Ανάλυση: Γιατί η ανεξαρτησία του ΝΑΒU, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την προεδρία Ζελένσκι

Η πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας εισέρχεται σε μια φάση πρωτοφανούς αστάθειας, μετά την αιφνιδιαστική απόφαση του Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι να καταθέσει νέο νομοσχέδιο που επαναφέρει τις αρμοδιότητες της Εθνικής Υπηρεσίας κατά της Διαφθοράς (ΝΑΒU) και της Ειδικής Εισαγγελίας κατά της Διαφθοράς (ΣΑΠ), αφαιρώντας τον έλεγχο από τη Γενική Εισαγγελία — και κατ’ επέκταση, από την ίδια την προεδρική εξουσία. Η απότομη αυτή στροφή, που ήρθε λίγες μόλις μέρες μετά την ψήφιση νόμων που περιόριζαν την ανεξαρτησία των συγκεκριμένων θεσμών, ερμηνεύεται ως στρατηγική ήττα του Ζελένσκι, πιθανώς η σημαντικότερη από την ανάληψη των καθηκόντων του.

Σπύρος Σιδέρης

Παράλληλα, δημιουργείται ένα εύθραυστο πολιτικό σκηνικό, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε κρίση διακυβέρνησης, με δυνητικό αντίκτυπο ακόμη και στο μέτωπο του πολέμου.

Αναδίπλωση υπό πίεση: Ευρωπαίοι, διαδηλώσεις και ο «φόβος του δρόμου»

Ο νέος νόμος προβλέπει ότι οι υπηρεσίες κατά της διαφθοράς θα λειτουργούν και πάλι αυτόνομα, χωρίς την εποπτεία του Γενικού Εισαγγελέα, ο οποίος ελέγχεται άμεσα από την προεδρία. Μοναδική προσθήκη στο σχέδιο είναι η δυνατότητα ελέγχου των ντετέκτιβ της ΝΑΒU μέσω ανιχνευτή ψεύδους από την Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας (SBU), εφόσον αυτοί έχουν πρόσβαση σε διαβαθμισμένες πληροφορίες — μέτρο που ερμηνεύεται ως υποτυπώδης διατήρηση επιρροής της εκτελεστικής εξουσίας.

Η υπαναχώρηση του Ζελένσκι ήρθε σε μια στιγμή αυξανόμενης δυτικής δυσαρέσκειας, με ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να στέλνουν σαφή μηνύματα ότι οποιαδήποτε υποβάθμιση της ανεξαρτησίας των θεσμών κατά της διαφθοράς θα μπορούσε να οδηγήσει σε πάγωμα χρηματοδότησης και αναστολή στρατιωτικής υποστήριξης. Ταυτόχρονα, οι διαδηλώσεις στην Ουκρανία, αν και όχι μαζικές, προκάλεσαν ανησυχία στο Κίεβο. Ο φόβος περαιτέρω όξυνσης της κοινωνικής πίεσης —και πιθανής εκμετάλλευσής της από την αντιπολίτευση ή ξένα συμφέροντα— φαίνεται πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή στάσης.

Πολιτικές συμμαχίες, νέες αντιπαραθέσεις και η σκιά του Ποροσένκο

Σύμφωνα με αναλυτές, στον πυρήνα των πιέσεων βρίσκεται ένας άτυπος άξονας ανάμεσα σε οργανώσεις χρηματοδοτούμενες από δυτικά ιδρύματα και το πολιτικό περιβάλλον του πρώην προέδρου Πέτρο Ποροσένκο, οι οποίοι βλέπουν στη συγκυρία μια ευκαιρία για επαναφορά στην κεντρική πολιτική σκηνή. Η απόπειρα του Ζελένσκι να ελέγξει το ΝΑΒU και να ασκήσει επιρροή σε συγκεκριμένες έρευνες —π.χ. εναντίον του Βιτάλι Σαμπούνιν και του εκδότη της «Ukrainska Pravda» Τομάς Φιάλα— αντιμετωπίστηκε ως κατάχρηση εξουσίας και απειλή για το κράτος δικαίου.

Η αποτυχημένη αυτή στρατηγική έχει φέρει πλέον στο προσκήνιο σενάρια πολιτικής αποκαθήλωσης του Προέδρου: είτε με την απομάκρυνση ισχυρών προσώπων του περιβάλλοντός του, όπως ο Αντρίι Γερμάκ και η Γιούλια Σβιριντένκο, είτε ακόμα και με εκβιασμό παραίτησης.

Διαδηλώσεις σε κλιμάκωση: Νέες κοινωνικές δυνάμεις μπαίνουν στο παιχνίδι

Αυτό που φαινόταν ως περιορισμένη αντίδραση σε έναν νομοθετικό ελιγμό εξελίσσεται πλέον σε πολυεστιακό κοινωνικό μέτωπο. Από τους υπέρμαχους της διαφάνειας και τους αντιπάλους του προεδρικού ελέγχου, έως επιχειρηματικά συμφέροντα που θεωρούν τον Ζελένσκι απειλή για την οικονομική τους επιβίωση, η βάση του κινήματος διευρύνεται. ΜΜΕ που πρόσκεινται στον Ιγκόρ Κολομοΐσκι, πάλαι ποτέ υποστηρικτή του Προέδρου, καταγράφουν πλέον τις κινητοποιήσεις με επιθετική χροιά κατά της εξουσίας.

