Ο “Δρόμος Τραμπ” στον Καύκασο προκαλεί νέες γεωπολιτικές αναταράξεις με Μόσχα, Τεχεράνη
Η Συντακτική ομάδα του Libre
Η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στις 8 Αυγούστου δεν ήταν απλώς μια ακόμη απόπειρα για τερματισμό δεκαετιών εδαφικών εχθροπραξιών. Αντιθέτως, αποτέλεσε ένα σημείο καμπής που απειλεί να ανατρέψει όλο το γεωπολιτικό σκηνικό στον Νότιο Καύκασο. Ο περίφημος Μέσος Διάδρομος που κάποτε λεγόταν «Μέσος Ζανγκεζούρ» μεταμορφώθηκε σε «Trump International Peace and Prosperity Path (TRIPP)» ή αλλιώς «Δρόμος Τραμπ για την ειρήνη και την ευημερία». Το νέο αυτό branding δεν αφορά μόνο την αλλαγή ονόματος. Συνοδεύεται από ένα 99ετές συμβόλαιο που εκχωρεί τη διαχείριση του διαδρόμου σε αμερικανικές εταιρείες, με την πλήρη συγκατάθεση της κυβέρνησης του Ερεβάν.
Η Ουάσινγκτον εμφανίζεται πλέον όχι ως διαμεσολαβητής αλλά ως παίκτης άμεσης ισχύος σε μια περιοχή που παραδοσιακά βρισκόταν υπό τη σφαίρα επιρροής της Μόσχας και με άμεση εγγύτητα στα ευαίσθητα σύνορα του Ιράν.
Ο διάδρομος που έγινε «Δρόμος Τραμπ»
Για χρόνια, ο λεγόμενος Διάδρομος Ζανγκεζούρ ήταν το μήλον της έριδος μετά τον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ το 2020. Πρόκειται για μια λωρίδα περίπου 43 χιλιομέτρων που διασχίζει την επαρχία Σιούνικ της Αρμενίας και συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν, κι από εκεί με την Τουρκία.
Για το Μπακού και την Άγκυρα, το πέρασμα αυτό συνιστά στρατηγικό άξονα που ενοποιεί τον λεγόμενο «τουρκικό κόσμο» από την Ανατολία ως την Κεντρική Ασία. Για την Αρμενία, αντίθετα, ήταν ένας διαρκής εφιάλτης: φόβος ότι θα μετατρεπόταν σε διάδρομο «εκτός κυριαρχίας» που θα αφαιρούσε από τη Ερεβάν τον έλεγχο της ίδιας της επικράτειάς της.
Με τη νέα συμφωνία, το έργο μετονομάζεται σε «Δρόμο Τραμπ», με τις ΗΠΑ να αποκτούν δικαιώματα λειτουργίας για σχεδόν έναν αιώνα. Το γεγονός αυτό μετατρέπει μια κατά βάση περιφερειακή διένεξη σε ζήτημα παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος.
Μεταξύ γεωγραφίας και πολιτικής
Η χάραξη του δρόμου κατά μήκος των νότιων συνόρων της Αρμενίας με το Ιράν έχει έντονη γεωπολιτική διάσταση. Από τη μια, δίνει στο Αζερμπαϊτζάν απευθείας πρόσβαση στον Ναχιτσεβάν. Από την άλλη, τοποθετεί τις Ηνωμένες Πολιτείες σε κομβικό σημείο που συνορεύει άμεσα με την Τεχεράνη.
Για την Τουρκία, το έργο σημαίνει μια νέα εποχή διασυνδεσιμότητας. Ο Τούρκος Υπουργός Μεταφορών και Υποδομών, Αμπντουλκαντίρ Ουράλογλου, δήλωσε στις 22 Αυγούστου ότι «ξεκινά μια νέα εποχή ειρήνης και ευημερίας στον Νότιο Καύκασο», με την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής που θα ενώνει το Καρς, το Ιγντίρ και τον Ναχιτσεβάν.
Σύμφωνα με τον Τούρκο ακαδημαϊκό Τζενκίζ Τομάρ, το άνοιγμα του διαδρόμου θα ενισχύσει την οικονομική ολοκλήρωση μεταξύ των χωρών-μελών του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών, αυξάνοντας τον όγκο συνεργασίας σε εμπόριο και επενδύσεις.
Το αμερικανικό χαρτί
Η είσοδος των ΗΠΑ στο έργο αλλάζει ριζικά το παιχνίδι. Για τον Λευκό Οίκο, ο «Δρόμος Τραμπ» δεν είναι μόνο μια εμπορική οδός. Είναι ένα εργαλείο αναδιάταξης ισορροπιών:
- περιορίζει την εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία,
- τοποθετεί την Ουάσινγκτον δίπλα στα ιρανικά σύνορα,
- ενισχύει τον άξονα Τουρκίας–Αζερμπαϊτζάν,
- και ανοίγει νέες αγορές για αμερικανικές εταιρείες.
Σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό International Iranian Studies Institute, οι ΗΠΑ θα ελέγχουν λειτουργικά το πέρασμα για 99 χρόνια, προσφέροντας «μοχλούς επιρροής» όχι μόνο οικονομικούς αλλά και στρατιωτικούς/κατασκοπευτικούς.
