Ανάλυση: Πού μπορεί να οδηγήσει η κρίση Ουκρανίας–Πολωνίας και οι επιπτώσεις στο μέτωπο του πολέμου

Σε μια περίοδο που ο πόλεμος στην Ουκρανία απαιτεί από τους γείτονες και τους εταίρους της να επιδεικνύουν ενότητα, η ένταση στις σχέσεις Κιέβου–Βαρσοβίας έρχεται να υπογραμμίσει τις ρωγμές που έχουν αρχίσει να εμφανίζονται στην περιφερειακή σκακιέρα. Η Πολωνία, που από το 2022 αποτέλεσε βασικό στήριγμα για εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες και ζωτικό δίαυλο στρατιωτικής και τεχνολογικής υποστήριξης προς το μέτωπο, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο επικρίσεων από το Κίεβο. Η διαμάχη που ξέσπασε τις τελευταίες ημέρες δεν αφορά μόνο επιμέρους ζητήματα – όπως το βέτο του Προέδρου Καρόλ Ναβρότσκι σε νομοθεσία για τη στήριξη των Ουκρανών ή οι δηλώσεις του για την απαγόρευση της συμβολικής κληρονομιάς του UPA (Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών – Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός) – αλλά φαίνεται να αναδεικνύει βαθύτερες πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις.

Σπύρος Σιδέρης

Το ερώτημα πλέον είναι πώς αυτές οι εξελίξεις επηρεάζουν την ουκρανική εσωτερική συνοχή, την καθημερινότητα εκατοντάδων χιλιάδων Ουκρανών στην Πολωνία και τη γενικότερη σταθερότητα της περιοχής.

Από τον ύμνο της αλληλεγγύης στη διπλωματική δυσπιστία

Η Πολωνία υπήρξε από την πρώτη ημέρα της ρωσικής εισβολής σημαντικός υποστηρικτής της Ουκρανίας, παρέχοντας όπλα, ανθρωπιστική βοήθεια και καταφύγιο σε περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες.

Ωστόσο, η σχέση αυτή αρχίζει να παρουσιάζει ρήγματα. Η αφορμή δόθηκε όταν ο Πρόεδρος Ναβρότσκι δήλωσε ότι θα επιδιώξει την ποινικοποίηση της δημόσιας χρήσης συμβόλων της UPA, μετά από περιστατικό στη Βαρσοβία όπου εμφανίστηκαν τέτοια σύμβολα σε συναυλία.

Η θέση αυτή προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Κιέβου. Διπλωματική πηγή, που επικαλούνται ουκρανικά μέσα, μίλησε για πιθανές «συνέπειες» και προειδοποίησε ότι η εξίσωση ουκρανικών εθνικών συμβόλων με ναζιστικά ή κομμουνιστικά θα μπορούσε να πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις στην ουκρανική κοινωνία.

Το κοινωνικό μέτωπο: νόμοι, παροχές και πρόσφυγες

Παράλληλα, η απόφαση του Ναβρότσκι να ασκήσει βέτο στις πρόσφατες τροπολογίες για τη στήριξη των Ουκρανών προσφύγων έχει φέρει νέα δεδομένα.

Ο νόμος, που θα εξασφάλιζε τη συνέχιση των κοινωνικών παροχών (όπως το επίδομα 800+), τη δυνατότητα νόμιμης εργασίας, πρόσβασης στην εκπαίδευση και στην υγεία μέχρι τον Μάρτιο του 2026, δεν εγκρίθηκε. Σύμφωνα με τον μη κυβερνητικό οργανισμό «Ουκρανικό Σπίτι», η εξέλιξη αυτή μπορεί να πλήξει τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες: οικογένειες με πολλά παιδιά, άτομα με αναπηρίες ή γονείς που δεν μπορούν να εργαστούν πλήρως.

Όπως σημείωσε ο αναλυτής Αλεξάντρ Πεστρίκοφ, το 80% των Ουκρανών στην Πολωνία εργάζεται νόμιμα, πληρώνει φόρους και εισφορές. Το βέτο, είπε, «δεν θα αλλάξει την καθημερινότητα της πλειοψηφίας, αλλά θα αφήσει χωρίς στήριξη εκείνους που τη χρειάζονται περισσότερο».

