Ανάλυση: Γιατί η Σύνοδος των BRICS στη Βραζιλία αποτελεί καθοριστική αλλαγή σελίδας

Σε μια από τις πιο πολυπληθείς και θεσμικά ενισχυμένες Συνόδους Κορυφής των τελευταίων ετών, οι BRICS επιχείρησαν με τον πιο συμβολικό αλλά και ουσιαστικό τρόπο να διαμορφώσουν ένα νέο γεωπολιτικό και θεσμικό πλαίσιο. Η 17η Σύνοδος Κορυφής στο Ρίο ντε Τζανέιρο, υπό την προεδρία της Βραζιλίας και με θέμα «Ενίσχυση της Συνεργασίας του Παγκόσμιου Νότου για μια πιο Συμπεριληπτική και Βιώσιμη Διακυβέρνηση», επιχείρησε να καταδείξει τη φιλοδοξία των BRICS να αποτελέσουν πυξίδα για τον Παγκόσμιο Νότο και παράλληλα αντίβαρο στην ηγεμονία της Δύσης.

Σπύρος Σιδέρης

Με τη συμμετοχή 10 βασικών μελών και την παρουσία υπουργών και ηγετών από δεκάδες τρίτες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Τουρκία — την οποία εκπροσώπησε ο Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν — η Σύνοδος απέκτησε χαρακτήρα πολυεθνικής, θεματικής και πολυδιάστατης παρέμβασης σε βασικά ζητήματα παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Οι θεματικοί άξονες: Δικαιοσύνη, πολυπολικότητα και εναλλακτικά μοντέλα

Η ατζέντα των BRICS περιλάμβανε κρίσιμους τομείς, όπως η μεταρρύθμιση του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, η ενίσχυση της δημοκρατικότερης εκπροσώπησης στους παγκόσμιους οικονομικούς θεσμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα), η στήριξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου αλλά και η ανάγκη επαναδιαπραγμάτευσης των κανόνων.

Κεντρική θέση έλαβε η ενθάρρυνση τοπικών νομισμάτων στις διακρατικές συναλλαγές, η ανάπτυξη συστημάτων διασυνοριακών πληρωμών, καθώς και η ίδρυση Ταμείου Σιτηρών των BRICS, μια πρόταση που σύμφωνα με αναλυτές εντάσσεται στη στρατηγική ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας με όρους διακρατικής κυριαρχίας.

Εξίσου σημαντικά, η Διακήρυξη για τη Χρηματοδότηση του Κλίματος και η Διακήρυξη για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση της Τεχνητής Νοημοσύνης αποτελούν θεμέλια για την προσέγγιση των BRICS σε δύο από τα πιο κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα — το περιβάλλον και τις τεχνολογίες αιχμής — μέσα από ένα πρίσμα ηθικής ανάπτυξης και πολυπολιτισμικής ευθύνης.

Πολιτικές θέσεις: Ισορροπίες, κριτική και αλληλεγγύη

Η 31σέλιδη Διακήρυξη του Ρίο ντε Τζανέιρο που υπέγραψαν οι BRICS αποτελεί ένα μανιφέστο πολιτικής νηφαλιότητας και γεωπολιτικής διεκδίκησης.

Σύμφωνα με αναλυτές, πρόκειται για ένα μη συγκρουσιακό κείμενο, χωρίς αναφορές σε συγκεκριμένους «εχθρούς», που στοχεύει στην ανατροπή της ανισορροπίας του διεθνούς συστήματος μέσω θεσμικής αναδιάρθρωσης.

Ανάμεσα στα πιο χαρακτηριστικά σημεία:

• Καταδίκη των επιθέσεων του Ισραήλ εναντίον του Ιράν και των πληθυσμών στη Γάζα.
• Στήριξη στην ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, και με ενότητα Γάζας και Δυτικής Όχθης.
• Αντίθεση σε οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικού εκτοπισμού των Παλαιστινίων.
• Κάλεσμα στο Ισραήλ να αποχωρήσει από το Λίβανο και στήριξη της κυριαρχίας της Συρίας.

Αναλυτές εκτιμούν ότι αυτά τα σημεία αποτυπώνουν μια σαφή μετατόπιση των BRICS προς την υιοθέτηση κοινής διπλωματικής γλώσσας, ακόμη και σε θέματα που άπτονται της διεθνούς ασφάλειας και του πολέμου, μολονότι η ομάδα δεν διαθέτει στρατιωτικό βραχίονα.