Στον ορίζοντα βρίσκονται πιθανές διαδηλώσεις συγγενών επιστρατευμένων, αντιδράσεις κατά της βίαιης επιστράτευσης, καθώς και αντιολιγαρχικά κινήματα που επιδιώκουν εκκαθάριση του πολιτικού τοπίου. Ο προβληματισμός στο στράτευμα και η χαλάρωση της ηθικής ενότητας γύρω από τον Πρόεδρο θεωρούνται καταλύτες μείζονος πολιτικής αστάθειας.

Πιθανά σενάρια: Αποπομπές, συμβιβασμοί ή παραίτηση;

Το κεντρικό διακύβευμα πλέον είναι η ισορροπία ισχύος εντός της προεδρικής κάθετης διοίκησης. Εάν ο Ζελένσκι οδηγηθεί στην αποπομπή του Γερμάκ, υπό την πίεση δυτικών και εσωτερικών κύκλων, τότε η ρηγμάτωση της εξουσίας του θα είναι δύσκολα αναστρέψιμη. Αν, αντιθέτως, επιχειρήσει να καθυστερήσει ή να παραπλανήσει τους επικριτές του με υποσχέσεις άνευ ουσίας, τότε ίσως κερδίσει χρόνο, με κίνδυνο όμως κλιμάκωσης των κινητοποιήσεων.

Το ενδεχόμενο παραίτησης του Προέδρου, αν και σήμερα φαντάζει απίθανο, δεν αποκλείεται εφόσον υπάρξουν σημαντικά πλήγματα στην εσωτερική του υποστήριξη, ιδίως στους θεσμούς ασφαλείας και στην Εθνοφρουρά. Μια τέτοια εξέλιξη, σε συνθήκες πολέμου, θα αποτελούσε σεισμική δόνηση για την Ουκρανία και πιθανώς καταλυτικό παράγοντα για αλλαγές στο διεθνές πλαίσιο της σύρραξης.

Πόλεμος και εσωτερική φθορά: Πώς επηρεάζεται το μέτωπο;

Η αμφισβήτηση της νομιμοποίησης του Ζελένσκι, η διαίρεση στην κοινωνία και η αβεβαιότητα για τη συνέχεια του πολιτικού του κύκλου απειλούν να αποδυναμώσουν τη στρατιωτική αντοχή της Ουκρανίας. Το ηθικό των στρατευμάτων και η προθυμία συμμετοχής στον πόλεμο επηρεάζονται άμεσα από την εσωτερική σταθερότητα. Ο κίνδυνος είναι σαφής: η αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό να λειτουργήσει ως εργαλείο της Ρωσίας, είτε στο πεδίο είτε στο διπλωματικό παρασκήνιο.

Τα σενάρια ειρήνευσης με ρωσικούς όρους δεν βρίσκονται στο τραπέζι της ουκρανικής ελίτ, ούτε η Δύση φαίνεται διατεθειμένη να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, μια χρονικά παρατεταμένη κρίση ηγεσίας, με πλήγματα στους μηχανισμούς διοίκησης και ασφάλειας, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταρρεύσεις κρίσιμων δομών — εξέλιξη που ίσως αναγκάσει τη Δύση να αναθεωρήσει την υποστήριξή της ή να απαιτήσει δραστικές λύσεις.

Η πιο κρίσιμη στιγμή για το καθεστώς Ζελένσκι

Η υπόθεση ΝΑΒU δεν είναι απλώς μια νομική ή θεσμική λεπτομέρεια. Είναι ο πολιτικός καθρέφτης μιας εξουσίας που φτάνει στα όριά της. Η προσπάθεια του Ζελένσκι να ελέγξει τον μηχανισμό δίωξης της διαφθοράς, η αποτυχία του και η άτακτη υποχώρηση που ακολούθησε, σηματοδοτούν τη ρήξη της εμπιστοσύνης μεταξύ του Προέδρου και τμημάτων τόσο της κοινωνίας όσο και της διεθνούς κοινότητας.

Αν ο Ζελένσκι επιλέξει την τακτική της επιβίωσης μέσω συμβιβασμών, ίσως κερδίσει χρόνο. Αν, όμως, η κρίση βαθύνει και αγγίξει τις ένοπλες δυνάμεις, τότε η πολιτική επιβίωση του ίδιου και η πολεμική αντοχή της χώρας θα τεθούν σε άμεσο κίνδυνο.

Η Ουκρανία μπαίνει, για πρώτη φορά μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής, σε μια περίοδο όπου η εσωτερική πολιτική μπορεί να καθορίσει την πορεία του πολέμου — και όχι το αντίστροφο.