“Καταρρέει” ο προϋπολογισμός του Ισραήλ-Ο άγνωστος καβγάς του Σμότριτς με τον στρατό- Δραματικές κοινωνικές περικοπές

Η παρατεταμένη σύρραξη στη Γάζα έχει οδηγήσει την ισραηλινή οικονομία σε μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας. Οι αλλεπάλληλες επιχειρήσεις του Ισραηλινού Στρατού (IDF), η διαρκής επιστράτευση εφέδρων, οι επιθέσεις των Χούτι και οι γεωπολιτικές εντάσεις με το Λίβανο έχουν εκτινάξει τις στρατιωτικές δαπάνες και επιβαρύνουν δραματικά τον κρατικό προϋπολογισμό. Όπως αποκαλύπτουν επίσημα οικονομικά στοιχεία και αναλύσεις κορυφαίων μέσων, όπως η Haaretz, το δημοσιονομικό έλλειμμα αυξάνεται επικίνδυνα, οδηγώντας την κυβέρνηση σε αδιέξοδο και προαναγγέλλοντας αύξηση φόρων και περικοπές σε κρίσιμες κοινωνικές υπηρεσίες.

Σπύρος Σιδέρης

Η αρχική πρόβλεψη για την πορεία της ισραηλινής οικονομίας το 2024 δεν συμπεριλάμβανε την επανέναρξη ενός ολοκληρωτικού πολέμου στη Γάζα. Ωστόσο, η πραγματικότητα έχει αλλάξει δραματικά.

Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας έχει ήδη συρρικνωθεί κατά 1,5%, με τις εξαγωγές και τις άμεσες ξένες επενδύσεις να παρουσιάζουν κατακόρυφη πτώση. Η αβεβαιότητα και οι καθημερινές απειλές κατά της ασφάλειας –με αποκορύφωμα τις επιθέσεις από τη Υεμένη και τις πυραυλικές βολές κατά του αεροδρομίου Μπεν Γκουριόν– έχουν επηρεάσει αρνητικά την επιχειρηματική δραστηριότητα και την καταναλωτική εμπιστοσύνη.

Η πιο ανησυχητική εξέλιξη εντοπίζεται στις στρατιωτικές δαπάνες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών, το κόστος του πολέμου στη Γάζα και τον Λίβανο για το 2024 ανήλθε σε 168,5 δισεκατομμύρια σέκελ, ποσό που αντιστοιχεί στο 8,4% του ΑΕΠ. Συγκριτικά, το αντίστοιχο κόστος για το 2023 ήταν 98,1 δισεκατομμύρια σέκελ, γεγονός που αποδεικνύει τη γεωμετρική αύξηση των δαπανών. Παράλληλα, η υποτίμηση του σέκελ, η πτώση των κρατικών ομολόγων και η φυγή επενδυτικών κεφαλαίων συνιστούν συμπτώματα ενός ευρύτερου οικονομικού κραχ.

Το δημοσιονομικό έλλειμμα, που το 2023 κυμαινόταν σε πιο διαχειρίσιμα επίπεδα, εκτινάχθηκε στο 6,8% του ΑΕΠ το πρώτο τετράμηνο του 2024. Οι προβλέψεις αναθεωρούνται συνεχώς προς το χειρότερο, με τις εκτιμήσεις να μιλούν για έλλειμμα της τάξης των 15-25 δισεκατομμυρίων σέκελ (περίπου 4-7 δισεκατομμύρια δολάρια), θέτοντας εν αμφιβόλω τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των δημόσιων οικονομικών.

Το υπουργείο Οικονομικών έχει ήδη προειδοποιήσει ότι το κόστος της επιστράτευσης των εφέδρων, η παράταση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και οι διαρκείς παραγγελίες πυρομαχικών επιβαρύνουν ασφυκτικά τον προϋπολογισμό. Οι μισθοί των εφέδρων, οι αποζημιώσεις των πολιτών που εγκαταλείπουν προσωρινά την εργασία τους και η στήριξη των εκτοπισμένων προσθέτουν επιπλέον βάρη.

Το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης που επικρατεί έχει οδηγήσει σε μείωση των φορολογικών εσόδων. Η εγχώρια κατανάλωση παρουσιάζει πτώση, ενώ η πτώση των εξαγωγών πλήττει τον κορμό της βιομηχανικής παραγωγής και των υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας – δύο τομείς που αποτελούσαν μέχρι πρότινος τον βασικό άξονα ανάπτυξης του Ισραήλ.