Το έργο, με εκτιμώμενο κόστος 3–5 δισ. δολάρια, αναμένεται να αποφέρει ως και 30 δισ. δολάρια ετησίως από δραστηριότητες logistics, σύμφωνα με το think tank «Caspian Policy Center». Αυτό το οικονομικό δέλεαρ καθιστά τον διάδρομο έναν από τους πιο σημαντικούς άξονες του παγκόσμιου εμπορίου για τις επόμενες δεκαετίες.
Η ρωσική αμηχανία
Η Μόσχα παρακολουθεί με καχυποψία. Ως παραδοσιακός «εγγυητής ασφάλειας» στον Νότιο Καύκασο, βλέπει ότι η εμπλοκή των ΗΠΑ αποδυναμώνει τον ρόλο της.
Ο Ρώσος αναλυτής Ανατόλι Ματβιτσούκ εκτιμά ότι σε βάθος χρόνου το σχέδιο συνιστά «άμεση απειλή για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας».
Η Ρωσία διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στην Αρμενία και ειρηνευτικές δυνάμεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει περιορίσει την ικανότητά της να ασκεί επιρροή στον Καύκασο.
Το αποτέλεσμα είναι μια πολιτική «προσεκτικού ελέγχου», όπου η Μόσχα δεν συγκρούεται ανοιχτά με την Ουάσινγκτον, αλλά προσπαθεί να διατηρήσει τον στρατιωτικό της βραχίονα στην περιοχή.
Η ιρανική ανησυχία
Για την Τεχεράνη, το ζήτημα είναι ακόμη πιο υπαρξιακό. Τα σύνορα με την Αρμενία, έστω και μικρά, αποτελούν τη βασική δίοδο του Ιράν προς την Ευρώπη.
Ο «Δρόμος Τραμπ», που ακουμπά σε αυτά τα σύνορα, απειλεί να περιορίσει τη γεωοικονομική του σημασία και να αποκλείσει την Τεχεράνη από δίκτυα εμπορίου και ενέργειας.
Ο Ιρανός αναλυτής Σοάιμπ Μπαχμάν υπογράμμισε ότι «με την αμερικανική παρέμβαση, ο διάδρομος Ζανγκεζούρ μετατρέπεται σε γεωπολιτικό στραγγαλισμό για το Ιράν». Η ιρανική κυβέρνηση εξέδωσε δήλωση καλωσορίζοντας μεν την ειρηνευτική συμφωνία, αλλά προειδοποιώντας για «σοβαρές συνέπειες από ξένες παρεμβάσεις κοντά στα σύνορά της».
Πρακτικά, η Τεχεράνη θα επιχειρήσει να αναπτύξει εναλλακτικούς διαδρόμους μέσω του εδάφους της ή να χρησιμοποιήσει διπλωματικές πιέσεις ώστε να αναχαιτίσει την πλήρη εφαρμογή του έργου.
Πιθανά σενάρια για το μέλλον
Ο «Δρόμος Τραμπ» είναι έργο-τομή, όμως το μέλλον του εξαρτάται από την ισορροπία δυνάμεων.
Τρία πιθανά σενάρια σκιαγραφούνται:
- Το αισιόδοξο σενάριο: Ο δρόμος υλοποιείται με διαφάνεια, η Αρμενία διατηρεί την κυριαρχία της, Ρωσία και Ιράν βρίσκουν τρόπους να ενταχθούν συμπληρωματικά, και ο Νότιος Καύκασος μετατρέπεται σε διαμετακομιστικό κόμβο που ενώνει Ασία και Ευρώπη.
- Το μεσοβέζικο σενάριο: Η πολιτική καχυποψία παραμένει, η Αρμενία ταλαντεύεται, το έργο καθυστερεί, και η περιοχή συνεχίζει να ζει με την αβεβαιότητα παλιών συγκρούσεων.
- Το σκοτεινό σενάριο: Το Ιράν προχωρά σε σκληρή αντίδραση, η Ρωσία βλέπει τον διάδρομο ως απειλή και συγκρούεται με τις ΗΠΑ σε επίπεδο στρατιωτικών ισορροπιών, μετατρέποντας τον Νότιο Καύκασο σε νέο πεδίο αντιπαράθεσης.
Εν κατακλείδι ο «Δρόμος Τραμπ» ξεπερνά τα όρια μιας απλής οδικής αρτηρίας.
Είναι μια στρατηγική εξίσωση που επαναπροσδιορίζει την κυριαρχία της Αρμενίας, ενισχύει τον άξονα Άγκυρας–Μπακού, απειλεί τα συμφέροντα της Τεχεράνης, και περιορίζει τον ιστορικό ρόλο της Μόσχας στον Καύκασο.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι η μεγάλη ευκαιρία να εγκαθιδρύσουν παρουσία σε μια περιοχή που ως τώρα τους ξέφευγε. Για την περιοχή όμως, η ερώτηση παραμένει: θα αποτελέσει πράγματι «δρόμο ειρήνης και ευημερίας» ή θα μετατραπεί σε νέα γραμμή τριβής που θα επιβεβαιώσει τη φήμη του Καυκάσου ως μιας από τις πιο ασταθείς γωνιές του πλανήτη;
SiteDesign