Ανάλυση: Γιατί η Συρία εξακολουθεί να βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση με εύφλεκτα αδιέξοδα

Σε μια συγκυρία όπου η Συρία προσπαθεί να αναδιαμορφώσει το πολιτικό και στρατιωτικό της τοπίο μετά από χρόνια εμφυλίου και διεθνών παρεμβάσεων, η επανεμφάνιση του αδιεξόδου στις συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης της Δαμασκού και της «Αυτόνομης Διοίκησης Βόρειας και Ανατολικής Συρίας» φέρνει ξανά στο προσκήνιο τα ερωτήματα για την ενότητα και την επόμενη μέρα της χώρας. Η πρόσφατη απόφαση της Ανώτατης Εκλογικής Επιτροπής να εξαιρέσει τις επαρχίες Χασάκα και Ράκα από τις προγραμματισμένες εκλογές για το Συριακό Κοινοβούλιο τον Σεπτέμβριο προκάλεσε έντονη δυσφορία στις κουρδικές δυνάμεις, που τη θεωρούν ένδειξη πολιτικής περιθωριοποίησης. Παράλληλα, η στασιμότητα γύρω από την υλοποίηση του «Συμφωνητικού της 10ης Μαρτίου», που προέβλεπε τον σταδιακό ένταξη των «Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων» (SDF/«Κούρδων») στον συριακό στρατό και την παραχώρηση ελέγχου στρατηγικών περιοχών στη Δαμασκό, επιβαρύνει περαιτέρω το κλίμα.

Σπύρος Σιδέρης

Στο μεταξύ, η Ουάσινγκτον και πρόσωπα του αμερικανικού Κογκρέσου εμφανίζονται ενεργά στη διαμεσολάβηση, δείχνοντας πως το ζήτημα παραμένει πυρήνας της συριακής εξίσωσης και του γεωπολιτικού παιχνιδιού στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Η απόφαση για την εξαίρεση των δύο βορείων επαρχιών αποδόθηκε επισήμως σε «ζητήματα ασφάλειας και πολιτικές προκλήσεις», αλλά ερμηνεύεται από τους Κούρδους ως αρνητικό μήνυμα για την πολιτική τους συμμετοχή.

Η Φούζα Γιουσούφ, επικεφαλής διαπραγματευτής της Αυτόνομης Διοίκησης, ανέφερε ότι «η συμφωνία με τη Δαμασκό για υποβολή λίστας υποψηφίων και συμμετοχή στην εκλογική επιτροπή παρέμεινε ανεκπλήρωτη».

Παράλληλα, ο Μαζλούμ Άμπντι, διοικητής των SDF, εμφανίζεται απογοητευμένος από την αδράνεια στην εφαρμογή των συμφωνηθέντων για την ενσωμάτωση των δυνάμεών του στον συριακό στρατό, μια διαδικασία που, σύμφωνα με το κείμενο της 10ης Μαρτίου, θα έπρεπε να έχει προχωρήσει ως το τέλος του έτους, συμπεριλαμβάνοντας τον έλεγχο των συνόρων, των πετρελαιοπηγών και των υποδομών στο Καμισλί και στα σύνορα με το Ιράκ και την Τουρκία.

Η διαμάχη τροφοδοτείται από τις αντίθετες οπτικές των δύο πλευρών. Ο Μπαντράν Τζία Κουρντ, αναπληρωτής της Αυτόνομης Διοίκησης για τις εξωτερικές σχέσεις, κατηγορεί τη Δαμασκό για μονομερείς κινήσεις, «χωρίς τη συμμετοχή όλων των συνιστωσών του συριακού πληθυσμού», και απορρίπτει τον χαρακτηρισμό των περιοχών της βόρειας Συρίας ως «μη ασφαλών». «Η κυβέρνηση θεωρεί ανασφαλή κάθε περιοχή που δεν ελέγχει στρατιωτικά – αυτή είναι μια στενή στρατιωτική προσέγγιση που αγνοεί την πολιτική πραγματικότητα», υποστηρίζει. Από την άλλη, η Δαμασκός διαμηνύει μέσω του εκπροσώπου της Εκλογικής Επιτροπής, δρ. Νουάρ Νάτζμα, ότι «η αναβολή των εκλογών δεν σημαίνει αποκλεισμό», αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο διορισμού αντιπροσώπων από τις συγκεκριμένες επαρχίες.