Το σημαντικότερο, όμως, είναι οι συνέπειες για την αγορά εργασίας. Περίπου 700.000 Ουκρανοί εργάζονται βάσει ειδικών αδειών που χρειάζονται ανανέωση. Αν ο νόμος δεν υπογραφεί έως την 1η Οκτωβρίου, αυτοί οι εργαζόμενοι θα βρεθούν σε νομικό κενό, με επιπτώσεις τόσο για τους ίδιους όσο και για τις πολωνικές επιχειρήσεις που βασίζονται σε αυτούς. Η αβεβαιότητα αυτή εντείνει τον προβληματισμό στην ουκρανική πλευρά, που εξετάζει πλέον τις νομικές και πολιτικές συνέπειες για τους πολίτες της.

Starlink και στρατηγική υποδομή

Στο ήδη φορτισμένο κλίμα, ήρθε να προστεθεί και το ζήτημα της διακοπής της χρηματοδότησης του Starlink.

Ο Πολωνός υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής Κριστόφ Γκαβκόφσκι κατηγόρησε δημόσια τον Ναβρότσκι ότι με το βέτο του «κόβει το διαδίκτυο στην Ουκρανία», αναφερόμενος στο πρόγραμμα δορυφορικής επικοινωνίας που η Πολωνία χρηματοδοτούσε για το ουκρανικό μέτωπο. Από το 2022, η Βαρσοβία είχε δαπανήσει πάνω από 80 εκατομμύρια δολάρια για την αγορά και συντήρηση 24.500 τερματικών, αλλά η χρηματοδότηση φαίνεται να λήγει στις 30 Σεπτεμβρίου.

Για την Ουκρανία, που εξαρτάται από το Starlink για στρατιωτικές επιχειρήσεις, κυβερνητικές λειτουργίες και ανθρωπιστικές ανάγκες, η απώλεια αυτής της υποστήριξης θα ήταν σοβαρό πλήγμα.

Γιατί τώρα; Τα αίτια της ψύχρανσης

Η χρονική στιγμή δεν είναι τυχαία. Η Πολωνία εισέρχεται σε προεκλογική περίοδο, όπου η στάση απέναντι στους πρόσφυγες και η «υπεράσπιση της εθνικής ταυτότητας» αποτελούν σημαντικά χαρτιά στο εσωτερικό πολιτικό παιχνίδι.

Οι δηλώσεις για την UPA αγγίζουν βαθιές ιστορικές ευαισθησίες: τα εγκλήματα της περιόδου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι σφαγές Πολωνών από ουκρανικούς εθνικιστικούς σχηματισμούς παραμένουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη. Η επίκληση αυτών των θεμάτων συχνά ενισχύει εθνικιστικά ακροατήρια και περιχαρακώνει τη δημόσια συζήτηση.

Από την άλλη πλευρά, η Ουκρανία βιώνει έναν μακροχρόνιο πόλεμο, με τεράστιες ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες. Η εξάρτηση από τους δυτικούς εταίρους –συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας– είναι απόλυτη. Κάθε ένδειξη ρήξης με έναν τόσο κοντινό και κρίσιμο εταίρο ανησυχεί το Κίεβο, καθώς υπονομεύει την εικόνα της διεθνούς ενότητας απέναντι στη Ρωσία. Οι προειδοποιήσεις διπλωματικών πηγών ότι «θα υπάρξουν συνέπειες» αποτυπώνουν αυτή την αγωνία.

Οι συνέπειες για το μέλλον

Η τρέχουσα κρίση δεν σημαίνει απαραίτητα στρατηγική ρήξη, αλλά αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα των σχέσεων. Η Πολωνία ήταν και παραμένει σύμμαχος της Ουκρανίας, αλλά έχει και δικούς της πολιτικούς και κοινωνικούς υπολογισμούς.

Αν οι εντάσεις κλιμακωθούν –με περιορισμούς σε άδειες εργασίας, περικοπές παροχών ή απαγορεύσεις συμβόλων– οι πρώτοι που θα πληγούν θα είναι οι απλοί Ουκρανοί πρόσφυγες και εργαζόμενοι, που σήμερα κρατούν ζωντανή την πολωνική αγορά εργασίας και στέλνουν πολύτιμο συνάλλαγμα πίσω στην πατρίδα τους.

Για το Κίεβο, η διατήρηση ανοιχτού διαλόγου είναι ζωτικής σημασίας. Η απώλεια του πολωνικού διαύλου, έστω και προσωρινά, θα ενίσχυε την εικόνα κόπωσης της Δύσης απέναντι στον πόλεμο, κάτι που η Μόσχα θα εκμεταλλευτεί. Γι’ αυτό και οι επόμενες εβδομάδες θα δείξουν αν πρόκειται για έναν προσωρινό θόρυβο ή για την αρχή μιας βαθύτερης αναδιάταξης στις σχέσεις τους.