή, ιδίως μετά τον πόλεμο στη Γάζα και τις εντάσεις στον Περσικό Κόλπο.
• Για τις ΗΠΑ, το ιρανικό ζήτημα παραμένει εργαλείο εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής πίεσης.
• Για τη Ρωσία, η συμμαχία με την Τεχεράνη είναι κρίσιμη, καθώς εξασφαλίζει στήριξη στον πόλεμο της Ουκρανίας και ενισχύει τις ενεργειακές συνεργασίες.
• Για την Κίνα, η στήριξη στο Ιράν εντάσσεται στη στρατηγική της «Πρωτοβουλίας του Δρόμου του Μεταξιού» και στην επιδίωξη να κατοχυρώσει παρουσία στη Μέση Ανατολή, ενόψει της αμερικανικής απουσίας.

Το μέλλον της πολυμερούς διπλωματίας

Η κοινή ρωσοκινεζική κάλυψη στην Τεχεράνη αποτελεί ένδειξη ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε πεδίο αντιπαράθεσης παρά σε μηχανισμό συλλογικής ασφάλειας. Η Ευρώπη κατηγορείται για «υποκρισία» από το Ιράν, ενώ η Ουάσιγκτον αδυνατεί να διαμορφώσει ενιαία στρατηγική με τους Ευρωπαίους εταίρους της.

Ο Αραγκτσί προειδοποίησε ότι «η αξιοπιστία της πολυμερούς διπλωματίας βρίσκεται σε κίνδυνο», καθώς η αποτυχία διαχείρισης του ιρανικού φακέλου θα πλήξει συνολικά την εμπιστοσύνη στις διεθνείς συμφωνίες.

Η μάχη γύρω από τον μηχανισμό Snapback δεν αφορά μόνο την τύχη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, αλλά αντικατοπτρίζει την ευρύτερη σύγκρουση συμφερόντων Δύσης – Ανατολής. Η Ευρώπη, επιδιώκοντας να δείξει πυγμή, κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε μια διαδικασία χωρίς αποτελέσματα, ενώ η Ρωσία και η Κίνα κεφαλαιοποιούν την ευκαιρία να παρουσιαστούν ως υπερασπιστές του διεθνούς δικαίου.

Το επόμενο διάστημα θα δείξει αν θα επικρατήσει η λογική της σύγκρουσης, με την επιστροφή στις βαριές κυρώσεις του παρελθόντος, ή αν θα δοθεί χώρος στη διπλωματία να αναζητήσει μια νέα ισορροπία. Σε κάθε περίπτωση, η Τεχεράνη εμφανίζεται αποφασισμένη να μη δεχθεί πιέσεις χωρίς ανταλλάγματα, ενώ η Ευρώπη επιχειρεί να διασώσει ό,τι έχει απομείνει από μια συμφωνία που ήδη μοιάζει να ανήκει στο παρελθόν.