Ενίσχυση του θεσμικού οπλοστασίου των BRICS

Η Σύνοδος του Ρίο δεν ήταν μόνο πολιτική. Ουσιαστική ήταν η ενίσχυση των οικονομικών θεσμών:

• Η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης των BRICS υποδέχτηκε ως νέα μέλη την Ουζμπεκιστάν και την Κολομβία.
• Το Βιετνάμ εντάχθηκε επίσημα στο καθεστώς «Χώρας Εταίρου» με πρόθεση πλήρους ένταξης.
• Επαναβεβαιώθηκε η σημασία των ομάδων εργασίας για την τρομοκρατία, της ετήσιας Συνόδου Συμβούλων Εθνικής Ασφάλειας, και η ενίσχυση των τομεακών θεματικών ομάδων.

Αυτά τα βήματα εντάσσονται σε μια στρατηγική που σύμφωνα με παρατηρητές στοχεύει στην ώθηση των BRICS πέρα από την οικονομική συνεργασία — σε μια πολυθεσμική συμμαχία με μακροπρόθεσμο πολιτικό αντίκτυπο.

Μια νέα κουλτούρα διεθνούς συσπείρωσης

Η Σύνοδος του Ρίο χαρακτηρίστηκε από την απουσία ηγετών όπως ο Σι Τζινπίνγκ, γεγονός που όμως δεν φάνηκε να πλήττει τη θεσμική συνοχή. Αντιθέτως, η παρουσία ηγεσιών από τρεις ηπείρους, η συμβολική ισορροπία μεταξύ ισλαμικών, ασιατικών, λατινοαμερικανικών και αφρικανικών πολιτισμών, και η δυναμική υπερ-ηπειρωτική ενοποίηση αποδεικνύουν κατά τους αναλυτές ότι οι BRICS επιχειρούν να οικοδομήσουν μια νέα κουλτούρα παγκόσμιας σύμπραξης.

Οι αναφορές στην ισότητα φύλων, την πολιτισμική πολυμορφία, την ενίσχυση της εκπροσώπησης του Παγκόσμιου Νότου στα διεθνή φόρα και τη συλλογική αντιμετώπιση κρίσεων δεν αποτελούν απλώς συμβολικές διατυπώσεις. Εκφράζουν τη βαθμιαία μετάβαση σε ένα εναλλακτικό μοντέλο παγκόσμιας διακυβέρνησης, χωρίς μονοκεντρική ισχύ, χωρίς επιβολή και με έμφαση στην ισότιμη πολυμέρεια.

Η Ελλάδα και η ευρωπαϊκή περιφέρεια σε νέο πλαίσιο

Από την ελληνική σκοπιά, η ανάπτυξη των BRICS ως συστημικής δύναμης με θεσμικό βάθος, επηρεάζει έμμεσα και την ευρωπαϊκή περιφέρεια, ειδικά σε ό,τι αφορά τις εμπορικές εξαρτήσεις, τη χρηματοοικονομική ασφάλεια και τις ενεργειακές ισορροπίες.

Η παρουσία της Τουρκίας — έστω και με ιδιότητα παρατηρητή — στη Σύνοδο επαναφέρει στο τραπέζι τη συζήτηση περί ευρύτερης ευρασιατικής ένταξης και δημιουργεί ερωτήματα για τη θέση χωρών όπως η Ελλάδα, που ανήκουν στην ΕΕ αλλά παρακολουθούν με αυξανόμενο ενδιαφέρον τις ανακατατάξεις στον Παγκόσμιο Νότο.

Η Σύνοδος Κορυφής των BRICS στο Ρίο δεν ήταν μια απλή τελετή επικύρωσης.

Ήταν η συμβολική και ουσιαστική γέννηση ενός νέου θεσμικού πολυπολικού πλέγματος, που συνδυάζει οικονομική συνεργασία, διπλωματική εκπροσώπηση, τεχνολογική πρωτοβουλία και πολιτισμική αυτονομία.

Με ενισχυμένη θεσμικότητα, αυξανόμενη επιρροή και κοινή πολιτική φωνή, οι BRICS φιλοδοξούν να μετατραπούν σε κεντρικό πυλώνα ενός παγκόσμιου συστήματος όπου η ισορροπία δεν επιβάλλεται αλλά διαπραγματεύεται.

Η πορεία τους — όσο και οι αντιδράσεις των παραδοσιακών γεωπολιτικών παικτών — θα καθορίσουν αν η πυξίδα του Παγκόσμιου Νότου θα γίνει τελικά οδηγός για ένα πιο συμμετοχικό διεθνές σύστημα.