Η οικονομική αυτή κρίση έχει προκαλέσει ρήγματα και στο εσωτερικό της κυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια πρόσφατης συνάντησης μεταξύ του υπουργείου Οικονομικών και του υπουργείου Άμυνας, ξέσπασε σφοδρή σύγκρουση ανάμεσα στον υπουργό Οικονομικών Μπεζαλέλ Σμότριτς και ανώτατους αξιωματικούς του στρατού. Ο Σμότριτς κατηγόρησε τον στρατό για ανεξέλεγκτες δαπάνες, έλλειψη συντονισμού και διαφάνειας, πυροδοτώντας νέο κύκλο πολιτικής κρίσης. Οι κατηγορίες αφορούν πρακτικές αποδοχής δαπανών χωρίς έγκριση από την Κνεσέτ, αλλά και παράκαμψη θεσμικών διαδικασιών στον σχεδιασμό των επιχειρήσεων.

Από την άλλη πλευρά, η στρατιωτική ηγεσία απορρίπτει τις επικρίσεις, τονίζοντας ότι ο πόλεμος απαιτεί ευελιξία και αυξημένα κονδύλια, καθώς ο αγώνας με τη Χαμάς στη Γάζα, η ένταση στα σύνορα με τον Λίβανο και η αεροπορική απειλή από τους Χούτι επιβάλλουν άμεσες δαπάνες.

Σύμφωνα με αναλυτές της Bank of Israel, οι πιέσεις που δέχεται η οικονομία ενδέχεται να οδηγήσουν σε:

• Αύξηση των φόρων, με πιθανότερη επιλογή τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) και ενδεχομένως τον φόρο εισοδήματος για τα μεσαία και ανώτερα εισοδήματα.
• Περικοπές στους κρατικούς προϋπολογισμούς για υγεία, εκπαίδευση, υποδομές και κοινωνική πρόνοια.
• Έκδοση νέων κρατικών ομολόγων, με στόχο την κάλυψη του ελλείμματος, κάτι που θα αυξήσει το δημόσιο χρέος και το κόστος δανεισμού.

Η Haaretz επισημαίνει ότι ολόκληρη η λογική βάσει της οποίας σχεδιάστηκε ο προϋπολογισμός του 2024 έχει καταρρεύσει. Η σταθερή φορολογική βάση, οι επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας και οι δημόσιες επενδύσεις προϋπέθεταν συνθήκες ειρήνης και σταθερότητας. Αντί αυτών, η χώρα βρίσκεται σε παρατεταμένη πολεμική κατάσταση, με τις ανθρώπινες απώλειες, τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών και τις καταστροφές υποδομών να έχουν καθημερινό αντίκτυπο στο εσωτερικό.

Οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές υπογραμμίζουν ότι οι συνέπειες δεν είναι μόνον αριθμητικές. Η πολιτική αστάθεια, οι εντεινόμενες κοινωνικές ανισότητες και η αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους αποτελούν τοξικό συνδυασμό για τη μακροπρόθεσμη συνοχή της ισραηλινής κοινωνίας. Τα συνδικάτα ήδη αντιδρούν στις πιθανές περικοπές, ενώ η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση για απουσία εναλλακτικού σχεδίου και καταστροφική διαχείριση.

Το οικονομικό κόστος του πολέμου στη Γάζα λειτουργεί πλέον ως πολλαπλασιαστής ρίσκου. Όχι μόνο υπονομεύει τη δυνατότητα του κράτους να λειτουργήσει σε περίοδο κρίσης, αλλά καθιστά δυσκολότερη την επιστροφή στην κανονικότητα, ακόμη και αν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις τερματιστούν. Η επόμενη ημέρα, εφόσον υπάρξει, θα βρει το Ισραήλ με βαθύτερο χρέος, πιο φτωχό πληθυσμό και λιγότερα περιθώρια κοινωνικής πολιτικής.

Σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου η στήριξη των συμμάχων του Ισραήλ αρχίζει να παρουσιάζει ρωγμές, η δημοσιονομική αδυναμία καθιστά τη χώρα πιο ευάλωτη σε πολιτικές πιέσεις, τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό. Οι επιλογές της ισραηλινής ηγεσίας το επόμενο εξάμηνο θα κρίνουν όχι μόνον τη στρατιωτική έκβαση της σύγκρουσης, αλλά και τη βιωσιμότητα ολόκληρης της οικονομίας της χώρας.