Στο παρασκήνιο, η Ουάσινγκτον παρακολουθεί στενά. Σύμφωνα με κουρδικές πηγές, αντιπροσωπεία της Αυτόνομης Διοίκησης συναντήθηκε στην Αμμάν με την Αμερικανίδα γερουσιαστή Τζιν Σαχίν, τον βουλευτή Τζο Γουίλσον και τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ για τη Συρία, Τομ Μπάρακ. Το μήνυμα ήταν σαφές: οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να στηρίζουν τον ρόλο των SDF ως βασικό εταίρο στην αντιτρομοκρατική εκστρατεία κατά του ISIS και θεωρούν ότι η συμμετοχή των Κούρδων σε μια μελλοντική πολιτική διευθέτηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας. Η ίδια αντιπροσωπεία είχε επίσης συνάντηση με τον Σύριο πρόεδρο Άχμεντ αλ-Σαράα στη Δαμασκό, ενδεικτικό των παράλληλων καναλιών επικοινωνίας που επιχειρούνται.

Ωστόσο, η διαφορά στις στρατηγικές προσεγγίσεις είναι έντονη. Όπως επισημαίνει ο Οσάμα Σέιχ Άλι, ερευνητής του Κέντρου Ουμράν για Στρατηγικές Μελέτες, «η κυβέρνηση της Δαμασκού απορρίπτει κάθε μορφή στρατιωτικής ή διοικητικής αυτονομίας». Προτιμά την ατομική ενσωμάτωση μαχητών, μετά από αφοπλισμό και έλεγχο, στις τάξεις του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας, χωρίς αναγνώριση συλλογικής ταυτότητας για τις κουρδικές δυνάμεις. Ειδικότερα, η πρόταση προβλέπει την απορρόφηση των δυνάμεων «Ασάις» (εσωτερική αστυνομία της Αυτόνομης Διοίκησης) στη συριακή αστυνομία. «Η Δαμασκός δεν θέλει διπλά κέντρα ισχύος ούτε στρατιωτικές δομές εκτός ελέγχου του υπουργείου Άμυνας», τονίζει ο ίδιος.

Η κατάσταση αυτή υποδηλώνει ότι, ενώ και οι δύο πλευρές δηλώνουν ότι επιδιώκουν μια ενιαία Συρία, οι έννοιες που δίνουν στην «ενότητα» διαφέρουν: για τη Δαμασκό, σημαίνει κεντρικό κράτος και ένας ενιαίος στρατός· για τους Κούρδους, ένα πολυκεντρικό, αποκεντρωμένο μοντέλο που να διασφαλίζει δικαιώματα και θεσμική αναγνώριση. Το χάσμα αυτό καθιστά δύσκολη κάθε ουσιαστική πρόοδο, ιδίως όταν η εκλογική διαδικασία, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πεδίο συμβολικής συμμετοχής, τίθεται σε αναμονή.

Η ένταση γύρω από τις εκλογές και το μέλλον της βόρειας Συρίας αποκαλύπτει και μια άλλη διάσταση: τη γεωπολιτική πίεση που ασκούν οι Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και άλλοι διεθνείς δρώντες, όπως η Γαλλία, στην κατεύθυνση διαλόγου. Η ιδέα για νέα συνάντηση υψηλού επιπέδου, πιθανόν σε ευρωπαϊκό έδαφος, υποδηλώνει ότι τα μεγάλα ζητήματα – από τη διανομή εξουσίας μέχρι τον έλεγχο των φυσικών πόρων και συνόρων – παραμένουν ανοιχτά. Η παραμονή των SDF ως ισχυρού τοπικού παράγοντα και εταίρου του διεθνούς συνασπισμού, αλλά και η επιμονή της Δαμασκού σε μονοκεντρικό κράτος, προμηνύουν μια μακρά διαδρομή διαπραγματεύσεων.

Καθώς πλησιάζει η ημερομηνία των εκλογών και η εσωτερική πολιτική ατζέντα επιβαρύνεται, το ερώτημα παραμένει: μπορεί να βρεθεί συμβιβασμός; Ή μήπως η Συρία θα συνεχίσει να πορεύεται με παράλληλα συστήματα διοίκησης, αναβολές και περιορισμένη συμμετοχή; Όσο η διεθνής κοινότητα επιδιώκει να διαμορφώσει ένα πλαίσιο σταθερότητας, η απόφαση για το μέλλον των Κούρδων θα αποτελέσει καθοριστικό δείκτη για το αν η χώρα μπορεί να επανενωθεί ουσιαστικά ή θα διατηρήσει το μωσαϊκό των αντιθέσεων που την κρατούν διχασμένη.